Bu çalışma Akdeniz diyeti ile obezite arasındaki ilişkiyi, obezitenin yol açtığı hastalıklar ve Akdeniz diyetinin bu hastalıklar üzerindeki olumlu ve olumsuz etkilerini inceleyip, değerlendirmek amacıyla yapılmıştır. Çalışmada Akdeniz diyetinin öncelikle obezite ve buna bağlı olarak diyabet, kardiyovasküler hastalıklar, metabolik sendrom, karaciğer yağlanması ve hipertansiyon üzerindeki etkileri incelenecektir. Obezite, besinlerle alınan enerjinin harcanan enerjiden fazla olması ve fazla enerjinin vücutta yağ olarak depolanması (%20 veya daha fazla) sonucu ortaya çıkan, yaşam kalitesini ve süresini olumsuz yönde etkileyen bir hastalıktır. Obezitenin kendisi hastalık olmakla beraber birçok hastalığa da zemin oluşturmaktadır. Bu çalışmada obeziteye sebep olan etmenler ve obezitenin sebep olduğu hastalıklar değerlendirilmiştir. Obezitenin sebep olduğu hastalıklar başlıca diyabet, kardiyovasküler hastalıklar, metabolik sendrom, hipertansiyon, karaciğer ve safra hastalıklarıdır. Bu hastalıkların önlenmesinde beslenme tarzı değişikliği, fiziksel aktivitede artış gibi obeziteyi önleyici etkiler araştırılmıştır. Beslenme alışkanlığı değişikliğinde kullanılan Akdeniz tipi beslenme doğal gıdalardan yana olup işlenmiş ürün, paketli gıdalar, hayvansal yağlardan uzaktır. Taze, bol yeşillikli sebzeler ve renkli meyveler de vitamin mineralden zengindir. Akdeniz diyetinin tarihsel süreci incelendiğinde 1960lardan bugüne süregeldiği gözlemlenmiştir. Çeşitli ülkelerde bu beslenme tipinin etkileri değerlendirilmiştir. Akdeniz diyetinin yaşlanma üzerindeki geciktirme etkisi vardır. Bu beslenme tipinin vitamin ve mineral yönünden zengin oluşuyla, tam tahıl tüketimi, doğal gıdalara yönelim, kırmızı et tüketiminin azaltılıp deniz balıklarının tüketiminin artışı dolayısıyla omega 3 yağ asitlerinden zengin beslenme ile bağışıklığın artması, hastalıkların azalması, obezitenin önlenmesi ve daha birçok sağlık sorununun iyileştirilmesi üzerindeki etkileri vardır. Akdeniz diyetinin hastalıkların seyrini iyileştirici etkisi, obezite ve obezitenin sebep olduğu hastalıklar üzerinde tek tek incelenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Akdeniz Diyeti, Obezite, Davranış Terapisi Omega 3, Diyabet, Kardiyovasküler Hastalıklar, Metabolik Sendrom, Hipertansiyon, Karaciğer Yağlanması, Safra Hastalıkları
ŞEKİLLER LİSTESİ
1. AKDENİZ DİYETİ BESİN PİRAMİDİ
2. AKDENİZ DİYETİ BESİN İÇERİKLERİ
3. AKDENİZ DİYETİNİN ORGANLAR ÜZERİNE ETKİLERİ
KISALTMALAR
AD: ALZHEİMER HASTALIĞI
BKI: BEDEN KİTLE İNDEKSİ
BKO: BEL KALÇA ÖLÇÜSÜ
DM: DİABETES MELLİTUS
DT: DAVRANIŞ TERAPİSİ
GI: GLİSEMİK İNDEKS
KVH: KARDİYOVASKÜLER HASTALIKLAR
KVR: KARDİYOVASKÜLER RİSK
MD: AKDENİZ DİYETİ
MET DİET: AKDENİZ DİYETİ
NAFLD: ALKOLİK OLMAYAN KARACİĞER HASTALIĞI
PREDİMED: PREVENTINION CON DIATE MEDITARENEA
ROS: REAKTİF OKSİJEN TÜRLERİ
WCFR: DÜNYA KANSER ARAŞTIRMA FONU
WHO: DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ
1. GİRİŞ
Obezite, genlerin ve çevrenin karmaşık etkileşimlerini yansıtan birçok faktörlü hastalıktır. Yaşam biçimi olarak diyabet, kalp-damar hastalığı hipertansiyon ve bazı kanser türleri gibi kronik hastalıklar bakımından yüksek riskli bir hastalıktır.(Barchitta,2014) Dünya genelindeki obezite salgını hızla artıyor ve her yaştan, ırktan ve her iki cinsiyetten olan bireyleri etkiliyor(Esfahini,2017).
Yeni bir çalışmada elde edilen veriler, aşırı kilolu ve morbid obez prevalansının erkeklerde sırasıyla %53 ve %20, kadınlarda sırasıyla %31 ve %15 olduğunu saptamışlardır(Tzima,2007). Obezite de esas olan sebep vücut ağırlığındaki değişiklikleri etkileyen faktörler, zamanla enerji alımı ve harcamaları arasındaki dengeyi, substratların (yağ, protein, karbonhidrat) ve / veya besin bölümlemesinin (aşırı kalorilerin depolanması) dengelenmesini bozmasıdır. Kilo alımındaki çevresel etkilerin başlıcaları iş yerinde ve boş vakitlerdeki fiziksel aktivitenin azalması nedeniyle göreceli olarak yerleşik yaşam biçimlerinin benimsenmesi, enerji açısından zengin ve son derece lezzetli gıdaların bolluğu ile birleşerek beslenme geçişidir. Buna göre WHO (Dünya Sağlık Örgütü), obeziteyi dünya genelinde kötü sağlık için en büyük risk faktörü olarak tanımlar(Klaauw,2015).
Geçtiğimiz on yıl içinde, sonradan beslenme tarzlarının (örneğin sağlıklı / ihtiyatlı, batı sağlıksız / ve geleneksel beslenme şekilleri) ve obezite ile ilişkilerini okuyan tek gıda veya diyet bileşenine daha fazla dikkat edilmiştir. Akdeniz Diyeti bunlardan biridir. Akdeniz diyet puanlarını kullanan Akdeniz diyet modeline daha yüksek oranda bağlılık, obezitede azalma ile ilişkilendirilmiştir(Esfahini,2017).
Akdeniz diyeti sıkça tüketilen sebze ve az miktarda hayvan ürünüyle karakterize edilen en çok araştırılan diyet modellerinden biridir(Cristobal,2017). Sebze, meyve, ekmek ve diğer tahıllar, kuru baklagiller ve yağlı tohumlar gibi bitkisel kaynaklı besinler Akdeniz diyetinde sıklıkla yer almaktadır. Ayrıca Akdeniz diyetinde temel yağ kaynağı olarak zeytinyağı tercih edilmektedir. Kırmızı etin ayda 1-2 kez tüketilmesi, balığın beslenmede önemli yer tutması ve yemeklerle birlikte ılımlı miktarda şarap tüketimi de Akdeniz diyetinin göze çarpan diğer özellikleri arasındadır. Bu nedenle, Akdeniz diyetinin yeterli ve dengeli beslenme örneği oluşturabileceği düşünülmektedir(Barbaros,2014). Yeterli ve dengeli beslenmenin sağlık üzerindeki etkileri yıllardır araştırılmaktadır. Yetersiz ve dengesiz Beslenme alışkanlıkları obezite, diyabet, dislipidemi, Koroner arter hastalığı, hipertansiyon, kanser gibi sağlık sorunlarının oluşumuna zemin hazırlamaktadır(Barbaros,2014).
Birçok çalışma, Akdeniz yemek modelinin kardiyovasküler hastalığın önlenmesinde rol oynadığını göstermiştir. Bazı risk faktörlerinin ve bazı ampirik ve mekanik kanıtların benzerliği, Akdeniz diyetinin diyabete karşı da koruyucu olabileceğini düşündürmektedir. En önemli koruyucu özellikler, lif alımının yüksek olması, bitkisel yağ alımının yüksek olması, trans yağ asitlerinin alınması ve alkol alımının orta düzeyde olmasıdır. Üstelik diyetin belirli bir özelliği, pişirme, kızartma, ekmek üzerine serpme veya salata sosu için zeytinyağının bol miktarda kullanılmasıdır. Nispeten yüksek toplam yağ içeriğine sahip olmasına rağmen, bu yiyecek modeli tekli doymamış yağ asitleri (zeytinyağından) açısından zengin ve doymuş yağ asitleri bakımından zengindir. Zararlı olduğuna dair kanıtlar olmadan uzun bir kullanım geleneğine sahip olmanın yanı sıra, Akdeniz diyeti son derece lezzetlidir ve insanların buna uyma ihtimalleri yüksektir(Gonzalez,2008). Son birkaç yılda, Akdeniz Diyeti, obeziteyi azaltmada önemli bir rol oynayabilecek sağlıklı bir diyet modeli olarak tanımlandı(Esfahini,2017).
Bu derlemede obezitenin sebep olduğu hastalıklardan yola çıkarak, tedavi yöntemleri listelendi. Hastalıkların tedavisinde davranış değişikliğiyle beraber uygun diyet tedavisinin gerekliliği ve güncel bilgilerden derlenen Akdeniz diyetinin bu hastalıkların tedavisinde başarısı anlatılmaktadır.
2. OBEZİTE
2.1 OBEZİTE TANIMI
Obezite, genlerin ve çevrenin karmaşık etkileşimleri yansıtan birçok faktörlü hastalıktır. Günümüzde dünya çapında bir salgın haline dönüşen önemli bir halk sağlığı sorunu oluşturmaktadır(Barchitta,2014 ve Esfahini,2017). Sağlığa olumsuz etki etmek için yeterli olan yağ kütlesi artışıyla tanımlanır. Beden kitle indeksi (BKI; metre kg / boy ağırlığı 2 ) kullanışlı bir yerine geçen bir markördür(Klaauw,2015). Obezitede BKİ ≥ 30 kg / m olarak tanımlanmıştır. 18.5 ve 24,9 arasında bir BKI normal bir insanı anlatır. Bel ölçüsü≥ her iki cinsiyet için 95 cm, hem de erkeklerde Bel kalça ölçüsü ≥ 0,8 ve kadınlarda ≥ 0,9, abdominal obezite göstergesi olarak kabul edilir(Esfahini,2017). Şu anda dünya genelinde yaklaşık 400 milyon insanın abdominal obez olduğu tahmin edilmektedir(Mendez,2006). Attica çalışmasından elde edilen daha yeni veriler, aşırı kilolu ve obezitenin prevelansını erkeklerde sırasıyla% 53 ve% 20, kadınlarda sırasıyla% 31 ve% 15 olduğunu ortaya koymaktadır(Tzima,2007). Küresel obezite salgını, son 30-40 yılda yalnızca zayıf diyet (yüksek enerji / düşük besin yoğunluğu gıda ve yemekleri) ve fiziksel hareketsizlik ile sonuçlanan çevresel ve sosyal faktör değişiklikleri ile ortaya çıkabilir(Han,2016).
2.1.1 Enerji Homeostaz Bozukluğu Olarak Obezite
İnsanlar, diğer memeliler gibi yağlanmanın seviyesine bakılmaksızın, tüketilen kalorilerin sayısındaki ve enerji harcamasının günlük değişimlerine rağmen uzun süre vücut ağırlığını düzenleyebilir. Alınan besinlerin, harcadıklarıyla eşit olması durumunda kilo sabitlenir. Bazal metabolik hız ve fiziksel aktivite miktarı toplamı tüketilen besinden fazla olması durumunda kilo veririz. Tam tersi bir durumda ise tükettiğimiz besin miktarının artması ve fiziksel aktivitenin azalması kilo alınıma sebep olur. Esasen obezite, vücut ağırlığındaki değişiklikleri etkileyen faktörleri, zamanla enerji alımı ve harcamaları arasındaki ilişkinin, substratların (yağ, protein, karbonhidrat) ve besin bölümlemesinin (aşırı kalorilerin depolanması) dengelenmesinin bozulmasıyla başlamasıdır(Klaauw,2015).
2.1.2 Obezitede Çevresel Faktörler
Şişmanlık ve sosyo-ekonomik sınıf arasındaki ters ilişki ve gelişmekte olan ülkelerdeki kentleşmeyle ilişkili obeziteyi artırmaya yönelik eğilim, dünya genelinde obezitenin yaygınlığı, kilo alımındaki çevresel etkilerin açık bir kanıtıdır. İş yerinde ve boş vakitlerdeki fiziksel aktivitenin azalması nedeniyle göreceli olarak yerleşik yaşam biçimlerinin benimsenmesi, enerji açısından zengin ve son derece lezzetli gıdaların bolluğu ile birleşerek beslenme geçişini temsil eder. Buna göre Dünya Sağlık Örgütü (WHO), dünya genelinde kötü sağlık için en büyük risk faktörü olarak obeziteyi tanımlar. Yağlar, protein veya karbonhidrata göre gram başına iki kat daha fazla kalori sağlar. Yağ ve rafine şekerlerden zengin olan lezzetli yiyeceklerin, karbonhidratlarda yüksek ancak yağda düşük diyetlere kıyasla daha büyük yemek boyutları, daha az yemek sonrası doyma ve daha fazla kalori alımı sağladığı iyi bilinmektedir. Dolayısıyla günümüz beslenme tarzı bizi yağdan zengin beslenmeye yönlendirdiği için obeziteyi direkt tetiklemektedir(Klaauw,2015).
2.2 OBEZİTE HASTALIK İLİŞKİSİ
Obezite, Tip 2 Diabetes Mellitus, Prematüre Kardiyovasküler Hastalık, Metabolik Sendrom ve bir dizi diğer ikincil sağlık komplikasyonlarının başlıca etkenidir. Ayrıca son çalışmalar, obezitenin çeşitli. kanser bölgelerinde kanser insidansının bir risk faktörü olduğunu ortaya koymaktadır Sonuçta ortaya çıkan sakatlık ve sağlık masraflarının boyutunu bilen obezite önleme birçok ülkede önemli bir halk sağlığı önceliği olarak ilan edilmiştir(Han,2016). Birçok çalışma, örneğin, insülin direncinin obezitenin gerekli bir bileşeni olmadığını ortaya koymuştur. Dahası, “karışık olmayan obezite” olarak adlandırılan bir tanım gittikçe daha belirgin hale geliyor. Bu nedenle aşırı kilolu kişiler normolipidemik, insüline duyarlı, normotensif olanlara ve insülin direnci, dislipidemi ve hipertansiyon gibi komplikasyonları olanlara bölünebilir(Tzima,2007 ve Huhn,2015).
2.3 OBEZİTE TEDAVİSİ YÖNTEMLERİ
2.3.1 Obezite Tedavisinde Davranış Terapisinin Kullanımı
2.3.1.1 Davranış terapisinin temel özellikleri
Vücut ağırlığını azaltma yönetimiyle ilişkili olarak Davranış Terapisi(DT) iyileştirme ilkelesine dayanır; bu da yemenin sıklıkla yemek ile ilişkili harici olaylarla ilişkili olduğunu gösterir. DT kullanımı yeme ve fiziksel aktivite bakımından ve aynı zamanda uygunsuz davranışı tetikleyen bu sinyalleri tespit etmek ve bu sinyallerin karşısında yeni yanıtları geliştirmeyi sonradan öğrenmek için hastaya yardımcı amaçlanmıştır. Üç özellik DT’yi tanımlar: Birincisi, hedeflere ulaşmaya yöneliktir. Hesaplanan sürede hesaplanan kilonun verilmesiyle gerçekleşir. İkincisi, tedavi bir işleme yöneliktir. Üçüncüsü DT, kısa sürede yaşanacak dramatik ve psikolojik değişiklikler yerine kolaylıkla yapılabilecek küçük değişiklikleri kapsar(Mendez,2006).
2.3.1.2 Tedavilerin başarısını artırmak için stratejiler
Uzun yıllardır genel bir algı, neredeyse hiç davranışsal tedavinin uzun süreli kilo kaybı sağlamada başarılı olmadığı yönündeydi. Bazı çalışmalar ise tedavi sonrası yıl boyunca hastaların %30-50’sinde kilo kaybettiğini gösterdi. Tedavi sonrası dört yıllık takip çalışmaları, başlangıçtaki ağırlığın% 4 altında bir kilo kaybı istikrarı gösterdi. Yani uzun vadede tedavi sağlanma oranı çok azdı. Bununla birlikte, kilo vermenin başarısı şimdi yeniden tanımlandı ve en az bir yıl başlangıç ağırlığının %10’u oranında bir kayıp oldu. Bu tür çalışmalar uzun süreli kilo vermenin mümkün olduğunu ve bu amaca yönelik temel teknikleri tanımlamamıza yardımcı olur. Nitekim son çalışmalar, bakım işlemini kolaylaştıran stratejileri belirlemeye çalıştı; bunlara aşağıdakiler dâhildir:
1. Besin öğesi: Haftalık iki veya üç öğün diyetetik gıdalar (milkshake, bisküvi, vb.)
2. Değişen beklentiler: Kilo verme konusunda gerçekçi hedefler koymak önemlidir; yeni tedavilerin önceden belirlenenden daha mütevazı hedefler önermesi önerilmiştir.
3. Bakım programları: Zayıflamanın sürdürülmesinde başarının anahtarı DT aracılığıyla edindiği sağlıklı alışkanlıkları koruma yeteneğidir; bu zor bir iştir; sağlıklı bir yaşam tarzının planlamaya, alternatiflerin seçiminde ve bölüm boyutlarının tahmininde beceri ve gıda alımı ve enerji harcamalarının kaydedilmesine özen göstermesi gerekir. Bütün bunların öğrenilmesi ve sürdürülmesi için zamana ihtiyacı var. Motivasyon, bu hastalarda önemli bir problem olmaktadır. Motivasyon sağlanmasında bazı teknikler kullanılır:
– Bakım süresinin uzatılması
– İnternet’i kullanma
– Egzersiz ve diyet: Yeme alışkanlıklarındaki değişikliklere dayalı bakım programları, özellikle egzersiz esaslı egzersizlerden daha az yağ alımı yapıldığında, kilo vermenin daha etkili olduğu görülmektedir.
4. Yeni bilişsel terapi tedavisi: Bu tedavide 3 önemli noktaya dikkat edilmeye başlandı:
1) Tedavi, elde edilen kilo kaybını takdir ve teşvik etmek için hastalara yardımcı olunmalı.
2) Hastalar ağırlık kaybı değil, ağırlık istikrarı hedefi olarak kabul edilmeye teşvik edilmeli.
3) Kilo verme konusunda yeterli kontrol sağlamak için hastalara davranışsal ve bilişsel beceriler öğretilmeli(Mendez,2006).
2.3.1.3 Davranış terapisinde diyetin rolü
Teorik olarak, diyet yoluyla kilo verme kolaydır. Çünkü enerji alımının enerji harcamasından daha az olduğu bir enerji açığı üretmekten ibarettir. Bununla birlikte, diyetisyenler, lezzetli, yüksek kalorili yemek elde etmenin çok kolay olduğu ve herhangi bir kutlamanın yemek yemenin bahanesi olduğu modern toplumda doğru yeme alışkanlıklarını yerleştirmenin ne kadar zor olduğunu bilir. Kalorisi düşük, besin değeri yüksek, tok tutan yemekler elde ederek danışanlarıyla paylaşırlar. Kişiye özel diyet listeleri hazırlayarak kilo verme sürecini planlarlar(Mendez,2006).
2.3.1.4 En Uygun Diyet Seçimi
Çoğu diyetetik yaklaşım, bir grup gıdanın veya belirli bir makro besin maddesinin, özellikle yağ ve karbonhidratların azaltılmasına dayanır. Düşük yağlı diyetler (yağ olarak toplam enerjinin% 15-20’si) kısa vadede kilo kaybını azaltmada etkili olduğu kanıtlanmıştır, ancak uzun vadede önemli bir etki gözlenmemiştir(Mendez,2006). Geçtiğimiz on yıl içinde, sonradan beslenme tarzlarının (örneğin sağlıklı / yasakları olan, batı sağlıksız / ve geleneksel beslenme şekilleri) ve obezite ile ilişkilerini okuyan tek gıda veya diyet bileşenine daha fazla dikkat edilmiştir(Esfahini,2017). Obezite ve kronik hastalık riskinin önlenebilmesi için meyve, sebze, tam tahıl ve ürünlerinin tüketiminin artırılması, basit şeker ve doymuş yağ içeriği yüksek besinlerin ise tüketiminin sınırlandırılması önerilmektedir. Diyetteki çeşitlilik incelendiğinde, örneğin sebze ve meyve çeşitliliği ile farklı fitokimyasallar vücuda alınmaktadır(Barbaros,2014). İlk kez Angel Keys tarafından tanımlanan Akdeniz Diyetinin en temel özelliklerinden bir tanesi besin çeşitliliğine sahip olmasıdır(Cristobal,2017 ve Barbaros,2014).
3. OBEZİTE TEDAVİSİNDE AKDENİZ DİYETİ
3.1 AKDENİZ DİYETİ NEDİR?
Akdeniz diyeti (Mediterranian Diet, Med Diet, MD) Angel Keys tarafından ilk olarak 1960’lı yıllarda Yunanistan ve Güney İtalya’da görülen, doymuş yağ oranı düşük ve bitkisel yağ oranı yüksek beslenme programı olarak tanımlandı(Barbaros,2014 ve Davis,2015). Akdeniz diyetine yüksek bağlılık, farklı birey grupları üzerine yapılan çalışmalarla kanıtlandığı üzere mortalitenin azalmasına ve Kanser, Metabolik Sendrom, Diyabet ve Kardiyovasküler Sendrom gibi büyük kronik hastalıkların insidansına neden olur. Nörodejeneratif hastalıklar Tip 2 Diyabet Yağlı Karaciğer hastalıkları ve alerjiyi iyileştirici etki göstermiştir. Ayrıca, Akdeniz Diyeti yüksek ilişkide iyi, psiko-fizyolojik ve metabolik profil artan yaşam kalitesi ile ilişkilidir. Son yıllarda, diyet geliştirme, mide kanseri oranının dünya çapında bir azalmasıyla ilişkilidir(Chierica,2014). Akdeniz Diyetine bağlılığın tüm nedenlere bağlı mortalite, kardiyovasküler hastalık mortalitesi ve kanser insidansı ile ters orantılı olduğu gösterilmiştir(Kanauchi,2016). Akdeniz havzasındaki farklı bölgeler, kendi diyetlerine (İspanya, Güney Fransa, İtalya, Malta, Hırvatistan, Bosna, Arnavutluk, Yunanistan, Kıbrıs, Türkiye, Suriye, Lübnan, Mısır, Libya, Tunus, Cezayir, Fas vb.) Sahip olsalar da, bunları tek bir varlığın, Akdeniz Diyetinin türevleri olarak kabul etmek doğru olur(Panagiotakos,2005). Tam tahıllar, renkli sebzeler, sofu ürünleri (tofu), balık ve konbu deniz yosunu ile karakterize geleneksel bir Japon diyeti aynı zamanda sağlıklı olarak da bilinir. Bu diyet modelinin bazı bileşenleri Akdeniz diyetiyle benzerlik gösterir. Şimdiye kadar Japonya’da olduğu kadar Batı ülkelerinde de obezite prevelansı hızla artmaktadır. Son birkaç yılda, geleneksel bir diyetten Batılılaşmış bir diyet modeline geçiş, Japonya’daki Diyabet ve Kardiyovasküler Hastalık hızında artışa neden oldu. Bu nedenle, modern bir diyet modelinden sağlıklı bir Akdeniz Diyeti benzeri desene geçiş, obezitenin azaltılmasında önemli bir rol oynayabilir(Kanauchi,2016).
Düşük kalorili, ancak besin açısından zengin meyve ve sebzelerin bol miktarda tüketilmesi, daha fazla besin alımı sağlar ve vitamin takviyesi olmadan bu sağlıklı diyet modeline ve beslenme yeterliliğine uzun süreli bağlılık sağlar. Bakır zeytinyağı ve birçok şifalı otların kullanımı, bitki bazlı yemeklerin lezzetini arttırır, taze ve lezzetli sebzelerin çok yüksek bir tüketimini kolaylaştırır. Mevsimsellik, biyoçeşitlilik, besin yoğunluğu ve çeşitli geleneksel ve yerel gıda ürünlerinin yanı sıra mutfak gelenekleri, Akdeniz Diyetinin önemli unsurlarıdır. Bireysel düzeyde sürdürülebilir bir diyet olmakla birlikte, gıda seçiminde esneklik sağlayarak ve özel diyet gıdalarına güvenmeden temel malzemelere erişilebilirliği temin ederek, gezegen için de sürdürülebilirdir(Gonzalez,2008).
Şekil 1: Akdeniz Diyeti piramidi.
Bu beslenme şekli aşağıdaki bileşenlerle tanımlanabilir:
(a) günlük rafine edilmemiş gevrek ve ürünlerin (tam tahıllı ekmek, tam tahıllı makarna, esmer pirinç vs.), sebzelerin (2-3 porsiyon / gün), meyvelerden (4 porsiyon / gün)
(b) haftalık tüketim: patates (4-5 porsiyon / hafta), yağsız yağ ya da az yağlı süt ürünleri (haftada 6 porsiyon / gün), zeytinyağı (haftada 4-5 porsiyon), zeytin, bakliyat ve fındık (> 4 porsiyon / hafta) ve daha nadir kümes hayvanları (1-3 porsiyon / hafta), yumurta ve tatlılar (1-3 porsiyon / hafta)
(c) aylık tüketim: kırmızı et ve et ürünleri (4-5 porsiyon / ay) . Aynı zamanda, öğünler boyunca çoğunlukla şarap ve yüksek doymamış doymamış yağ oranı ile ılımlı şarap tüketimi (1-2 şarap kadehi / gün) ile karakterizedir. Ek olarak, süt alımının ılımlı olmasına rağmen, peynir ve yoğurt tüketimi nispeten yüksektir. Beyaz peynir düzenli olarak salatalara ilave edilir ve sebze güveçlerine eşlik eder.(Mendez,2006) Bazı çalışmalar MD modelinin yüksek lif içeriği ve düşük enerji yoğunluğu nedeniyle obezitenin gelişimine karşı koruyucu olabileceğini bildirmektedir(Barchitta,2014).
Şekil 2: Akdeniz Diyetinin besin içerikleri
Akdeniz Diyetine bağlılığın azalmış obezite ile bağlantılı olduğu potansiyel mekanizmalar, düşük enerji yoğunluğu, meyve, sebze ve tahıl tüketiminin neden olduğu daha yüksek lif alımı ve düşük et tüketimi ile ilişkili doymuş yağ alımlarının azaltılması olabilir; bu beslenme faktörleri, hepsi obezite ile bağlantılıdır(Hoffman,2015).
Akdeniz diyetiyle ilgili bir takım yanlış düşünceler vardı. Birincisi, geleneksel Akdeniz Diyeti tamamen vejetaryen bir diyet değildir; et ve et ürünleri, fermente süt ve az miktarda balık tüketimi için öncelikle, ancak hayvansal değil, bitki temelli bir diyettir. İkincisi, İtalyan ismine rağmen yaygın olarak ABD’de tüketilen Amerikan tarzı pizza geleneksel bir Akdeniz yemekleri değildir; Bunun yerine, başka bir fast food çeşidi olarak düşünülmelidir, istihdam edilen hazırlama yöntemleri ve hazırlanan topraklar nedeniyle ABD’de kalori, sodyum ve doymuş yağın en önemli kaynaklarından biridir. Üçüncüsü, alkollü içeceklerle ilgili temel sorun, sadece yabancı nüfusunun mevcut alışkanlıklarına karşıt olarak, sadece etanol alımının değildir. Yetişkinler için, geleneksel bir Akdeniz Diyeti, orta derecede alkol tüketimi içerebilir. Her zaman yemek sırasında, tercihen şarap, haftaya yayılarak düşük miktarda alınmış olur. Ama şarap yerine bira içmek için aşırı içki tercih edilmesi geleneksel Akdeniz Diyetinin bir parçası değildir. Dördüncüsü, avokado tüketiminin sağlıklı olduğunu düşünmenin birçok nedeni olmasına rağmen, bu gıda, geleneksel bir Akdeniz Diyeti gıdası değildir, Güney Amerika menşeli bir meyvedir. Akdeniz’de yetişmez. Beşinci olarak, yanlış sınıflandırılmış diğer gıdalar, doymuş yağ açısından zengin tatlı ürünleri, kinoa, margarin, patates, tofu ve patates cipsi içerir. Altıncı, zeytinyağı, şarap, balık, fasulye, fıstık ve tohumlardan, soya, sebze, meyve, ekmek, pirinç, yosun, süt ürünleri ve mantardan oluşan bir “Japon Akdeniz” Diyeti geleneksel bir Akdeniz Diyeti değildir, çünkü soya geleneksel Akdeniz yemeklerinden değildir. Yedinci, kepekli tahıllar, meyveler, sebzeler, ceviz, hardal, yağ ve badem bakımından zengin olan bir “Hint-Akdeniz diyeti” de değildir. Doğal yağda zeytinyağına benzer veya daha yüksek oranlarda olan, keten tohumu, yerfıstığı, mısır veya ayçiçeği yağları gibi zeytinyağı dışındaki diğer doymamış yağ yemeklik yağlarını kullanmak, geleneksel Akdeniz diyetini kapsamaz. Çoklu doymamış yağlardan zengin alternatif sıvı yağlar (ayçiçeği, kanola, soya veya diğer tohumlar) domuz yağı veya tereyağından daha iyi olmasına rağmen, geleneksel Akdeniz Diyetinin karakteristik özelliklerinden farklıdırlar. Geleneksel Akdeniz Diyetinin Akdeniz dışı ülkelerde doğru bir şekilde sunulması için zeytinyağının temel yağ olarak kullanılması gerekir. Akdeniz Diyeti üzerindeki bazı sistematik incelemeler, Akdeniz Diyetini dokuz geleneksel diyet özelliklerinden en az ikisini (zeytinyağı, baklagiller, tahıllar, meyve ve sebzelerin yüksek tüketimi, balık tüketiminin orta ila yüksek olması, et ve et ürünlerinin düşük tüketimi ve çoğunlukla peynir ve yoğurt ve şarap gibi süt ürünlerinin ılımlı tüketimi)sağlamasıdır. Akdeniz Diyetinin diğer yanıltıcı tanımları, makro besin alımına dayalıdır ve dolaylı olarak Akdeniz Diyetinin sadece sınırsız bir yağ içeriği ile tanımlandığını önerebilir. Akdeniz Diyetinin olağan yağ miktarı% 30-45’tir, ancak önemli faktör miktardır, ancak yağ türü: zeytinyağı, fındık ve yağlı balı ana yem kaynağı olmalı, özellikle de sızma zeytin yağ, toplam kalori alımının% 15’ini veya daha fazlasını temsil edebilir olmalıdır. Özetle, Akdeniz Diyetinin kabulü, kaçınılmaz olarak, hem kırmızı hem et, işlenmiş etler, tatlı tatlılar ve şekerlerden zengin işlenmiş gıdaların tüketimini (hem miktar hem de sıklık bakımından) düşük bir tüketimi gerektirir(Gonzalez,2017). Amerikan gıda modelini kardiyovasküler bir Akdeniz Diyete kaydırmak için özel pratik tavsiyeler öğretmektedir. Torbalı işlenmiş atıştırmalıkların daha sağlıklı seçeneklerle değiştirilmesi (karışık ağaç fıstığı, meyve ve sebze); sodanın ve meyve sularının yerine su ve yetişkinler için ılımlı miktarda kırmızı şarap konması ve her zamanki tatlı yerine düzenli olarak taze meyve tüketmeyi öneriyor. Tatlılar, dondurmalar, pişmiş ürünler ve yüksek yağlı süt ürünleri bir kenara koyarak onları yalnızca ara sıra kutlamalar için kullarıyor. Yemekler arasında gün boyunca atıştırmalık miktarını önemli derecede azaltmak, özel ilgi gerektiren kültürel bir yaşam tarzı faktörüdür. Kırmızı veya işlenmiş etlerin deniz mahsulleri, baklagiller ve fıstıklarla değiştirilmesi diyet kalitesini önemli ölçüde artırabilir. Yumurtalar geleneksel Akdeniz diyetinin ana tanımlarına dâhil değildir. Çünkü kolesterol içeriği yüksektir(Gonzalez,2017).
Akdeniz Diyeti, yeterli miktarda kalorili değildi ve sebzelerden ve meyvelerden, bütün yemek tahıllarından, fıstıklardan, işlenmemiş zeytinyağından ve balıktan türetilmiş vitaminler ve mineraller açısından zengindi; bu da yetersiz mikro besin alım riski oldukça düşüktü. Bu, Akdeniz havzasında B grubundaki vitaminlerin (B1, B2, niasin, B6, folat veya B12) yetersiz alımının nadir görüldüğünü ve antioksidan vitaminlerin (vitamin E ve C vitaminleri) ve karotenlerin alımının neden yüksek olduğunu açıklıyor. Bununla birlikte, Akdeniz ülkelerinden insanlar geleneksel Akdeniz yemeklerini değiştiriyorlar ve düşük besleyici yoğun gıdalar (şekerli meşrubat, tatlılar, fırın ürünleri, tuzlanmış aperatifler gibi) içeriyor veya gıda işleme yöntemlerini (unun arıtılması gibi) daha sağlıksız bir hale getiriyorlar. Bu değişiklikler, bazı nüfus gruplarında ya da kollektifler arasında, özellikle vitaminler, geri kalanı için, özellikle folatlar bazı vitamin eksikliği olan girişleri riskine vitamin A ve D, aynı zamanda alımı yeterli katkıda bulunmuş olabilir(Quezada,2013).
3.2 AKDENİZ DİYETİ VE DİYABET
Diabetes Mellitus (DM)’in Tip 1 ve Tip 2 olmak üzere iki çeşidi vardır. Tip 1 Diyabet, pankreasta bulunan ve insülin üreten beta hücrelerinin otoimmün bir süreç sonunda zedelenmesi ile meydana gelmektedir. Hastalar, sürekli insülin yetersizliği olduğundan ömür boyu insülin hormonunu dışardan (enjeksiyon yoluyla) almak zorundandırlar. Bu nedenle Tip 1 Diyabet, İnsüline Bağımlı Diyabet olarak da isimlendirilmektedir. Genel olarak toplumdaki diyabet vakalarının %10’unu Tip 1 Diyabet vakaları oluşturmaktadır. Çocukluk çağında Tip 1 diyabet sıklığı ülkeler arasında farklılık göstermekte ve her yıl 15 yaş altındaki 100.000 çocuktan 1-42’sinde diyabet gelişmektedir.
Tip 2 Diyabet insülinin etkisine karşı direnç gelişmesi ya da insülin duyarlığının azalması ile insülin sentezi ve salgılanmasının görece azalması ya da bazen tamamen ortadan kalkması ile ortaya çıkan bir hastalıktır. Dokuların insüline yanıt verirliğinin bozulmasının başlıca sorumlusu hücre zarında bulunan insülin reseptörüdür.
Diyabet, yaşamınızda başta beslenme planı olmak üzere bazı değişikliklerin oluşmasını gerektirmektedir. Kan şekerini oluşturan asıl kaynak besinler olduğu için sağlıklı beslenme Diyabette tedavinin temelidir.
Diabetes Mellitus (DM) ilerleyen yıllarda tehlikeli seviyelere ulaşmayı tehdit eden ve gittikçe önem kazanan küresel bir toplum sağlığı problemidir. Fiziksel aktivite artışı ve kilo kaybı Tip 2 Diyabetin kontrol ve önlenmesi için etkili yaklaşımlardır. Aşırı vücut ağırlığının, özellikle de abdominal yağ birikiminin, insülin direnci ilerlemesine neden olduğu ve bu nedenle DM gelişiminde en önemli risk faktörlerinden biri olduğu kabul edilmektedir. Sonuç olarak, kilo alımını önleyen diyetler, hastalığa dolaylı koruyucu etki yapar(Georgoulis,2013). Diyet tedavisi de diyabet için önemli bir tedavi yöntemidir(Gonzalez,2008 ve Esposito,2015). Akdeniz diyetinin diyabete karşı da koruyucu olabileceğini düşünülmektedir. En önemli koruyucu özellikler, lif alımının yüksek olması, bitkisel yağ alımının yüksek olması, trans yağ asitlerinin alınması ve alkol alımının orta düzeyde olmasıdır. Üstelik diyetin belirli bir özelliği, pişirme, kızartma, ekmek üzerine serpme veya salata sosu için zeytinyağının bol miktarda kullanılmasıdır. Tekli doymamış yağ asitleri açısından zengin diyetler diyabetlilerdeki lipit profillerini ve glisemik kontrolü artırarak, yüksek bir alımın insülin duyarlılığını geliştirdiğini düşündürmektedir(Gonzalez,2008).
Diyabetik dâhil yüksek riskli hastalar üzerinde yapılan başka bir randomize çalışma, düşük yağlı diyetle karşılaştırıldığında, zeytinyağı bakımından zengin Akdeniz Diyetine bağlı hastalarda CRP düzeylerinde belirgin bir düşüş görmüştür. Akdeniz Diyetinin bir diğer önemli bileşeni tokluğa neden olduğu ve dolayısıyla kalori alımını azalttığı düşünülen diyet lifidir(Salvado,2011). Sonuçlar enerji açısından kısıtlayıcı olmayan, doymamış yağda yüksek Akdeniz Diyeti’nin Diyabetin önlenmesinde yararlı bir araç olabileceğini gösteriyor(Salvado,2011).
3.3 İNSÜLİN DİRENCİ ÜZERİNE AKDENİZ DİYET ETKİSİ
Akdeniz’de diyet ve insülin duyarlılığı arasındaki ilişki Yunanlı bir yetişkin nüfusta incelendi. Bu çalışmada, Akdeniz diyeti ile glukoz homeostazı indeksleri ve insülin direnci (HOMA IR tarafından değerlendirilen) arasında ters bir ilişki bulundu. Başka bir klinik araştırma, Akdeniz Diyeti ve az yağlı diyet için düzenlendikten 24 ay sonra diyabetli hastalarda HOMA-IR’yi değerlendirdi. Çalışmada düşük yağlı diyetle karşılaştırıldığında Akdeniz Diyetine bağlı diyabetli hastalarda HOMA IR endeksinde daha büyük bir düşüş görüldü(Sleiman,2015). Zengin içerikteki meyve, sebze ve tahılların antioksidan özelliği, koruyucu potansiyelinde önemli bir rol oynamaktadır. Evan ve ark. oksidatif stresin artmış beta hücre disfonksiyonu ve insülin direnci ile ilişkili olduğunu gösterdi. Ayrıca, iki klinik çalışmada antioksidan vitaminlerin insülin duyarlılığını artırdığı gösterdi(Salvado,2011).
Birçok meyve ve sebze, fasulye, makarna, süt gıdası ve fındıkta düşük Glisemik İndeks(GI) olduğu için, maydanozlu kepekli ekmeğe sahip Akdeniz geleneksel diyeti düşük GI diyeti olarak nitelendirilebilir. Nişastalı gıdaların alımı kontrol ediliyorsa, bu tür bir diyet, düşük GL diyetini almak için iyi bir rehber olabilir(Alessandro,2014).
3.4 AKDENİZ DİYETİ VE KARDİYOVASKÜLER HASTALIK
21’inci yüzyılın başından bu yana, Kardiyovasküler Hastalık (KVH), coğrafi bölgelere göre değişmekle birlikte, batı ülkelerinde ölüm ve sakatlığın başlıca nedenidir. Akdeniz ülkeleri ve Japonya dünya genelinde en düşük oranlara sahiptir. Bunun nedeni diyetlerinin ve yaşam tarzlarının KVH’lara uygun olmalarıdır(Casos,2014). Yüksek yağlı diyet tüketimi kadınlar ve erkekler için önemli bir değiştirilebilir KVH risk faktörüdür. Hareketsiz alışkanlıkları, aynı zamanda, Koroner Kalp Hastalığı ölümlerin büyük bir kısmını oluşturan şiddetli fiziksel aktivite orta normal KVH’ya bağlı azaltılmış morbidite ve mortalite ile bağlantılıdır. Koroner Kalp Hastalığı risk faktörleri azaltılır. Aşırı stres tepkileri de KVH sonuçlarını etkileyebilir(Toobert,2003).
Akdeniz diyetinin KVH ile ilişkili mortalite üzerindeki etkisi son on yılda kapsamlı olarak incelenmiştir. Akdeniz Diyetinin diyabetik hastalarda kardiyovasküler risk faktörleri üzerindeki etkileri Esposito ve Elhayany tarafından araştırılmıştır. Bu iki kontrollü çalışmada sistolik kan basıncında, HDL seviyesinde, Total Kolesterol oranının HDL’ye ve Diyabet hastalarında Akdeniz Diyetine bağlı olarak Trigliserit seviyesinde bir iyileşme ve kontrol diyeti ile karşılaştırıldığında belirgin bir kilo azalması gösterildi(Sleiman,2015). Ölümcül ve ölümcül olmayan KVH komplikasyonlarına karşı Akdeniz Diyetinin koruyucu rolü hakkında güçlü veriler sağlayan ilk çalışma, bir Akdeniz tarzı alfa-linolenik etkisini karşılaştıran randomize bir çalışmaydı(Georgoulis,2013). Bazı obez bireyler, yüksek bazal metabolik hıza rağmen daha düşük derecede insülin direnci ve viseral adipozite ile birlikte daha elverişli Kardiyovasküler Risk (KVR) profilleri sergilemektedir. Bu nedenle metabolik olarak sağlıklı bir obez fenotipine sahip olarak sınıflandırılmaktadır(Garcia,2017).
3.5 AKDENİZ DİYETİ VE METABOLİK SENDROM
Metabolik Sendrom, merkezi obezite (bel çevresi tarafından belirlenir), Hipertansiyon, Hipertrigliseridemi, Düşük Plazma Yüksek Yoğunluklu Lipoprotein (HDL), Kolestrol seviyeleri ve Hiperglisemi olmak üzere 3 veya daha fazla Kardiyometabolik risk faktörü grubunun birden görülmesiyle oluşur. Sendromu yaşamak kişinin Tip 2 Diyabet ve Kardiyovasküler Hastalık riskini arttırır. Buna ek olarak, bu durum artan morbidite ve tüm nedenlere bağlı mortalite ile ilişkilidir. Yetişkin Metabolik Sendrom, dünya çapında yaygınlık %25 hesaplanmış ve yaşla birlikte arttığı gözlemlenmiştir(Babio,2014).
Metabolik Sendrom prevelansı son 15 yılda %34,3’ten %38,5’e çıkmıştır. Olgunun yaygınlığı göz önüne alındığında, obezite sağlık durumu, ekonomi ve yaşam kalitesi üzerinde güçlü bir etkiye sahip önemli bir halk sağlığı sorunu olarak kabul edilmektedir. Biriken yağ dokusu, özellikle merkezi adipozite, İnsülin Direnci, Dislipidemi ve Hiperürisemi gibi Metabolik Bozuklukların temelini oluşturan kronik düşük dereceli bir inflamatuvar durum oluşturur. Metabolik Sendromun “özü” olan İnsülin Direnci ve bu sendromda abdominal obezite merkezi bir rol oynamaktadır.(Daniele,2016) KVH’in birincil önlenmesi için PREDIMED çalışması (Preventınıon Con Dıate Medıtarenea) randomize beslenme müdahalesi denemesinin son sonuçları, sızma zeytinyağı ile desteklenmiş bir Akdeniz Diyetinin katılımcıların düşük yağ kontrol diyeti DM insidansında % 40 oranında azalma olduğunu gösterdi. Akdeniz Diyetine daha fazla bağlılık Metabolik Sendromun ve bileşenlerinin önlenmesi ve tedavisinde fayda sağlamıştır(Salvado,2014).
3.5.1 Karbonhidratlar
Karbonhidratların en temel amacı, vücuda enerji sağlamaktır. Vücut, yağlar ve hatta proteinler gibi diğer kaynaklardan enerji üretse de, oksijen kullanılmadan enerji sağlayabileceğinden, patlayıcı madde türleri için gerektiği için karbonhidrat tüketimi önemlidir, bu, beyin için tercih edilen enerjidir ve karbonhidratlardan elde edilen enerji, yağ yakmak için gereklidir. Bununla birlikte, karbonhidrat tüketimi, kilo artışı, obezite, diyabet ve bir takım diğer hastalıklarda suçlu olarak damgalandı. Karbonhidrat tüketimi bu tür sağlık sorunları ile ilişkilendirilmiş olsa da, yanlış karbonhidratların bu sağlık sorunlarına neden olan aşırı tüketimi olduğu ve doğru miktarda tüketilen uygun karbonhidrat olmadığı ileri sürülmüştür. Dahası, Karbonhidratların metabolik sonuçları yalnızca miktarlarına değil kalitelerine de bağlıdır. Bununla birlikte, diğer insanlar herhangi bir türdeki karbonhidratların, özellikle metabolik sendromlu olanlar için bazı insanlar için kötü olabileceğini önermektedir. Bir gıdanın kan şekerinizi yükselttiği yönünde bir ölçüt olarak glisemik indeks kullanımı tartışmalıdır(Panagiotakos,2005).
3.5.2 Yağlar
İki tür diyet yağı vardır: a) doymuş ve b) doymamış. Doymamış yağlar ayrıca tekli doymamış ve çoklu doymamış yağlara ayrılmıştır. Genellikle günlük enerji alımı yağın %30’unu oluşturur, ancak bu kalorilerin %10’undan fazlası doymuş yağlardan (hayvan yağlarından) gelmelidir. Geriye kalan %20 doymamış (bitkisel) yağlardan gelmelidir. Bununla birlikte, ne olursa olsun yağ alımı, bazı yağlar diyet dâhil edilmelidir, esansiyel yağ asitleri gibi. Bunlar, çoğunlukla, aspir yağı, mısırözü yağı, zeytinyağı ve soya yağı gibi bitkisel yağlardan türetilen çoklu doymamış yağlardır. Bu yağların eksikliği kişinin diyetinde seri hastalıklara neden olur. Karbonhidratlar ve yağlar gibi proteinler karbon, oksijen ve hidrojen atomları içerir(Panagiotakos,2005).
3.5.3 Proteinler
Proteinler azot içerir. Proteinler aminoasitler denilen moleküllerden oluşur. Bu aminoasitler spesifik bir sırayla birlikte dizilir ve komple bir protein oluştururlar. Birçoğunun inançlarının aksine, iyi sağlık için nispeten az miktarda protein gerekir. Yetişkinler için şartlar vücut ağırlığının kilogramı başına 0,8 gramdır(Panagiotakos,2005).
3.6 AKDENİZ DİYETİ VE KARACİĞER HASTALIĞI
Alkole Bağlı Olmayan Yağlı Karaciğer Hastalığı (NAFLD) dünyadaki en yaygın karaciğer hastalığıdır. NAFLD, aşırı etanol alımının (etanol 20 g/d alımı olarak tanımlanır) yokluğunda ve karaciğer hastalıklarının başka nedenleri olmaksızın karaciğer ağırlığının %5’ini aşan hepatositlerdeki lipitlerin birikimi olarak tanımlanır. Yağlı Karaciğer oluşumunda ve daha ciddi bir hastalığa ilerlemede rol oynayan mekanizmalar belirsizdir ve muhtemelen bir genetik yatkınlık bağlamında ifade edilen metabolik bir profile bağlıdır. İnsülin direnci, oksidatif stres, sitokinler ve obezite, NAFLD patogenezinde yer alan başlıca risk faktörleri olarak tanımlanmaktadır. NAFLD patogenezinde genetik ve çevresel faktörler yer alır. Böylece beslenme bu hastalık riskini etkileyen potansiyel bir çevresel faktör olarak kabul edilir. Günümüzde, NAFLD yönetiminin temel taşı olarak, diyet kısıtlamaları ve egzersiz de dâhil olmak üzere yaşam tarzı değişiklikleri önerilmelidir. Diyet için genel tavsiyeler bireyselleştirilmiş ve hastanın Beden Kitle İndeksine (BKİ) bağlı olarak 500-1000 kcal/dk enerji açığı elde etmeyi amaçlamalıdır. Azaltılmış doymuş yağ ve toplam yağ, toplam enerji girdisinin %30’undan az olmalı ve rafine edilmiş şekerlerin tüketimi, çözünür lif alımının artmasıyla azaltılmalıdır. Tavsiye edilen fiziksel aktiviteler en az haftada 3 gün için 60 dak/saattir ve egzersiz haftanın beş günü kademeli olarak arttırılmalıdır. Karaciğer yağ azalma derecesi, yaşam tarzı müdahalesinin yoğunluğuyla orantılıdır ve genellikle %5 ila %10 arasında bir vücut ağırlığı kaybı gerektirir. Akdeniz diyeti, özellikle mortalite, kardiyovasküler hastalık risk faktörleri ve kanser ile bağlantılı olarak, olumlu bir sağlık sonucu ile geniş ölçüde ilişkilendirilmiş bir diyet modelidir. Metabolik Sendromla bağlantılı olarak, bir Akdeniz beslenme kalıbına yapışan ya da bu metabolik sendromu önleme ve tedavi etmenin yanısıra, bireysel metabolizma parametreleri üzerinde de yararlı bir etkisi vardır. Akdeniz Diyetinin karaciğer fonksiyonu üzerindeki yararlı etkisi, randomize çapraz geçişli girişimsel bir çalışma ile desteklenmektedir. Bu, biyopsi ile kanıtlanmış NAFLD olan bir Akdeniz diyetine uyan hastalarda insülin duyarlılığında ve hepatik steatozda daha fazla iyileşme olduğunu ortaya koymaktadır(Georgoulis,2013).
3.7 AKDENİZ DİYETİ VE KANSER
Kanser, Kardiyovasküler Hastalıklardan sonra dünyadaki ikinci ölüm nedeni olarak düşünülmektedir. Obezite, yağ dokusu tarafından salınan pro-inflamatuvar sitokinler tarafından indüklenen kronik düşük dereceli iltihaplanma nedeniyle daha yüksek bir kanser riski ile ilişkilidir. Reaktif Oksijen Türleri (ROS) sürekli olarak hücresel ve oksidatif metabolizma ile üretilir. ROS birikimi oksidatif hasara neden olabilir ve inflamatuar reaksiyonları teşvik edebilir. Kanser hücresi, biyosentetik yollara karşı enerjinin farklı kullanımıyla, değişen bir metabolizmayı gösterir. Diyet ve doğal antioksidanlar önemli doğal antioksidanları, kanser ilerlemesini etkileyen bu metabolik yollar üzerinde önemli bir rol oynamaktadır. Özellikle kanser riski kilolu bireylerde 1,2’den 1,5’e, obezite hastalarında ise 1,5’den 1,8’e, özellikle kolon, gastrik kardiya, karaciğer, safra kesesi, pankreas ve böbrek kanseri riskini arttırırken, özofagus adenokarsinoması için göreli risk 4,8’e kadar yükselmiştir.
Akdeniz diyeti kanser hücresinde anti-proliferatif ve anti-apoptotik etkiler nedeniyle kanser üzerinde koruyucu bir etkiye sahiptir. Noto ve ark. bir Akdeniz popülasyonunda metabolik bozuklukların 25 yıllık bir takipte kanseri öngörebildiğini göstermiştir. Son on yılda, birkaç rapor Akdeniz Diyetinin Neoplastik Hastalıklara karşı koruyucu bir rol oynadığını gösterdi. Özellikle, Sofi ve meslektaşları tarafından yapılan bir meta-analiz çalışmasında, Akdeniz Diyetinin kanser ölüm / insidansının %6 azalmasından sorumlu olduğu bildirilmiştir. Akdeniz Diyetini izleyen kişilerde daha düşük bir kanser riski bildirmiştir. Günümüzde, çeşitli epidemiyolojik çalışmalar Akdeniz Diyeti ile belirli kanser tipleri (göğüs ve kolorektal kanserler) ile pozitif ilişki bulunmuştur(Daniele,2016).
Farklı çalışmalara dayanarak, bir Akdeniz Diyeti bileşenleri mide kanseri ile indirgeyici etkiler gösterir. Kanser Araştırma raporunda (2007), sigara, nişastalı ve taze sebze, meyve ve baklagiller için ikinci Dünya Kanser Araştırma Fonu (WCRF) tarafından bildirilen mide kanserinden korunmak raporunda PUFA’ları içeren zeytinyağı ve diğer bitkisel yağların, üst sindirim sistemi, mide ve üriner sistem kanseri geliştirme riski ile ters orantılı olduğu bildirilmiştir. Aksine düşük meyve ve sebze tüketimi ile kırmızı et, tuzlu ve işlenmiş gıdalar, ızgaralı veya mangalda yüksek miktarda tütsülenmiş gıdalar tüketimi mide kanseri gelişim riskini arttırır. Balık, süt ürünleri ve alkol tüketimi daha az ilişkilidir(Chierica,2014).
Multifaktöriyel olan meme kanseri gibi diğer kanserler diyet gibi çevresel ajanların sergilenmesi ile ilişkili görünmektedir. Bazı çalışmalar, göğüs kanseri oranının düşük olduğu ülkelerden hareket ettikten sonra bir veya iki nesilde artmış bir risk gözlemlenerek çevresel faktörlerin önemini teyit ettiğini göstermiştir. Öte yandan, geleneksel diyet alışkanlıklarını korumak meme kanseri riskinin gelişimini azaltabilir. Çünkü sağlıksız beslenme alışkanlıkları genellikle toplumun evrimiyle ilişkilendirilir. Bazı araştırmacılar alkol alımını risk artışı ile ilişkilendirirken sebze, meyve, baklagiller, tam tahıllar, balık, kümes hayvanları eti, soya ve az yağlı gıdalar, meme kanseri geliştirme riski ile ters orantı göstermektedir(Chierica,2014).
3.8 AKDENİZ DİYETİ VE NÖRODEJENERATİF HASTALIKLAR
Akdeniz diyeti, Demans ve Alzheimer hastalığı (AD) riskinin önlenmesindeki rolüyle de dikkat çekmektedir. İlk olarak Demans ve bilişsel düşüş çeşitli vasküler risk faktörleri ile ilişkilendirilmiştir. Beslenme ve özellikle de Akdeniz diyetinin rolü bu bağlamda geniş çapta incelenmiştir. Nitekim sebze, meyve, baklagiller ve tahıl gibi birçok diyet bileşeni, oksidatif strese karşı koyar ve AD üzerinde faydalı etkileri olur. Bundan dolayı, Akdeniz Diyeti puanlarının bir kısmında bulunan antioksidan bileşikler (örneğin, polifenoller, vitamin C, E, B12, folat ve karotenoidler), beyin yaşlanmasında oksidatif stresin zararlı etkilerine karşı koyabilir ve bu nedenle AD riskini azaltabilir. Bu nedenle Akdeniz Diyeti, oksidatif stres belirteçleri ve lipit peroksidasyonu ile ters orantılı olmuştur. Son birkaç yıl boyunca, New York ve Chicago popülasyonları üzerine yapılan bazı çalışmalar, daha düşük bir AD riskinin aslında daha yüksek bir Akdeniz Diyetine bağlılık ile ilişkili olabileceğini tespit etmiştir(Chierica,2014).
4. SONUÇ VE ÖNERİLER
Şekil 3: Akdeniz Diyetinin organlarımızdaki etkisi.
5. KAYNAKÇA
Abenavoli, L. Vd., (2014).’’ Alimentary regimen in non-alcoholic fatty liver disease: Mediterranean diet’’. Department of Health Sciences, University Magna Graecia, Campus Germaneto, 88100 Catanzaro, Italy. 16831-16840.
Agatha, A. (2015). ‘’ The Hunger Genes: Pathways to Obesity’’. University of Cambridge Metabolic Research Laboratories and NIHR Cambridge Biomedical Research Centre,UK. 14.
Alessandro, A. v. Pergola, G.D. (2014). ’’ Mediterranean Diet Pyramid: A Proposal for Italian People’’ . Endocrinologist, General Practitioner. General Medicine, Spain. 4302-4316.
Babio, N. vd., (2014). ‘’ Mediterranean diets and metabolic syndrome status in the PREDIMED randomized trial’’. Canadian Medical Association or its licensors, Spain. 9.
Barbaros, B. v. Kabaran, S. (2014). ‘’ Akdeniz Diyeti ve Sağlığı Koruyucu Etkileri’’. Doğu Akdeniz Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Beslenme ve Diyetetik Bölümü, KKTC. 1.
Barchitta, M. vd., (2014). ‘’Tumor Necrosis Factor-Alpha −308 G>A Polymorphism, Adherence to Mediterranean Diet, and Risk of Overweight/Obesity in Young Women’’. Hindawi Publishing Corporation BioMed Research International, Italy. 8.
Casares, N.G. vd.,(2017). ‘’ Brain Functional Connectivity Is Modified by a Hypocaloric Mediterranean Diet and Physical Activity in Obese Women’’. Department of Medicine, Faculty of Medicine, University of Málaga, Spain.
Casas, R. vd., (2014). ‘’ The Immune Protective Effect of the Mediterranean Diet against Chronic Low-grade Inflammatory Diseases’’. Department of Internal Medicine, Hospital Clinic, Institut d’Investigació Biomèdica August Pi i Sunyer (IDIBAPS), University of Barcelona, Spain. 245-254.
Chierico, F. vd., (2014). ‘’ Mediterranean Diet and Health: Food Effects on Gut Microbiota and Disease Control’’. Unit of Metagenomics, Bambino Gesù Children’s Hospital, IRCCS, Piazza Sant’Onofrio, Italy. 11678-11699.
Daniele, N.D. vd., (2016). ‘’ Impact of Mediterranean diet on metabolic syndrome, cancer and longevity’’. Department of Systems Medicine, Hypertension and Nephrology Unit, University of Rome “Tor Vergata”, Italy. 8947-8949.
Davis, C. vd.,(2015). ‘’ Definition of the Mediterranean Diet: A Literature Review’’. Alliance for Research in Exercise, Nutrition and Activity, University of South Australia, Australia. 9139-9153.
Esfahani, F.H vd.,(2017). ‘’ Mediterranean Dietary Pattern Adherence Modify the Association between FTO Genetic Variations and Obesity Phenotypes’’. Nutrition and Endocrine Research Centre, Research Institute for Endocrine Sciences, Shahid Beheshti University of Medical Sciences, Iran. 13.
Esposito, K. vd., (2015). ‘’ A journey into a Mediterranean diet and type 2 diabetes: a systematic review with meta-analyses’’. Diabetes Unit, Department of Clinical and Experimental Medicine, Second University of Naples, Italy.
Garaulet, M. v. Heredia, F.P, (2010).’’ Behavioural therapy in the treatment of obesity (II): role of the Mediterranean diet’’. Department of Physiology. Faculty of Biology. University of Murcia, Spain. 9-17.
Garcia, E. vd., (2017). ‘’ Characterization of lipid profile by nuclear magnetic resonance spectroscopy (1 H NMR) of metabolically healthy obese women after weight loss with Mediterranean diet and physical exercise’’. aDepartment of Clinical Analysis, Institute of Biomedical Research in Málaga (IBIMA), Regional University Hospital of Málaga (Carlos Haya Hospital), Universidad de Malaga, Spain.
Georgoulis, M. vd., (2014). ‘’ Mediterranean Diet and Diabetes: Prevention and Treatment’’. Department of Nutrition and Dietetics, Harokopio University, Greece. 1406-1423.
Gonzalez, M. vd., (2008). ‘’ Adherence to Mediterranean diet and risk of developing diabetes: prospective cohort study’’. Department of Preventive Medicine and Public Health, Medical School-Clinica Universitaria, University of Navarra, Spain. 7.
González, M.A.M. vd.,(2017). ‘’ Transferability of the Mediterranean Diet to Non-Mediterranean Countries. What Is and What Is Not the Mediterranean Diet’’. Department of Preventive Medicine and Public Health, University of Navarra, Spain.
Han, T. vd., (2016). ‘’ Changes in prevalence of obesity and high waist circumference over four years across European regions: the European male ageing study (EMAS)’’. Institute of Cardiovascular Research, Royal Holloway, Egham & Ashford and St Peter’s NHS Foundation Trust, University of London, UK. 456-459.
Hoffman, R. v. Gerber, M. (2015). ‘’ Food Processing and the Mediterranean Diet’’. School of Life and Medical Sciences, University of Hertfordshire, UK. 7925-7964.
Huhn, S. vd., (2015). ‘’ Components of a Mediterranean diet and their impact on cognitive functions in aging’’. 1 Department of Neurology, Max Planck Institute for Human Cognitive and Brain Sciences, Leipzig, Germany, 2 Collaborative Research Centre 1052 ‘Obesity Mechanisms’, Subproject A1, Faculty of Medicine, University of Leipzig, Germany.
Kanauch, M. v Kanauchi K. (2016). ‘’ Development of a Mediterranean diet score adapted to Japan and its relation to obesity risk’’. Department of Health and Nutrition, Faculty of Health Science, Kio University, Koryo-cho, Japan; 2 Department of Internal Medicine, Narahigashi Hospita, Japan.
Mendez, M.A. vd., (2006).’’ Adherence to a Mediterranean Diet Is Associated with Reduced 3-Year Incidence of Obesity’’. IDIBELL, Institut Catala` d ´ Oncologia, L´ Hospitalet de Llobregat, Spain. 2934-2938.
Panagiotakos, D. v. Polychronopoulos, E. (2005). ‘’ The role of Mediterranean diet in the epidemiology of metabolic syndrome; converting epidemiology to clinical practice’’. Department of Nutrition and Dietetics, Harokopio University, Athens, Greece.
Quezada, I.C. vd.,(2013). ‘’ The Mediterranean Diet and Nutritional Adequacy: A Review’’. Department of Clinical Sciences, Health Sciences Faculty, University of Las Palmas de Gran Canaria, Spain. 232-248.
Salvado, J. vd., (2016). ‘’ Protective Effects of the Mediterranean Diet on Type 2 Diabetes and Metabolic Syndrome’’. 4 Human Nutrition Unit, University Hospital of Sant Joan de Reus, Department of Biochemistry and Biotechnology, Faculty of Medicine and Health Sciences, Pere Virgili Health Research Center, Rovira i Virgili University, Spain.
Salvado, J.S. vd., (2011). ‘’ Reduction in the Incidence of Type 2 Diabetes With the Mediterranean Diet’’. 1 Human Nutrition Unit, Hospital Universitari de Sant Joan, Departament de Bioquímica i Biotecnologia, Spain. 14-19.
San-Cristobal, R. Vd., (2017). ‘’ Mediterranean Diet Adherence and Genetic Background Roles within a Web-Based Nutritional Intervention: The Food4Me Study’’. Department of Nutrition, and Food Science Physiology, Centre for Nutrition Research, University of Navarra, cell 1107, Spain. 17.
Sidahmed, E. vd., (2014). ‘’ Development of Exchange Lists for Mediterranean and Healthy Eating Diets: Implementation in an Intervention Trial’’. Departments of Family Medicine (MC, LA, YL, JR, MTR, AS, ZD), Internal Medicine (DB, DKT) Environmental Health Sciences (ES, ZD), Biostatistics (AS), University of Michigan, Ann Arbor, MI 48109 and Department of Internal Medicine, Oakwood Hospital and Medical Center, Dearborn MI (NT).
Sleiman, D. vd., (2015). ‘’ Effect of Mediterranean diet in diabetes control and cardiovascular risk modification: a systematic review’’. Department of Internal Medicine, Division of Endocrinology, American University of Beirut-Medical Center, Beirut, Lebanon.
Steffen, L.M. vd., (2017). ‘’ A modified Mediterranean diet pattern is related to lower risk of incident metabolic syndrome over 25 years among young adults: the CARDIA Study’’. University of Minnesota School of Public Health, Division of Epidemiology and Community Health, Greece.
Toobert, D.J. vd., (2003). ‘’ Biologic and Quality-of-Life Outcomes From the Mediterranean Lifestyle Program’’. Oregon Research Institute, Eugene, Oregon; the 2 Clinical Research Unit, Kaiser Permanente Colorado, Colorado. 2288-2293.
Trichopoulou, A vd., (2014).’’ Definitions and potential health benefits of the Mediterranean diet: views from experts around the world’’. 1 Department of Hygiene and Epidemiology, School of Medicine, University of Athens, Greece.
Tzima, N. vd.,(2007). ‘’ Mediterranean diet and insulin sensitivity, lipid profile and blood pressure levels, in overweight and obese people; The Attica study’’. Department of Nutrition and Dietetics, Harokopio University, Greece. 7.
Wade, A.T, vd., (2016). ‘’ A Mediterranean Diet to Improve Cardiovascular and Cognitive Health: Protocol for a Randomised Controlled Intervention Study’’. Alliance for Research in Exercise, Nutrition and Activity, School of Health Sciences, University of South Australia, Australia.