Stichting Klas op Wielen is een dagopvang voor kinderen van twee tot en met 18 jaar met een ernstig meervoudige beperking. De Klas op Wielen bestaat uit twee locaties in Alkmaar die gevestigd zijn bij een reguliere school met als doel om kinderen met en zonder beperking samen naar school te laten gaan. De eerste locatie is geopend in 2011 bij de Matthiasschool in Alkmaar. De Klas op Wielen had haar lokaal in een tijdelijk noodgebouw. In verband met het toenemende aantal kinderen en het ruimtegebrek bij de Mathiasschool, is de Klas op Wielen in 2014 verhuisd naar een ruimere accommodatie gelegen bij basisschool het Kompas in Alkmaar Noord. Een jaar later, in de zomer van 2015, is er een tweede locatie geopend in wijkcentrum de Rekere. Deze locatie is gelegen naast het Clusius College, een praktijkschool voor het Voorbereidend Middelbaar Beroeps Onderwijs (VMBO) en het Middelbaar Beroeps Onderwijs (MBO). Er is gekozen voor een tweede locatie om de kinderen van 12 jaar en ouder door te laten groeien binnen hetzelfde concept van het inclusief onderwijs. Volgens Schuurman is er sprake van inclusie als mensen een waardevol, persoonlijk en sociaal netwerk hebben en als mensen gebruik maken van voorzieningen die voor iedereen bedoeld zijn (Schuurman & Zwan, 2012).
Figuur 1. (KlasopWielen, 2016)
In bovenstaande afbeelding (figuur 1.) wordt rechts onder het begrip inclusie weergeven. Met inclusief onderwijs wordt bedoeld dat alle kinderen, met of zonder beperking, het zelfde reguliere onderwijs kunnen volgen. Kinderen met een beperking worden niet in een aparte instelling geplaatst maar gaan naar een reguliere school met extra ondersteuning. Alle kinderen moeten gelijke kansen krijgen om hun talenten te ontplooien (Voster, 2013).
Klas op Wielen is de eerste stichting in Nederland die een vervolg project in het voortgezet onderwijs is gestart. Het vervolgproject is gestart om beter aan te kunnen sluiten bij de leeftijd en behoeftes van kinderen. Ook wil de Klas op Wielen aansluiten bij de algemene leeftijden waarop kinderen zonder beperking de basisschool verlaten en doorstromen naar het voortgezet onderwijs. Het Clusius College is een praktijkschool voor het VMBO en MBO en heeft acht vestigingen in Noord Holland. In 2014 telde de locatie in Alkmaar 245 leerlingen op het VMBO en 1040 leerlingen op het MBO (College, 2014). Het Clusius College is naast de standaard theorievakken vooral gericht op praktijklessen zoals dierenverzorging, bloemschikken, plantverzorging en techniek. Er zijn op het Clusius College veel verschillende dieren zoals reptielen, knaagdieren, paarden, varkens, schapen en koeien.
1.1. AANLEIDING
Door nieuwe wetten, zoals de wet op Passend Onderwijs, is er de laatste jaren steeds meer aandacht gekomen voor de integratie van kinderen met een beperking in het regulier onderwijs. Deze wetten zijn voornamelijk gericht op kinderen met een relatief milde beperking. Het integreren van kinderen met een ernstig meervoudige beperking is vaak nog onbekend. Echter, de laatste jaren zijn er steeds meer initiatieven ontstaan om kinderen met een ernstig meervoudige beperking te integreren in het regulier onderwijs. De Klas op Wielen is zo’n initiatief waarbij kinderen met een ernstig meervoudige beperking een aantal lessen meedoen in het regulier (middelbaar) onderwijs. Om verdere inclusie te bevorderen is het van belang om te kijken waar de mogelijkheden en de knelpunten liggen zodat er een duidelijk beeld ontstaat over de huidige samenwerking en de ideeën voor de toekomst.
1.2. ORGANISATIE
In Nederland worden kinderen met een ernstig meervoudige beperking in de meeste gevallen ontheft uit de leerplicht omdat zij vanwege hun lage ontwikkelingsleeftijd (lager dan 24 maanden) niet mee kunnen komen in het regulier of speciaal onderwijs (Smits, 2010). Veel kinderen in Nederland met een ernstig meervoudige beperking gaan vaak naar een speciale dagopvang, ook wel orthopedagogisch dagcentrum genoemd. In een orthopedagogisch dagcentrum werken vaak pedagogisch medewerkers en verpleegkundigen die opgeleid zijn in het werken met deze doelgroep.
De Klas op Wielen is in 2011 opgestart met het idee dat kinderen met een ernstig meervoudige beperking, ondanks hun lage ontwikkelingsleeftijd, mee kunnen doen binnen een aantal lessen en activiteiten in het regulier onderwijs (zoals gym, handvaardigheid en muziek). In een eigen aangepast lokaal biedt de Klas op Wielen zorg en ondersteuning aan kinderen met een ernstig meervoudige beperking. Naast de zorg en ondersteuning in het eigen lokaal is het de bedoeling dat de kinderen van de Klas op Wielen regelmatig in contact komen met de leerlingen van het regulier onderwijs.
Ouders en/of verzorgers van kinderen met een ernstig meervoudige beperking kunnen hun kind, net als bij een orthopedagogisch dagcentrum, aanmelden bij de Klas op Wielen. De Klas op Wielen ondersteunt momenteel in totaal 15 kinderen, elf kinderen op de basisschool en vier kinderen op de middelbare school. De kinderen worden begeleid door pedagogisch medewerkers, verpleegkundigen en stagiaires van verschillende zorg gerelateerde opleidingen. Er werken bij de Klas op Wielen 20 medewerkers en 13 stagiaires. Dagelijks zijn er ook vrijwilligers actief binnen de stichting. In de bijlage is een organogram van de Klas op Wielen. Voor de overzichtelijkheid worden in dit onderzoek alle vaste medewerkers en stagiaires begeleiders genoemd.
De meeste kinderen kunnen niet met woorden communiceren. De communicatie van de kinderen van de Klas op Wielen verloopt via lichaamstaal en geluiden. Enkele kinderen kunnen zich verstaanbaar maken met een oog-besturingscomputer. Hierbij kijkt een kind met zijn of haar ogen naar plaatjes en woorden die een computer vervolgens uitspreekt. Op die manier kan een kind duidelijk maken wat hij of zij bedoelt. De meeste kinderen van de Klas op Wielen hebben epilepsie, hierdoor hebben zij vaak 24 uur per dag toezicht en begeleiding nodig. De epilepsie komt voor in kleine en/of grote aanvallen gedurende de dag.
Ieder kind op de Klas op Wielen heeft een cliëntbegeleider die jaarlijks, in overleg met ouders, een zorgleerplan maakt en evalueert. In het zorgleerplan worden doelen opgesteld waarin staat beschreven hoe een kind, met ondersteuning en begeleiding, zich het komend jaar verder in kan ontwikkelen.
De Klas op Wielen is een inspiratiebron voor de Nederlandse Stichting voor het Gehandicapte Kind (NSGK) om in Nederland vergelijkbare klassen op te zetten. Deze klassen worden ook wel Samen naar School klassen genoemd. Het doel van de Samen naar School klassen is om kinderen met en zonder beperking samen naar school te laten gaan zodat kinderen met een ernstig meervoudige beperking toch kunnen deelnemen aan het regulier onderwijs. Een Samen naar School klas is gevestigd in een reguliere (basis)school waarmee de klas samenwerkt. In een Samen naar School klas krijgen kinderen met een beperking zorg en begeleiding op maat in hun eigen klas, maar volgen ze lessen en doen ze verschillende activiteiten samen met de reguliere basisschool. Het doel van de Samen naar School klassen is om er voor te zorgen dat kinderen met en zonder beperking met elkaar in contact komen en van elkaar kunnen leren. Samen naar School is geïnspireerd op eerdere soortgelijke projecten zoals de Klas op Wielen, Stichting Bram Ridderkerk en Stichting Mees (NSGK, 2016). De soortgelijke projecten waar de NSGK de Samen naar School klassen op geïnspireerd heeft, werken vanuit het zelfde principe en zijn ook in samenwerking met de NSGK een Samen naar School klas geworden.
1.3. EERSTE PROBLEEMOMSCHRIJVING EN OPDRACHT
Sinds de start van de Klas op Wielen bij het Clusius College ervaren de begeleiders van de Klas op Wielen knelpunten in het aangaan en behouden van het contact met de leerlingen en docenten van het Clusius College. De knelpunten liggen naast het aangaan van het contact ook in het ondernemen en vormgeven van gezamenlijke lessen en activiteiten. De vestiging op het voortgezet onderwijs vraagt om een andere samenwerking dan op de basisschool. Leerlingen op de middelbare school komen in de puberteit en dat gaat gepaard met veel veranderingen. Ook op het sociale vlak ontstaan er veranderingen waarbij vriendschappen, imago en schaamte een grote rol spelen (Crone, 2012). In dit onderzoek wordt er gekeken naar de mogelijkheden om de samenwerking tussen de kinderen van de Klas op Wielen en de leerlingen van het Clusius College beter vorm te kunnen geven zodat zij het beste kunnen aansluiten bij de behoeftes van de leerlingen van het Clusius College.
2. ORIENTATIEFASE
In dit hoofdstuk wordt beschreven op welke wijze de oriëntatie is uitgevoerd. Bij de werkwijze wordt beschreven welke personen betrokken zijn in de oriëntatiefase en welke literatuur is geraadpleegd. In de pedagogische oriëntatie wordt beschreven hoe de ontwikkeling, vrijheid en welbevinden van de kinderen meespeelt in het onderzoeksproject.
In de externe oriëntatie wordt de handelingsverlegenheid vergeleken met vergelijkbare organisaties en stichtingen. Tot slot wordt er in de interne oriëntatie beschreven wat de visie van de stichting is en hoe de betrokken begeleiders en de directeur denken over de betreffende handelingsverlegenheid.
2.1. WERKWIJZE ORIENTATIE
Om een goed beeld te krijgen van de handelingsverlegenheid die in dit onderzoeksproject wordt onderzocht, is er een uitgebreide oriëntatie uitgevoerd. De oriëntatie bestaat uit een pedagogische, externe en interne oriëntatie. De onderzoeker heeft een gesprek gevoerd met de directeur (opdrachtgever), drie medewerkers en twee stagiaires van de Klas op Wielen. In dit verslag worden alle begeleiders voor de leesbaarheid en in verband met privacy met een cijfer benoemd.
Begeleider 2. is betrokken geweest bij de opstart van de tweede locatie van de Klas op Wielen vestiging bij het voortgezet onderwijs. Zij is sinds vorig jaar afgestudeerd aan de opleiding Sociaal Pedagogische Hulpverlening (SPH). Begeleider 3. is sinds januari 2016 werkzaam bij de Klas op Wielen en heeft een aantal jaar bij een vergelijkbaarproject in Heerhugowaard gewerkt. Begeleider 4. is begonnen als stagiaire op de Klas op Wielen en is nu werkzaam als verpleegkundige. De onderzoeker heeft voor deze drie medewerkers gekozen omdat zij verschillende werkachtergronden hebben en op verschillende momenten zijn ingestapt bij de Klas op Wielen.
Dagelijks zijn er stagiaires aanwezig op de Klas op Wielen die de kinderen ondersteunen en begeleiden. In de oriëntatiefase is er met twee stagiaires een gesprek gevoerd.
De onderzoeker is tijdens de oriëntatiefase aanwezig geweest bij een vergadering van de Klas op Wielen. Tijdens de vergadering is met het hele team gesproken over de handelingsverlegenheid die in dit onderzoeksproject wordt beschreven.
In de externe oriëntatie is er gekeken naar vergelijkbare Klas op Wielen projecten en het overheidsbeleid rondom de participatie in de samenleving van mensen met een ernstig meervoudige beperking. Bij de externe oriëntatie is literatuur en het internet geraadpleegd.
2.2. PEDAGOGISCHE ORIENTATIE
In dit onderzoeksproject spelen de begrippen welbevinden, vrijheid en ontwikkeling van de kinderen van de Klas op Wielen een belangrijke rol.
VRIJHEID
De vrijheid is nu in het geding omdat de kinderen van de Klas op Wielen nog niet volledig kunnen zijn wie ze zijn zonder vreemd aangekeken of genegeerd worden. Het gebeurt nu nog vaak dat er op het Clusius College vreemd wordt opgekeken als de kinderen van de Klas op Wielen voorbij komen. Door de gewenning die ontstaat bij het ondernemen van gezamenlijke activiteiten wordt er steeds minder raar opgekeken als er een kind in een rolstoel voorbij komt. Er wordt verder gekeken dan alleen naar de beperkingen van de kinderen. Door een betere samenwerking en de gewenning die ontstaat vanuit alle betrokkenen kunnen de kinderen zijn wie ze zijn. Door met een project zoals de Klas op Wielen midden in de maatschappij te zitten worden kinderen met een verstandelijke beperking niet buitengesloten. De kinderen worden niet weggestopt in een aparte instelling maar ze mogen meedoen en gezien worden in de samenleving waardoor de kinderen zich veilig en geaccepteerd voelen. Het onderzoek draagt bij aan de vrijheid omdat het de mogelijkheden in kaart brengt waar de kinderen van de Klas op Wielen kunnen aansluiten zodat er steeds meer gezamenlijke activiteiten ontstaan. Door de gezamenlijke activiteiten worden de kinderen van de Klas op Wielen steeds meer gewend en geaccepteerd binnen het Clusius College. De begeleiders van de Klas op Wielen willen de gezamenlijke activiteiten uitbreiden maar de mening van de leerlingen en docenten van het Clusius College staan ook centraal in dit onderzoek. Er wordt gekeken en geluisterd naar de ervaringen die zij hebben en hoe zij de samenwerking met de Klas op Wielen in de toekomst vorm willen geven. De stem van alle betrokken partijen wordt erkend, en vanuit dat oogpunt wordt er een plan opgesteld.
WELBEVINDEN
Door een samenwerking tussen de Klas op Wielen en het Clusius College, kunnen kinderen met een ernstig meervoudige beperking naar de zelfde school als hun broers en zussen. Ze hoeven niet naar een aparte instelling maar mogen erbij horen. De kinderen van de Klas op Wielen komen op het Clusius College in contact met hun leeftijdsgenootjes. Door de samenwerking komen leerlingen van het Clusius College in contact met kinderen met een (ernstig) meervoudige beperking en raken ze steeds meer aan elkaar gewend. Door de gewenning van beide kanten is er een grotere kans dat de kinderen van de Klas op Wielen spontaan worden begroet of aandacht krijgen waardoor de kans groter is dat de kinderen zich veilig en geborgen voelen. Door te onderzoeken waar de aansluitingen liggen in het contact tussen de kinderen van de Klas op Wielen en de leerlingen van het Clusius College worden de kinderen mogelijk sneller begroet en herkent. De begroetingen en herkenning zorgt er voor dat de kinderen van de Klas op Wielen contact kunnen maken met leeftijdsgenootjes en hun netwerk kunnen vergroten.
ONTWIKKELING
Op dit moment is er nog weinig contact tussen de kinderen van de Klas op Wielen en de leerlingen van het Clusius College. Het contact tussen de kinderen met en zonder beperking onderling zorgt er voor dat kinderen met een ernstig verstandelijke beperking uit hun n here…