ÖZET
Rorschach mürekkep testi ve tematik algı testinin tarihsel süreci ve kullanımı hakkında detaylı ve toplu bilginin kolay ulaşılabilirliğini sağlaması ve alanda yapılacak literatür taramasına kolaylık sağlamak amacı ile yapılan bu çalışma, testler hakkında yapılan araştırmaları ve bilimsel Türkçe çevirilerini derlemek için literatür taraması şeklinde yapılmıştır. Çalışma iki bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın ilk kısmı, Rorschach mürekkep testi oluşturulma aşaması ve devamında kullanım yerleri ve şekillerini içermektedir. Yine ilk kısımda testin kartları hakkında bilgiler verilmektedir. İkinci kısımda ise Tematik algı testinin oluşturulma süreci ve kullanım şekli ve alanlarını içermektedir. Son kısımda iki testin kullanım alanı ve etkililiği üzerine değerlendirmeleri içermektedir. Araştırma, Psikiyatri ve Psikoloji bölümlerinde literatür taraması ve iki testinde bir çalışmada toplandığı ve araştırmacılar için testler hakkında bilgiye ulaşılabilirlik ve kullanışlılık açısından sosyal bilimler alanına katkılar sağlamaktadır.
Anahtar Kelimeler: Psikoloji, Psikiyatri, Test, Algı, Literatür, Algı, Sosyal Bilimler, Kart.
GİRİŞ
BÖLÜM I
KİŞİLİK TESTLERİ VE T.A.T GELİŞİMİ
1.1. Kişiliğin Değerlendirilmesinde Kullanılan Testler:
Kişilik değerlendirmelerinde kullanılan iki farklı test grubu mevcuttur. Birincisi objektif testlerden oluşmaktadır. Bu testler, genel olarak yapılandırılmış olarak oluşturulmuş testler olmakla birlikte verilecek yanıtlar sınırlandırılmış olarak karşımıza çıkmaktadır. Yapısı itibariyle çoktan seçmeli, kısa yanıtlı olanlar ve doğru-yanlış ve eşleşen şekildedir. Bu testlerin değerlendirilmesinde norm tabloları ve standart puanlama kriterleri gibi işlemleri mevcuttur. Bundan kaynakları bu testlerin hazırlığı, cevapları ve puanlama metotu objektif olmaktadır. Sübjektif testlere göre bu testlerin geçerlik ve güvenirlikleri kıyaslandığında daha yüksek çıkmaktadır. Zamansal açıdan puanlaması sınırlı bir zaman almakta ve bilgisayar ortamında da yapılabilmektedir. Örneğin mmpı, Beck kaygı envanteri kişiliği değerlendirilmesinde kullanılabilen objektif testler olmaktadır.
Diğer test grubunda ise sübjektif testler mevcut olmakla birlikte bunlar yarı yapılandırılmış veya tümüyle yapılandırılmamış testlerdir. Teste verilecek yanıtlarda bu sayede sınırlı bir alandan ziyade daha geniş ölçüdedir. Belirli bir standart içermemektedir. Çoğunlukla testi değerlendiren yorumcu tarafından onun gözlemlerini içeren bir duruş ön planda olmaktadır. Değerlendiren kişinin tecrübeleri ve yeteneği sübjektif testlerin değerlendirilmesinde önemli rol oynamaktadır. Bundan kaynaklı güvenirlik sorunu baş göstermektedir. Sonuçlar arası değişimler oldukça sıklıkla görülmektedir. Bu tür testler zaman bakımından çok zaman almakla birlikte geçerlik ve güvenirlik bakımından yetersizlikleri göze çarpmaktadır. Bununla birlikte içerikte elde edilen geri yanıtlar bakımından fazlaca data içerdiği için psikoloji bölümlerinde kullanmı oldukça yaygın olduğu görülmektedir. Bunlara örnek olarak, cümle tamamlama testi, T.A.T. ve Rorschach mürekkep testi verilebilir.
1.2. Tematik Algı Testi (TAT)
Bu kısımda TAT’nin nasıl geliştirildiği ve tarihi gelişimi, kartların hangileri olduğu, uygulanması, geliştirilmiş puanlama sistemlerini içermektedir.
1.2.1. Henry Murray Kuramı
TAT’nin yapısal olarak temeli H.Murray tarafından 1938 yılında geliştirilen ihtiyaç-baskı kişilik kuramı esasına dayandırılmaktadır. Genel olarak Henry kendi kurmaında bireylerin kendi etraflarıyla etkileşim kurma biçimlerine ve bunun nasıl oluştuğu üzerinde durmaktadır. Diğer bir ifade ile kişilerin diğer dış itkilerden ne şekilde etki gördükleri ve ilgi, tutum, ihtiyaçlarının kendi vermiş oldukları geri tepkileri ne şekilde etki ettiği üzerinde değerlendirme yapmıştır. Henry için kuramın etkin ve önemli kavramlarından biri ihtiyaç olmasıdır. Ona göre Tematik algı testi bir takım ihtiyaçların ve bunların kuvvetinin ölçülmesine imkan tanıyacak biçimde tasarlanmış olmasıdır. Genel olarak bir ihtiyaç hem içsel süreçlerden hem de çevresel etkenlerin gücüne bağlı olarak dışa vurulmaktadır. Bundan yola çıkan Henry Murray bireylerin hayatında olabilecek ihtiyaç listesini belirleyebilmek adına 20 ihtiyaç yapısı belirlemiştir. Bunlar; başarı, ait olma, karşılama, aşağılanma, saldırganlık, özgür/bağımsız olma, savunma, itaat etme, başatlık, zarardan kaçınma, göstermeci, kaçınma, diğerlerine yardım, düzen, eğlence-oyun, duygusal etkileşim, cinsellik, diğerlerinden yardım görme ve anlama, reddetme.
Henry M. benzer süreçte ihtiyaç kavramının kendini sürdürebilmesi için ek olarak bir listelemeye ihtiyaç duymuş olup bireyin etrafının ona etki etme süreçleri hakkında ek bir liste oluşturmuştur. Buna itkiler için kullandığı terim ise baskı kavramıdır. Bunları 16 adet olarak toparlamıştır. Alıkonma – nesnelere el koyma, ebeveyn-aile desteğinden yoksunluk, tehlike – talihsizlik, kayıp ve yokluk, reddedilme ve ilgisizlik ve azar, kardeş doğumu, saldırı ve egemenlik kurma- zorlama- kısıtlama, affedilme ve korunma, diğerlerinden destek görme ve anlaşılma isteği, düzene uygunluk- takdir edilme, dostluk- yakınlık, cinsellik, aldatılma- kandırılma, aşağılanma. Bu şekildeki baskıların kuvveti tematik algı testi için puan oluşturur esasları içermektedir. Bundan dolayı Henry’nin kuramı bu isimle ifade edilmiştir(Tabak,2010).
1.2.2. Tematik Algı Testi’ nin (TAT) Geliştirilmesi ve Tarihçesi:
Tematik Algı Testi için resim figürleri uyarıcı etken şeklinde kullanım görmektedir. Bu resim figürlerinin bu test var olmadan evvel projektif uyarıcı şeklinde ilk kullanımı yirminci yy. ilk zamanlarına karşılık gelmektedir. 1900’lerin başlarında Brittain’in kaleme aldığı sunuda “Pedagogical seminary magazine” de, çocuklara gösterilen 9 görsel figüre cinsiyet durumlarına göre karşılık verdikleri ve farklılığa olumlu yanıt verdikleri raporlaştırılmıştır. 1908 yılında ise libby çocuklara baktıkları görsel figürler hakkında imajinasyon güçleri aynı zamanda yaş kriteri arasındaki var olan farklı süreçleri araştırma konusu yapmıştır. Daha sonra görsel figürler ve mental kapasite hakkında araştırma yürüten A.binet ve T.simon aynı yıl bu metodu kendilerinin oluşturduğu mental test süreçlerinde uygulamışlardır. Bu arada görsel figür ve öykü tekniğini psikopatoloji süreçlerini gözlemleme ve kişilik kavramı için ilk defa uygulayan L.A.schwartz olmuştur.
1950’lerde tematik algı testinin gelişimini ciddi şekilde etkileyen araştırmalar Vica Shentoub tarafından yapılmıştır. Vica S. Öykülerin biçim kısmına daha çok eğilim göstermiştir bu da Henry Murray tekniğinden oldukça farklı bir yaklaşım çerçevesi çizmiştir. Vica’nın bakış açısı öyküler oldurulması ve bunu işleme alma şekilleri bireyler için onlara ait savunma mekanizmalarına psikopatolojik süreçleri hakkında bilgi vermektedir (Anzieu, vd., 2011). Tematik algı testinin uyarlama çalışmaları ve standardizasyon uygulamaları Anastasiadis ve Tunaboylu ve ikiz ve diğer arkadaşlarıyla birlikte sürdürülmüştür. Genel olarak bu test ve Rorschach mürekkep testi aynı birey için aynı anda kullanıldığında içeriği çok derin ve farklı/detaylı bilgilerin açığa çıkmasına fırsat tanımaktadır(Tunaboylu-İkiz, 2011). Tematik algı testi kart işlevleri genel olarak ödipal çatışmalara dair süreçleri ifade ettiği varsayılmaktadır. Kartların tümü jenerasyon ve cinsiyet farklılıklarını görünür kılan süreçleri ifade etmektedir. Kartların her biri görsel ifadelerin açık ve betimlenen süreçleri okunurken aynı zamanda var olan bir problemli süreci etkileyip hareket olduran örtülü bir veriyi/içeriği oldurmuştur. (Anzieu vd., 2011). Tematik algı test kartlarında örtük ve açık datalara ulaşılabilirlik imkanı sunmaktadır. Test başlangıç ve bitimine kadar olan bireyin duygusal durumları, ne tür içeriklerin ön planda olduğunu ve verilen cevapların psikodinamik bir değerlendirme biçiminde ele alınmamaktadır. Kartların bütününde uygulanan kişinin ele aldığı kartı ödipal ve narsistik alt yapı üzerinde ne şekilde değerlendirme yaptığı izlenir (Tunaboylu-İkiz, 2011).
Tematik algı testi gelişim sürecini toparlayarak ifade edilecek olursa, Henry Murray ve Morgan uzun çalışmalar sonunda sayısı 100 kadar olan görsel figürleri/resimleri düzenleyerek 20 kartlık test düzenlediler. Günümüzde kullanılan T.A.T resim kartları birkaç düzenlemeden sonra 4. Son düzenlenmiş şekli ile kullanılmaktadır. Resim tercihleri yapılırken bireyin kendi ile ilgili ilişki kurabileceği bir kişi tercih edilip eklenmesi sağlanmıştır. Fakat görsel figür tercihlerinde en önemli faktör uyarıcı etki yani kişinin hikaye oluşturulmasına olanak sağlayan bir zemin hazırlamıştır.
Tematik algı testi araştırmaları esnasında hikayelerin ne tür bir alt yapıya sahip diye bakıldığında; kitap ve film, çevre arkadaşların gerçek yaşantıları, bireyin objektif ve sübjektif yaşantıları, bireyin hayalleri/beklentileri fakat aktif bilinç ve bilinçaltı süreçlerinden beslenmektedir.
Bir sonraki kısımda, T.A.T kartlarının tanıtımı, testin uygulaması- yorumlanması ve testin özellikleri çeşitli veriler paylaşılmıştır.
1.2.3. Kartlar Sunumu
Test kart sayısı 31 tanedir. Testin sunumu olarak belli süreçlerde hem kadın hem erkek danışanlar için ortak belli süreçler içinde yalnız kadın ya da yalnız erkek için farklı sunulmaktadır. Kadınlar için verilen kartlar; 1-2-3BM-4-5-6GF-7GF-9GF-10-11-12BG-13B-13MF-19-16. Erkek danışanlar için verilen kartlar; 1-2-3BM-4-5-6BM-7BM-8BM-10-11-12BG-13B-13MF-19-16 şeklinde sunulmaktadır. Ayrıca ergenlik süreçlerindeki genç-yetişkinlere sunulmayan kart 13MF kartın verilmeme alt yapısı dürtüsellik süreçlerinin halen devamlılığıdır. Bütün kartların açık ve örtük datası mevcuttur (İkiz, 2011).
Kartların yaş-cinsiyete göre ne şekilde uygulama olacağını belirten belirli harfler ve sayılar kullanılmaktadır. Bunlar kodlama şeklinde düzenlenmiştir. Tematik algı testinde kullanılmakta olan kısaltma harf manalarıyla şu şekilde düzenlenmiştir; M:male- 14 yaşın üzeri erkek(yetişkin), F:female- 14 yaşın üzeri kadın(yetişkin), B: boy-7 yaş ile 14 yaş arası çocuk-ergen, G: girl-7 yaş 14 arası kız çocuk ergen açıklamalarını ve anlamlarını içermektedir. Ayrıca üzerinde kodlama yapılmayan kartlarda yaşı 14 üzerinde olan kadın ve erkek bireylere uygulanmaktadır.
BM: boy-male genç erkek, GF girl-female- genç kızlar için kullanımı içermektedir. Diğer kartlardan 12M: yalnızca yetişkin erkek, 12F: yalnızca yetişkin kadınlar için, 12BG: iki cinsiyetten çocuk için, 13B: yalnızca çocuk(erkek), 13G: yalnızca çocuk(kız) için kullanılmaktadır.
Ayrıca 16 numaralı kart ise bütün danışanlar için uygulamada kullanılacak olan kartı ifade etmektedir. Kartların uygulama sırası zaten numaralı kodlar şeklinde sıralanmıştır.
Bütün test kartlarında kritik bir olay/durum aynı zamanda bireyin kendiyle ilişki kurabileceği özdeşim oluşturabileceği görsel birey resmi bulunmaktadır. (Morgan & Murray, 1935). Murray’e göre düzenlenen/uygulanan ilk on kart çağrışım olarak güncel durumları göstermekte olup diğer ikinci on kart olağanın dışında durumları, tuhaf ve dramatik süreçlerin aktarılmasına zemin hazırladığını fark edip yansıtmıştır.(Dana, Richard H., 1996)(major psychological assessment instruments,167).
1.2.3.1. Kart 1
Kart içeriği çocuk(erkek) önünde masa üzerindeki kemana bakıyor. Bu karta ait anlatılan hikayelere en fazla gelen yanıt çocuk ve ebeveynleri arasındaki ilişkiyi içermektedir. Bireyin, Çocukluk ve yetişkinliği arasındaki yaşantısına dair ruhsal süreçlerinde değerli datalar sunmaktadır. Ortaya çıkan hikayelerde ebeveynlerin tutum biçimlerine dair önemli saptamalar ortaya çıkmaktadır. Çoğunlukla bu kartta ebeveynlerin baskın tavrı hikayelerde kendini göstermektedir. Çocukların bu durumlarda maruz kaldıkları tutumlara göre başat mı yoksa boyun eğici tavır içinde olduklarına dair bilgiler sunmaktadır.
1.2.3.2. Kart 2
Görüntüde sol tarafta kitaplarla duran kadın, diğer arka tarafta bahçede iş yapan bir erkek aynı zamanda bu adamı izleyen ihtiyar kadın bulunmaktadır. Bu kart çoğunlukla işlenmesinden kaynaklı “aile” içeriği olan kart diye anılmaktadır.
Kart için çoğunlukla aktarılan diğer bir konsept, eski/geri bir eşraftan yenilikçi gelişmiş bir eşrafa gidişatı içermektedir. Hikayelerde özgür olmak ile kültürel ögelerden kaynaklı bağımlı olma arasındaki zıt süreçlerin işlendiği dikkat çekmektedir. Ülkemizde bu karta verilen yanıtlarda yukarda yaşanan çelişkiyi yenmeye yönelik atılımlarda olduğu gözlendiği ifade edilmiştir. Bireyin beklentileri, zorlukları ve hırslarını içermektedir. Ayrıca aile içinde yaşayan başka bireylerin birbirlerine karşı tutumlarını ve ilişki biçimleri, kardeşlerin birbirlerine karşı kıskançlıkları hakkında da bilgi vermektedir.
1.2.3.3. Kart 3 GF
Bu kartta bir kadın figürü bulunmakta vücut duruşu ise ayakta duran, mimiklerinden hüzünlü, başı dik olmayan şekilde ve bir eliyle yüzünün bir kısmını kapatan bir pozisyonda bulunmaktadır.
Çoğunlukla bununla ortaya çıkan konseptler; depresyon, reddedilme, terk edilme, suçlanma, bastırılma süreçleri hakkında hikayelerde görülmektedir.
1.2.3.4. Kart 3 BM
Kartta bulunan erkek yere oturmuş vaziyette, başını vücudunun sağ tarafına yöneltmiş ve koltuğa yönelmiş şekildedir. Zeminde ise bir silah bulunmaktadır. Bu kart başka bir şekilde de bilinmektedir (depresyon). Çoğunlukla bireylerin yansıttığı ifadeler; çaresizlik, umutsuzluk, yoğun hüzünlenme ve duygulanım içeriği görülmektedir.
1.2.3.5. Kart 4
Kartın resim bölümünde görülen kadın uzaklaşan aynı zamanda beden duruşu yana dönük olan yetişkin erkeği tutan vaziyette görülmektedir. Karttaki konsept çoğunlukla erkek kadın ilişkisini işlemektedir. Kartın sağladığı bilgiler içerisinde diğer cinsle alakalı düşünce, duygu ilgi ve tutumlarını içermektedir. Erkek ve kadının birbirlerine davranışları ve ilişki modeline dair bilgi vermektedir.
1.2.3.6. Kart 5
Bu kartta da yine bir kadın kapısı tam açık olmayan odadan içeri bakış atmaktadır. Kartın içeriği teyit etme ya da edilme süreçleridir. Bu kontrol etme konseptinin dinamiği ebeveynle olan ilişkideki kontrol edilme davranışından baş göstermektedir.
1.2.3.7. Kart 6 GF
Koltuğun bir köşesine oturmuş kadın figürü, ondan biraz yaşlı piposuyla ona bir şeyler ifade eden erkek bakış atmaktadır. Çoğunlukla bu kart kadın figürü için ailedeki ebeveyni (baba) ne olan tutumlarını içermektedir. Dinamik açıdan ebeveynle olan ilişkiye dair nitelikli bir dinamik bilgi sunamamaktadır. Çoğunlukla hayret veya bir olaya dahil olma/maruz kalmayı işler.
1.2.3.8. Kart 6 BM
Kadın ayakta sırtı uzun erkeğe dönük biçimde duruş sergilemektedir. Bu kart sıklıkla erkek bireylerin ebeveynlerini(anne) ile olan ilişkisinin yoğunluğu olan hikayeler konu edinmektedir. Sıklıkla eğer anne konsepti işlenmemişse diğer yetişkin kadın ilişkileri içermektedir.
1.2.3.9. Kart 7GF
Koltukta çocukla(kız) birlikte oturmakta olan ihtiyar kadın kız çocuğuyla konuşmakta olup ve okuma yapmaktadır. Çocuk ise kucağına bir bebek almış ve bulunduğu yerden ileri bakmaktadır. Bu kartta kadın yetişkinler için ebeveynlerden anne figürünü işlemektedir. Bundan kaynaklı hikayelerin çoğunluğunu kız ve anne ilişki biçimine dair süreçleri içermektedir. Bu kartı ifade eden bireyler çoğunlukla ebeveynine yönelik duygu ve düşünce biçimleri hakkında tutumları hakkında bilgiler sunmaktadır.
1.2.3.10. Kart 7BM
Ak saçlı ihtiyar kendisinden daha genç duran birine bakış atmaktadır. Resimde duran genç kişi ise durgun bir biçimde boşluk kısıma doğru bakış atmaktadır. Yetişkin erkek bireyler ebeveynlerinden baba figürü ile alakası bağdaşım kurmaktadırlar. Ona dair fikirleri, duygularını içermektedir. Sıklıkla çocukluk süreçlerinde ödipal periyotlarına dair bilgiler verilmektedir, rekabet duygularını fakat aynı zamanda karşılıklı ebeveyninde ona yönelik tutumlarına yönelik hikayelerin işlenmesine olanak sağlamaktadır.
1.2.3.11. Kart 8GF
Yetişkin kadın figürünü işlerken bu kadın boş kısma doğru bir bakış attığı resmi içeren karttır. Bu kartın psikodinamik açısından değerlendirilmesi oldukça zor çünkü çok farklı değerlendirmeler içerdiğinden kaynaklanıyor.
1.2.3.12. Kart 8 BM
Bu kartta genç erkek bireyin dışarıya baktığını göstermektedir. Kartın bir bölümünde tüfek namlusu görünmekte olup kartın diğer kısmında ameliyet süreci görülmektedir. Çoğunlukla bu kart erkek bireyler için saldırı hikayelerini içermektedir. Ya da belli süreçlerde de maruz kalma hikayelerini oluşturmaktadır. Bu hikayelerde tanımadık ya da çevreden birilerine karşı yansıtıldığı görülmektedir.
1.2.3.13. Kart 9GF
Kartta iki kadın bulunmakla birlikte elinde bir çanta ve dergi olan kadın, sahilde koşan güzel kıyafeti olan daha genç kadına bakış atmaktadır. Çoğunlukla bu kart iki kadın arasında ya da anne ile kızı arasındaki ilişkilere dair bilgiler sunmaktadır. Bu kart şüpheci düşünceleri tetikleyebiliyor.
1.2.3.14. Kart 9BM
Boylu boyunca, yan yana uzanarak dinlenen dört adam. Bu kartta 4 erkek yetişkin uzanmış vaziyette bulunmaktadır. Genellikle verilen hikaye yanıtları erkek ilişki biçimlerini işlemekle birlikte birbirlerine karşı yakınlık ilişkisi ya da mesafeli ilişki biçimlerine dair bilgiler sunmaktadır. Yakınlık ilişkisinin artış gösterdiği hikayeler eşcinselliğe dair datalar sunabilmektedir.
1.2.3.15. Kart 10
Kartta görülen resim figürleri şöyledir; yetişkin kadın yetişkin bir erkeğin omuzuna başını koymuş şekilde görülmektedir. Bu şekilde görülen resim figürleri sevgili, arkadaş ya da ebeveyn ilişkisine karşılık vermektedir. Birey ilişkilere karşı tutumlarını içerirken savunma dinamikleri hakkında da bilgiler sunmaktadır.
1.2.3.16. Kart 11
Kartın resim içeriğinde bir kanyon ve yokuş yukarı düzenlenmemiş bir yol üzere çeşitli görsel imajlar bulunmakla birlikte hepsinin üstünde ejderha bulunuyor. Bu kart için kaygı içeren bir kart şeklinde bilinmektedir. Sorun yaratan süreçler için duygu düşünce şekillerini ortaya koymaktadır. Bireyler için hikaye oluşturma zor uyarıcıları tetiklediği için kişinin bireysel becerilerini teyit etmek için kullanışlı olduğunu göstermektedir.
1.2.3.17. Kart 12F
Kartta bulunan iki kadından biri arka tarafta yüzünde çene kısmını tutmaktayken ön tarafta daha genç bir yetişkin kadın bulunmaktadır. Türkiye kültüründe hikayelerin belli bir kısmını kaynana vakalarını canlandırmaktadır. Şimdi ve gelecek hikayelerinin de işlendiği karttır.
1.2.3.18. Kart 12BG
Bu kartta bulunan ögeler; içi boş kayık, ağaçlar bulunan natural/doğal bir görsel figür taslağını içermektedir. Duygusal süreçlerinde zorluk yaşayan bireyler bu karta ait oluşturdukları hikayeler geri çekilme, bireysel yalnızlık gibi hisleri ortaya çıkarmaktadır. Aksi pozitif duygular ise huzurlu olmak, doğanın tadını çıkarmak şeklindedir.
1.2.3.19. Kart 12M
Bu kartın görsel ögeleri; yatak üzerinde uzanmış, gözleri açık olmayan çocuk ve onun yanında ayakta yetişkin bir erkek ve çocuğun yüzüne doğru kaldırmış vaziyette bulunmaktadır. Genellikle danışan – terapist kişi arasında olan ilişki biçimleri hakkında bilgi vermektedir. Ve belirli hikayelerde ortaya çıkan duygular, düşünce ve bekleyişlerini bulabilmekteyiz.
1.2.3.20. Kart 13MF
Bu kartta ayakta durmakta olan yetişkin erkek yüzünün bir kısmını kolunu kullanarak örtmüş ve modu iyi görünmeyen vaziyette bir duruş görülmektedir. Sıklıkla bu kart için cinsellik durumlarına yönelik konular açığa çıkıp işlenmektedir. Bireylerin savunma süreçleri hakkında da bilgi veren bu kart, ilgi, yeterlilik süreçlerini de ele almaya olanak sağlamaktadır.
1.2.3.21. Kart 13B
Kartta bulunan çocuk eve benzer bir yapının giriş kapısının yakınında oturmaktadır. Bu kartın süreçleri hakkında uyarıcı itkiler az sayıda olduğu için hikayelerin net bir kavrama denk gelmeme durumları mevcuttur. Genel değerlendirme yalnızlık ve anıları hareket ettirdiği yöndedir.
1.2.3.23. Kart 14
Kartın görsel imajı; pencere ön tarafında beklemekte olan insan figürünü içermektedir. Ortaya çıkardığı süreçler, kaygı, hırs ve engellenme süreçlerini hikayelerde açığa çıkarmaktadır.
1.2.3.24. Kart 15
Kartın görselinde, ellerinin bağlamış ayakta görünen yetişkin bir erkek figürü ve mezar taşlarını içermektedir. Kartın ifade ettiği kavramlar genellikle var olmak ve ölüm ve ölümün ardındaki süreçlerini işlemektedir. Bireyin bu kavramlara dair yaklaşım şekillerini ve bireyin yaşadığı kayıplar mevcut ise bu kartla birlikte ortaya çıkmaktadır.
1.2.3.25. Kart 16
Kartın içeriği mevcutta boş bir sahneyi içermektedir. Yani boş. Kartın sahip olduğu bir yönlendirme mevcut, bireyin bunda görsel bir imaj var gibi düşünüp üreterek ortaya bir şeyler çıkarması beklenmektedir.
1.2.3.26. Kart 17GF
Kartın görseli köprü üzerinde duruş sergileyen bir kadın figüründen oluşmaktadır. İmajda bir de güneş görseli var fakat bir yapının ardında kendini göstermektedir. Kartın hikayelerinde sıklıkla meydana çıkan süreçler; umutsuzluk ve içe dönüklük gibi hisler ve düşünceler içermektedir. İzolasyonunda yoğun görüldüğü bir karttır.
1.2.3.27. Kart 17BM
Bu kartta görsel imaj olarak üstünde kıyafetleri olmayan yetişkin bir erkek ipe tırmanır vaziyette görülmektedir. Bireyin yine çözülemeyen tavırlarını düşüncelerini ifade etmektedir. Ayrıca yarışma eğiliminde olan sporla ilgilenen bireyler hakkında da bilgiler vermektedir. Tabi bir de çıplak olma hali yine cinsellikle ilintili olabilecek süreçler ya da varsa cinsel bir sapma o konu hakkında da hikayeler oluşturabilmektedir.
1.2.3.28. Kart 18GF
Kartın görsel ögeleri; bir merdiven arka planda durmakta ve 2 kadın figürü ki aralarında fiziksel teması olan(eller boyuna sarılmış) imajlardır. Sıklıkla ortaya çıkan hikayelerin içeriği cinayet eğilimi, saldıran tavırlar veya kıskançlık- düşmanca düşünceler içermektedir. Ve bireyin bu tür süreçlere dair kendini nasıl ifade ettiği ya da bu durumları nasıl çözümlediğidir.
1.2.3.29. Kart 18 BM
Kartta yer alan görsel imajlar; yetişkin bir erkek 3 el tarafından tutulduğu görülmektedir. Burada çoğunlukla anlatılan hikayeler, serhoş olma halidir. Tüketilen alkolün bireylerde yarattığı negatif etkilerin açığa çıktığı durumları içermektedir.
1.2.3.30. Kart 19
Kartta bulunan ögeler; üzeri kar ile beyaza bürünen ev ve bulutları içermektedir. Bu kartta da uyarıcı itkilerin net olmaması ortaya çıkan hikayelerde birden fazla konu çokluğu yaratmıştır. Bireyin iç dünyasındaki süreç bu kartın bağlantı noktalarını oluşturmada özellikle öne çıkmaktadır. Bir esaret hikayesi oluşturulanlar arasındadır.
1.2.3.31. Kart 20
Bu kartta görsel imaj, sokakta bulunan lamba ve bu lambaya kendini dayamış yetişkin bir erkeğin puslu bir akşamı içermektedir. Hikayelerin içeriğini aydınlık-sisli periyottan dolayı iyi durumdan kötü duruma geçişi içerdiği ifade edilebilir. İmajdaki direkte bekleme ise, problemlerle baş başa kalma, düşünceleri düşünme ya da bir plan içeriğinde kurbanını izleme gibi.
1.2.4. Uygulama ve Kayıt Tekniği
TAT uygulaması tek oturumda yapılır. Kişiye, “Size bazı kartlar göstereceğim. Bu kartları temel alarak bir hikâye hayal etmenizi ve anlatmanızı istiyoruz.” şeklinde bir yönerge verilir. Kişi hikâyeyi bir sonla bitirmelidir; bunu yapmazsa kişiye hikâyenin sonunun nasıl olacağı sorulur.
Bu bölümde genel olarak testin hangi hallerde uygulanacağı ve yönlendirileceği süreçlerin neler olduğu konusunda bilgiler içermektedir. Yapılandırılmış müdahalelerin biçimi hakkında bilgilendirme dataları bulundurmaktadır.
Tematik algı testinin bugün kullanılan son yönerge şekli Bellak(1947) tarafından sunulmuştur ve şöyledir :
“ Bir hikaye ifade etme testi olan bu testte sana bazı resimler göstereceğim. Görmüş olacağın resimler hakkında çeşitli hikayeler oluşturmanı istiyorum. Resimlere bakıp öncesinde ve sonrasında neler yaşanmış/olmuş ifade etmeni istiyorum. Kişilerin ne duygu hissettiği, ne düşündüğü ve olayın sonunda neler olacağı ile ilgili istediğin hikayeleri oluşturabilirsin. Anladın mı? Toplamda her kart için beş dakika zaman verilir. Ve eğer kişi hikayeyi sonlandırmazsa nasıl bitireceği şeklinde sorular sorulur.” Bu testin yönerge kısmında Bellak bireylerin sosyo ekonomik yapılarının belirleyici olduğunu düşünür ve yönerge şeklinin kavramlar bazında eğitim seviyesi, kültür baz alınarak oluşturabileceğini ifade eder.
Henry Murray kayıt protokolünde bireyin sözlü/sözsüz ifadeleri ve davranışlarının ve hikayelerin el ile yazılmasını ileri sürmüştür fakat bazı incelemeler el ile yapılan veri toplamanın ciddi düzeyde data kaybı yaşattığını belirtmişlerdir (Stein, Morris I., 1955).
Bununla birlikte kullanılabilecek kayıt teknikleri; ses kayıt cihazı, yazma fakat danışana verilen kağıt kalem ile yapılan şekliyle, ayrıca her terapistin kendine göre avantajlı bulduğu tekniği kullanması tavsiye edilir. Teste yapılacak müdahaleler sınırlıdır, danışanın takıldığı yerlerde aralıklı/bazen itekleyici müdahale ve sonunda yapılacak her kart için eksikleri toparlamak için uygulanan sonda müdahaleyi barındırmaktadır.
1.2.5. Yorumlama
Yorumlama kısmında Henry Murray’den günümüze Rappaport,Rotter, Jessor,Leonard Eron, Seymour Klebanoff, David McCelland ve Bellak’ın yorumlamaları kullanılmış ve hatta değerlendirilmiş ve en uygun olan şekli Bellak’ın yaklaşımı olduğuna yukarıdaki isimler tarafından da kanaat getirilmiştir.
Bellak’ın görüşüne göre bireyler gerçekte var olmayan hikayelerdeki
durumlara/kişilere reaksiyon göstermektedir ve bu durumdan kaynaklı fiziki var olan davranış örüntülerinden ziyade bireylerin iç dünyalarını yansıtan hikayeler üretilmektedir.
Bundan kaynaklı hikayelerin bize sunduğu bireylerin sosyolojik olarak sahip oldukları davranış modellemelerini ve bunların alt yapıları hakkında önemli bilgiler açığa çıkmaktadır. Ve Bellak’ın görüşüne göre yorumlama kısmı bireylerin şuan ki ve eskiden getirdikleri davranış modellemelerinin alt yapılarının benzer bir paydasının oluşturulması sürecidir (Bellak, 1993).
1.2.6. T.A.T İçin Yapılan Eleştiriler ve Günümüzdeki Kullanışı:
Bu test için eleştirisi olan Chudy, Ritzer ve sharkey (1980) yılında yapmışlardır. Onlara göre bu testin zayıf ve olumsuz bir hikaye yumağından meydana geldiğini ve çoğu görsel figürün eski olduğuna bakış getirmişlerdir. Bireylerin sıklıkla bu imajlarla kendini bağdaştırmakta zorluk yaşadığını belirtmişlerdir. Ve ayrıca bireylerin savunma mekanizmalarına dair ortaya çıkacak diğer özelliklerini ketlediğini ifade etmişlerdir.
Bu teste gelen diğer eleştirilerden bir diğeri de standartta kullanılacak bir puan sisteminin noksanlığıyla ilgilidir. Testi kullanan terapistlerin test kartları, sıralamaları ve tercihleri değişiklik göstermektedir. Bu yüzden dolayı yapılan güvenirlik/geçerlik çalışmaları ve sonuçları hedeflenen düzeye gelmemiştir.
Tematik algı testi uygulama, puanlama ve değerlendirme aşamasında zaman konusunda dezavantaj yaratmaktadır. Kartların sayısı ve hikaye oluşturmaların sürmesi danışanların birden fazla seansa girmelerine ve ekonomik olarak maliyetinin artmasına sebep olmaktadır.
Günümüz için testin kullanım alanları araştırma, akademik amaçlı veya klinik ortamlarda data toplanması amacıyla kullanılıyor. Türkiye kültüründe kullanılma durumları danışanların savunma mekanizmalarını /dirençlerini ifade edilip işlenmesinde kullanılmaktadır.
Önümüzdeki yıllarda bu testle ilgili zamanlamada iyileşmeler ve uygulanmasında daha kullanışlı çözümler oluşması bekleniyor. Bunu sağlayacak olan en önemli gelişim teknoloji ile gelecek yenilikler olacaktır. (Wikipedia, 2010).
BÖLÜM 2
Rorschach Testi
1.3. Rorschach Testinin Gelişimi
Testi Herman Rorschach kendisi bir psikiyatri hekimidir ve bu testi oluşturmadan ve hekim olmadan evvel sanatın resim koluna ilgi duymuştur. Kendisi Freud, Bleuler ve Jung’un olduğu klinik ortamda bulunmuş ve birlikte çalışmışlardır(Tunaboylu-İkiz, 2001). Hens ve Bleuer mürekkep leke kartlarıyla ilgili Rorschach için ilham kaynağı olmuşlardır. Ve kendisi çalışmalarını bu alana yöneltmiştir. Herman bu süreci psikodiagnostik eseri ile birlikte oluşturmuştur.
Rorschach mürekkep lekeleri testini, imgelem testi olmaktan çıkarıp kişilik testine dönüştürerek yeni yorumlama biçimleri bulmuştur (akt. Anzieu ve Chabert, 2004: 33-40, Tunaboylu-İkiz, 2007). Herman kendi oluşturduğu testi 1920’lere yakın tarihte tamamlar ve içeriğindeki denekler çoğunluğu hasta ve ondan daha az sayıda normal bireylere uygulamıştır. Ona göre mürekkep lekelerinin birincil amaçladığı beklenti algı pozisyonlarının ifadesidir. Atıflar ya da yorum kısımlarının ikincil olarak değerlendirilmesini ifade etmiştir. (Tunaboylu-İkiz, 2001).
Testin barındırdığı terapist ve danışan arasındaki etkileşim süreçleri tümüyle bu iki kişinin teste ait değer yargılarını etkilemektedir. Ve bu teste mürekkep lekeleri başlı başına bir işe yaramazlar net bir ifade de barındırmazlar. Yani bu bizim içsel ve algısal süreçlerimizin birer yansıması olarak işlenmektedir. Psikodinamik yaklaşımda Tevfika Tunaboylu hocamızın değerlendirmesi: testte ele alınan kartlara yönelik danışanın verdiği yanıtlar art arda ilişiksiz durabilir fakat bütünsel yaklaşımla değerlendirildiğinde ilk karta verilen yanıtla başlayan ifade etme süreci ardından gelen kartla hikayenin devamı niteliği taşımaktadır.
Birey ele aldığı karta yönelik yaptığı değerlendirmede bireysel süreçlerini ele almakla birlikte, savunma dinamiklerini, dürtüselliğini ifade etmeyi ve nesne süreçlerini işlemeyi ve bireyin yukarıda ifade edilen alanları üzerine bilgiler edinilmesi hedeflenir. (Tunaboylu-İkiz, 2003).
Rorschach için kullanılan test materyalleri mürekkep lekelerinin olduğu on tane kart içermektedir. Kartlarda kullanılan renkler: 5 adetinde (siyah-beyaz-gri) renkleri kullanılmıştır. 2 adet kartta da kırmızı-siyah-beyaz renkler bulunmaktadır. Diğer 3 kart için kullanılan renkler, sarı-yeşil-turuncu-mavi renkleriyle oluşturulmuştur.
Oldurulan kartların hepsinde bir sayı bulunmakla birlikte bu sayılarla sıralaması da belirlenmiş bulunmaktadır ki bu sıralama değişmemektedir.(Tunaboylu-İkiz,2001). Kartların genel yapısı ise belirli eksen bulunmakta, simetriye denk şekillerden oluşmaktadır. Bu testin kartlarında 1-4-5-6-7 numaralılar siyah ve beyaz renklerden oluşurken, 2-3 numaralı kartlar siyah-kırmızı renklerinden, 8-9-10 numaralı kartlar ise renkli olanlardan oluşturulmuştur. Bu şekilde dizayn edilmiş kart biçim ve renkleri bireyde şekil, zemin, eylem algısında önemlidir.
1.3.1. Uygulaması
Bu test grup halinde uygulanabilen bir test değildir. Kişilerle tek tek yüz yüze uygulanmaktadır. Bireyler için onların psikodinamik açıdan değerlendirilmesi açısından önemli bilgiler sunarken, sözel/verbal içerikli testin zamansal açıdan kısıtlılığı bulunmamaktadır. Uygulama yaş aralığı ise yedi yaşından yetmiş yaşa kadar uygulanabilir. (İkiz, 2001). Bu arada testi Anastasiadis ülkemize getirmiş 1930 larda ve ergen- yetişkin-yaşlı norm çalışmalarını Tunaboylu ve arkadaşları aracılığıyla hepsi 2006-2009-2013’ te bitirilmiştir. (Tunaboylu-İkiz v. d., 2007).
Teste şu şekilde bir yönerge verilerek başlanır: “Size, şimdi bir dizi kart göstereceğim. Her bir kartın size neleri düşündürttüğünü, neleri hayal ettirdiğini belirtin”. Teste verilen cevaplar, lokalizasyon (yanıtın lekenin neresinde görüldüğü), determinant(şekil, hareket, renk, gölge) ve içerik (insan, hayvan, nesne, vs.) kategorilerine göre kodlanır ve bir psikogramla gösterilir.
Rorschach test yönergesi,” sizin için birden fazla/dizi kart sunacağım. Bu gösterilen kartların her biri için sizin için neler düşündürttüğü ve ne gibi hayaller oluşturduğunu belirtiniz”. Ardından verilen yanıtlar kategorize edilerek( leke ve yanıt konumu, eylemi şekil, renkler, obje, hayvan veya insan vb.) psikogram şeklinde ifade edilir.
1.3.2. Rorschach Testi Kodlaması ve Psikogram İncelemesi
Bu test için yapılan kodlama ve psikogram Fransız okulu görüşleri zemin alınıp psikodinamik felsefeye göre yapılandırılmıştır.
Psikogram içeriğinde; cevapların bütünü, lokasyon (G,D,Dd,DbI, Ddbl ve yüzde hesapları) determinant (form,hareket-K), c (renk), c’(gri-beyaz), e (gölge) içerik(H-insan), A-hayvan, anatomi, bitki, obje) açıklanmıştır. Rorschach kartlarında yer alan renkler kişinin içsel dünyasında libidinal ve agresif dürtüyü ve bağlı duygulanımları harekete geçirir. Bu da zihinselleştirme süreçlerinin işleyişinin niteliğini gösterir.
Kişinin kartlardaki renkleri algılayıp bunları bütün beden tasarımları içinde hareketli olarak bir fantezi senaryo içinde vermesi yansıtması beklenir.
Test Kartlarının Örtük Karşılıkları
1 nolu Kart: verilen birinci ve yüzleşilen ilk kart. Anne imajına dair içerikler vardır.
2 nolu Kart: kullanılan kırmızı renkten kaynaklı dürtüsellik itkisi bulunur.
3 nolu Kart: aile imajlarına dair içerikleri tetikler.
4 nolu Kart: bireyde bir üst benlik sürecini simgeler.
5 nolu Kart: uyumsama, kendin olma ve realistik simgeler.
6 nolu Kart: bireyde harekete geçen ya da duran/pasifliği simgeler.
7 nolu Kart: ebeveynlerden anne imajına bir atıfı simgeler.
8 nolu Kart: toplumsal ilişki şekillerine atıfı simgeler.
9 nolu Kart: bireyin zorlu süreçlere yönelik hareket şekillerini içerir. Zorlayıcıdır.
10 nolu Kart: bireyin organizasyon ve objeye karşı ayrılma periyodunu içerir.
BÖLÜM 3
SONUÇ
Bu bölümde daha önceki bölümlerin bir incelemesini içermektedir. Görüldüğü gibi Tematik Algı Testi ve Rorschach mürekkep testi ikisinin de kullanım alanı ruh sağlığı alanında olmaktadır.
Özellikle bu iki testin bireylerin direnç, savunma mekanizmaları, ebeveyn ilişkileri, sosyal ilişkileri ve bunları düzenleme istençleri, aile içi ebeveyn ve kardeş kıskançlıkları, üst benlikleri, kimlik sorgulama süreçlerini, beklenti, duygu, düşünce ve umut, mutlu-mutsuzluk durumları, hırsları, kişilik yapılanmaları, bireylerin düşünce dünyalarını yansıtmalarında onları iten dürtüsel olaylar, ve daha eklenebilecek insana ait bir çok alt dinamiği psikoanaliz temelli değerlendirmeler eşliğinde, açık veya gizil yanlarını ifade edilmesinde ve bu alanlarda klinisyen için çok önemli datalar sunan iki projektif test olarak önceki çalışmalar incelenip ele alınmaya çalışılan alanlar ifade edilmeye çalışılmıştır.
Tematik Algı Testi psikodinamik değerlendirme kapsamında, baştan sona testteki bireyin ne tür bir duruş ve gidişat içerisinde olduğunu ve ne gibi olayların gündeme geldiği ve ortaya çıkan sorunlu süreçlerin nasıl işlendiğini ifade etmektedir. Bu testte kartlara verilen yanıtlar iki düzlemde değerlendirilir- narsistik periyot ve ödipal periyotlarda. (İkiz, 2011).
Tematik Algı Testi-Rorschach Mürekkep Testine kıyasen farkı, görsel imajlara bağlı olması ve içerisinde çeşitli şekiller bulunan resimler oluşturmaktadır. T.A.T.’yi alan bireylerin mürekkep testiyle kıyaslamaları bu testi daha rahat ve akıcı bulduklarına yönelik tutumları olmuştur. Tematik Algı Testi nesne ilişkileri ve ödipal problemlerine karşılık daha net imajlarla ortaya çıkardığı veriler daha çok ve verimlidir. (İkiz, 2011).
Rorschach Mürekkep Testi sağlığı yerinde olan bireyler ve patoloji süreçleri olan bireylerin kartlara yönelik algı olaylarını gördükleri mürekkep lekelerinden açıklamalarını hedeflemektedir. Çoğunlukla ortaya çıkarılacak yorumlama kısımlarının sonraki periyotta değerlendirilmesini belirtmiştir. (Tunaboylu-İkiz, 2001).
Bazı diğer alan araştırmacıları algısal periyotlarının önüne koydukları bazı alanlar mevcut, bunlar deneyim diğeri de bireyler arası etkileşimleri olmuştur. (Lerner, 1998: 26-32).
Onlara göre deneyim ve kişiler arası etkileşimler bireylerin olaylara karşı yaklaşımları birincil olarak ele alınması gerekliliğini düşünmektedirler.
Rorschach Testi‟nin kullanılarak düşünce bozukluğunun tespit edilmesi Rapaport ve ekibi tarafından düşünülmüş ve geliştirilmiştir.
Rorschach Mürekkep Testinin bazı bir takım düşünce bozukluğu üzerinde çalışılması ve var olan bozuklukların tespit edilmesi çalışmalarını Rappaport vd. arkadaşları ile tasarlamış ve gelişimini sağlamışlardır(Rapaport, Gill ve Schafer, 1968).
Bu çalışma sosyal bilimler alanında çalışan psikiyatri-psikolog gibi mesleklerde çalışan bireylerin bazı danışanları için bilgi vermek istemeyen, dirençli bireyler için uygulama açısından verimlidir. T.A.T’nin norm çalışmalarında eksiklik yaşadığı görülmektedir. Rorschach testinin zorluk süreci, zaman, maliyet açısından çok verimli görülmemektedir.
Son olarak, çalışma alandaki klinisyenler, öğrenciler için araştırmalara ek yardımcı olmakta ve toparlanmış bilgilerin bir arada olması araştırmalara arama ve inceleme açısından kolaylık sağlamıştır. Alanda kullanılan bu iki testi Türkiye literatürüne katkısına en fazla destek veren Tunaboylu-İkiz standardizasyon çalışmalarını Anastasiadis’in katkıları ciddi düzeyde önemli olmuştur. Projektif testler duygu, düşünce ve beklentilerimizi bu yollarla ifade etmemize ve klinisyenler açısından önemli detay ve klinik fırsatlar sunmaktadır. Çalışmaların artarak hastalıklar çerçevesinde daha fazla araştırmalara olanak tanıyacağını ve kullanımları açısından yaygınlık kazanacağını göstermektedir. Teknolojik gelişimlerle birleştirilip zenginleştirilmesi bu iki test açısından da önemlilik arz etmektedir hem zaman-maliyet hem de yeni jenerasyon gelişimlerin etkisinin katılmasının önemli olduğunu göstermektedir.