Uit onderzoek van het TNO (Monitor Bewegen en Gezondheid), en cijfers van het Centraal Bureau Statistiek (CBS) blijkt dat de mensen in Nederland nog steeds niet genoeg bewegen. 32% van de volwassen bevolking beweegt te weinig. En dat percentage is onder de jongeren nog groter. Meer dan de helft van de Nederlandse jongeren (54%) krijgt te weinig lichaamsbeweging. Om te bepalen wanneer een persoon wel of niet genoeg beweegt om gezond te blijven heeft het CBS in samenwerking met Het Rijksinstituut van Volksgezondheid en Milieu (RIVM) de Nederlandse Norm voor Gezond Bewegen (NNGB) opgesteld (RIVM & CBS, 2014). Voor de vijfenvijftigplussers in de samenleving geldt dat zij minimaal een half uur per dag licht tot matig intensieve lichaamsbeweging krijgen. Voor de volwassenen categorie (18 t/m 55 jaar) geldt hetzelfde principe als voor de vijfenvijftigplussers, alleen mag de volwassen populatie de intensiviteit wel omhoog gooien. Voor de jongeren tot achttien jaar geldt de norm dat zij gezond bewegen als zij dagelijks een uur matig intensief bewegen waarvan minimaal twee keer per week gevuld worden met kracht-,lenigheid- en coördinatie oefeningen om de lichamelijke fitheid te verbeteren. Uit het onderzoek bleek dat 56% van de Nederlanders boven de twaalf jaar voldeed aan deze norm. Hierbij is het verschil tussen mannen (56%) en vrouwen (55%) te verwaarlozen. Verder voldeed bij de leeftijdsgroep ouderen 71% aan de norm, bij de volwassenen 51% en bij de jongeren 17% (RIVM & CBS, 2014).
Bijna de helft van de Nederlandse bevolking voldoet niet aan de NNGB. Mensen die te weinig bewegen vormen een risicogroep die meer kans heeft op negatieve gezondheidseffecten. Niet alleen overgewicht is een negatief effect, maar ook de chronische aandoeningen zoals diabetes, coronaire hartziekten, beroertes en depressies worden negatief beïnvloed. Ook is het algemeen bekend dat de mensen veel meer dan vroeger ‘zitgedrag’ vertonen. Dit heeft te maken met het feit dat veel mensen tegenwoordig een zittend beroep hebben waarbij zij gemiddeld 6,2 uur per dag zitten. De jongeren in Nederland zitten gemiddeld per dag zelfs 7,8 uur, wat te maken heeft met de tijd die de meeste jongeren in de schoolbanken doorbrengen. Ook dit toegenomen ‘zitgedrag’ verhoogt negatieve gezondheidsrisico’s (RIVM, 2016). Gesteld kan worden dat het gebrek aan sporten en bewegen een sociaal maatschappelijk probleem is waarbij meer onderzoek gewenst is.
Steeds meer en steeds succesvoller wordt technologie ingezet om mensen meer te laten sporten en bewegen. Een onderzoeksafdeling die zich hiermee bezig houdt is het lectoraat Mens & Technologie op de Fontys Hogescholen Eindhoven. Dit lectoraat is onderdeel van de Fontys Hogescholen HRM en Psychologie. Binnen het lectoraat wordt er door docenten en afstudeer studenten gewerkt aan verschillende onderzoeksprojecten. Deze projecten staan in het teken van mens en technologie, waarbij er twee verschillende invalshoeken te onderscheiden zijn. Ten eerste de invloed die de mens heeft op technologie en ten tweede welke invloed technologie heeft op de mens. Het lectoraat heeft als doel een bijdrage leveren aan onderzoeken naar nieuwe technologische innovaties die passend zijn en aansluiten bij de menselijke behoeften.
Het lectoraat doet onderzoek binnen 3 domeinen, namelijk onderwijs, ouderenzorg en sport en bewegen (Sturm, 2013). Dit onderzoek valt onder het domein sport en bewegen waarin de koppeling dus gemaakt wordt met technologie. Sport en bewegen is een breed domein waarin niet alleen gekeken word naar de lichamelijke gezondheid en vitaliteit, maar er word bijvoorbeeld ook gekeken naar het sociaal maatschappelijk welbevinden van de mensen. Sporten en bewegen hoef je niet alleen te doen, dit kan ook samen met vrienden en familie, of in teamverband (denk aan voetbal en basketbal). Samen sporten en bewegen creëert ruimte voor verbetering van sociale vaardigheden, breid het sociale netwerk uit en geeft een gevoel van verbondenheid en cohesie. Verder heeft bewegen ook een economisch belang, want als de samenleving vitaler is dan zullen er minder aandoeningen optreden, mensen zullen zich minder snel ziek melden op hun werk en er zullen dus minder zorgkosten worden gemaakt.
Het lectoraat streeft naar duurzame gedragsverandering. In de praktijk blijkt dit nog wel eens behoorlijk lastig te zijn. Deze gedragsverandering kan op verschillende manieren benaderd worden. Zo zijn er bijvoorbeeld social media forums, Facebook groepen en Instagram pagina’s opgezet waarin mensen die willen, of al sporten kunnen ‘samen komen’ om uiteenlopende onderwerpen over sporten en bewegen te bespreken, ook heel bekend en trending momenteel zijn de games die spel en bewegen combineren (de meest bekende op dit moment is Pokémon GO). Deze games stimuleren om te gaan bewegen (dit kan alleen of met meerdere mensen samen), en helpen de intrinsieke motivatie te verhogen (Sturm, 2013). Onderzoeken binnen het domein van sport en bewegen proberen dus bij te dragen aan de bevordering en ondersteuning van duurzaam gezond sport en beweeggedrag met behulp van technologie.
Het lectoraat is momenteel bezig met een onderzoeksproject wat zou kunnen bijdragen aan het sport en beweeg probleem in Nederland. Zij zijn namelijk bezig met het ontwikkelen van de Checklist Duurzame Gedragsverandering (Smerecnik, 2016). Deze checklist heeft als doel het faciliteren van het beoordelen en/of ontwikkelen van technologieën om gezond beweeggedrag van mensen te bevorderen en ondersteunen. Het dient dus als handvat om effectieve technologieën te onderscheiden van de minder effectieve technologieën die zijn gericht op gezond beweeggedrag en als handvat om nieuwe effectieve technologieën te ontwikkelen.
Een van de belangrijkste redenen waarom dit onderzoeksproject is opgezet is omdat er in deze tijd ontelbaar veel applicaties beschikbaar zijn op gebied van lichamelijke gezondheid, sport en bewegen en voeding. Al deze applicaties proberen op hun eigen manier mensen te stimuleren om gezonder te gaan leven en meer te bewegen. Tegenwoordig hebben de grote fitness ketens ook allemaal hun eigen ‘beweeg app’ waarin mensen bijvoorbeeld voorbeeld oefeningen kunnen zien die ze kunnen toepassen. Ook heel bekend zijn de stappenteller en hardloop applicaties, die tegenwoordig vaak ook al standaard op de telefoon van mensen zit (samenwerking van NIKE en Apple). Via deze applicaties kunnen mensen hun activiteiten bijhouden maar bijvoorbeeld ook doelen instellen om meer stappen te maken of meer kilometer te hardlopen dan de dag ervoor.
De vraag die het lectoraat zich stelt is of al deze applicaties ook daadwerkelijk nut hebben en verschil maken. Er komen dagelijks applicaties bij wat het lastig maakt om de effectieve applicaties te scheiden van de minder effectieve applicaties. De meeste applicaties willen gedragsverandering laten plaats vinden bij mensen. Dit ook in het geval bij bewegen, wil je mensen meer laten bewegen, dan moet er dus een gedragsverandering gaan plaatsvinden. Het is lastig aan te tonen of een applicatie daadwerkelijk effect heeft en of die verandering ook duurzaam is (van der Zwaag, 2013). De Checklist Duurzaam Gedragsverandering zou kunnen bijdragen aan de selectie voor de meest effectieve applicatie. Momenteel word er ook onderzoek gedaan naar het ontwikkelen van een eigen beweeg applicatie met als handvat de checklist.
De Checklist Duurzaam Gedragsverandering is ontwikkeld op basis van theorieën die zich richten op de langere termijn verandering. Je moet immers voor een langere periode sporten of bewegen om de positieve resultaten/effecten waar te kunnen nemen. De checklist bestaat uit twee hoofdcomponenten: de inhoud en de personalisatie van de applicatie. De inhoud bepaalt of een applicatie wel of niet inspeelt op belangrijke voorspellers van langdurige gedragsverandering op het gebied van gezond sport en beweeg gedrag. Dit zijn de onderliggende theoretische modellen. De personalisatie bepaalt of een applicatie wel of niet aanpasbaar is aan de eigen situatie. Deze 2 hoofdcomponenten worden gescoord op een aantal specifieke strategieën, namelijk motivatie, het stellen van doelen, eigen effectiviteit en triggers. Dit zijn volgens de checklist de belangrijke voorspellers van duurzame gedragsverandering (Smerecnik, 2016). De checklist is nog steeds in ontwikkeling en er is al eens onderzoek naar gedaan door een afstudeer student. Deze student is tijdens zijn onderzoek tegen een paar complicaties aangelopen en de checklist heeft sindsdien ook weer veranderingen ondergaan. Dat is de reden waarom er opnieuw onderzoek zal worden gedaan naar de laatste versie van de checklist. Het doel is om te kijken of er andere resultaten uit de bus zullen komen dan in het eerste onderzoek. het is dus nog steeds niet helemaal duidelijk of de checklist al ingezet kan worden op de markt.
Als de applicatie uiteindelijk ontwikkelt zal worden dan heeft dat niet alleen voordelen voor het lectoraat maar ook voor de ontwikkelaars van technologieën gericht op duurzame gedragsverandering op gebied van gezond sport en beweeg gedrag. Onduidelijke componenten kunnen voor de ontwikkelaars worden opgehelderd en aan de hand daarvan zouden er effectievere technologieën ontwikkeld kunnen worden en bestaande technologieën kunnen worden verbeterd. De zorgprofessionals krijgen op hun beurt weer meer inzicht in passende technologieën voor interventies die betrekking hebben op sport en bewegen, zij hebben zo meer kans om in een keer de juiste technologie te kiezen, dit scheelt tijd en geld. En als laatste in de hiërarchie, de consument/eindgebruiker. Hij zal er uiteindelijk meer profijt van hebben omdat het gebruik van effectievere technologieën waarschijnlijk zal leiden tot volhouden van gezond sport en beweeg gedrag op de langere termijn, en dus een verbeterde gezondheid. Het hele proces zal er mogelijk toe kunnen leiden dat de NNGB omhoog gaat.
Doelstelling
Het doel van de opdrachtgever op dit moment is om een zo effectief mogelijke checklist voor duurzame gedragsverandering te ontwikkelen die voorspellend is voor de effectiviteit van technologieën die zich specifiek richten op gezond sport en beweeg gedrag. De doelgroep die zij hiermee willen aanspreken zijn de technologische ontwikkelaars, de zorgprofessionals en de consumenten/eindgebruikers. Om erachter te komen of de checklist de effectiviteit van technologieën gericht op gezond sport en beweeg gedrag kan voorspellen, zal deze nogmaals getest worden in het veld.
Adviesvraag
Het lectoraat Mens & Technologie wil graag de checklist ’duurzame gedragsverandering’ voor ontwikkelaars, zorgprofessionals en de consument uitbrengen op de markt, maar voordat zij deze beslissing kunnen maken willen zij graag advies ontvangen over in hoeverre de checklist ‘Duurzame Gedragsverandering’ de effectiviteit van een sport en beweeg applicatie kan voorspellen.
Onderzoeksvragen
In het veld kan men onderzoeken of de checklist daadwerkelijk de effectieve technologieën van mindere effectieve technologieën (die zich richten op gezond sport en beweeg gedrag) kan onderscheiden. Door dit te onderzoeken kan er uiteindelijk iets gezegd worden over de mate waarin beoordeling met de checklist voorspellend is voor de effectiviteit van technologieën. Technologieën die hoger scoren op de checklist zouden dus tot meer duurzame gedragsverandering moeten leiden dan technologieën die laag scoren op de checklist. Daarom luidt de hoofdvraag van dit onderzoek:
In welke mate is de scoring van de sport en beweeg applicaties op de Checklist Duurzame Gedragsverandering relevant in het voorspellen van de effectiviteit van de applicaties?
Het is de bedoeling dat het veldonderzoek antwoord zal geven op de volgende deelvragen:
1. In welke mate is de scoring van applicaties met de Checklist Duurzame Gedragsverandering voorspellend voor verandering in de beweeg/sport motivatie?
2. In welke mate is de scoring van applicaties met de Checklist Duurzame Gedragsverandering voorspellend voor verandering in het realiseren van gestelde doelen?
3. In welke mate is de scoring van applicaties met de Checklist Duurzame Gedragsverandering voorspellend voor verandering in de eigen-effectiviteit?