Gedrag is aangeboren (nature) of aangeleerd (nurture). Aangeboren gedrag is een gegeven, aangeleerd gedrag is gedrag dat ontstaat door ervaring.
Gedrag bestaat uit waarneembare handelingen (direct waarneembaar voor anderen en de persoon zelf) en niet-waarneembare handelingen. Waarneembaar gedrag is gedrag dat te zien is door de persoon zelf of door anderen, zoals: lopen, autorijden of eten. Tegenover waarneembaar gedrag staat niet-waarneembaar gedrag, denk hierbij aan dromen, emoties voelen of nadenken. Per definitie hoeven anderen niet te zien of een persoon denkt of hoe hij voelt.
Gedrag is ook onder te verdelen in bewust gedrag en onbewust gedrag. Ongeveer 5% van ons gedrag is bewust. Dit is gedrag waar eerst over nagedacht wordt. Hierdoor weet men wat men wil doen en doet dit vervolgens ook, althans als het lukt wat men voor ogen heeft. De overige 95% van menselijk gedrag is onbewust. Dit is gedrag wat uitgevoerd wordt zonder na te denken. Voorbeelden hiervan zijn: het maken van associaties en automatische handelingen.
In deel 1 van dit rapport wordt beschreven hoe er vanuit verschillende theoretische invalshoeken over gedrag geschreven is, uit welke onderdelen menselijk gedrag bestaat en wat er voor nodig is om gedrag te veranderen.
‘
2.1 Elephant and Rider Metaphor
De Elephant and Rider Metaphor is een door Jonathan Haidt beschreven theorie die het menselijk gedrag verklaart aan de hand van twee verschillende systemen; een rationeel systeem waardoor mensen doordachte beslissingen nemen en een emotioneel systeem wat impulsiever is.
In het menselijk brein zijn er twee systemen aan het werk, een emotioneel systeem en een rationeel systeem. Deze twee systemen werken naast elkaar. Het emotionele systeem bestaat uit instincten en voelt pijn en genot. Dit terwijl aan de andere kant het rationele systeem werkt. Dit staat ook wel bekend als het reflecterende of bewuste systeem. Het is het gedeelte dat zaken beraadslaagt, analyseert en de toekomst in kijkt. Gedragseconoom Heath beschrijft deze twee systemen als de denker en de doener. (J.D. Meier,z.d.) zie figuur 2.
Jonathan Haidt (2006) gebruikt om de relatie tussen deze twee systemen te duiden de metafoor van de olifant en zijn berijder. Haidt stelt het emotionele systeem voor als een olifant en ons rationele systeem als de berijder. Gestationeerd boven op de olifant met de teugels in handen lijkt de berijder meester over de situatie. Echter, de controle die de berijder heeft over de olifant is een zeer precaire, doordat de berijder in verhouding tot de olifant zeer klein is. Iedere keer dat de 5 ton wegende olifant en de berijder het oneens zijn over de te volgen weg, zal de berijder het afleggen ten opzichte van de olifant. Met veel moeite kan de berijder de olifant nog wel even proberen te controleren, maar uiteindelijk wint de olifant het.
Deze situatie is voor bijna alle mensen herkenbaar: verslapen, proberen te stoppen met roken en hierin falen, of de auto pakken terwijl je tegen jezelf gezegd hebt meer te willen bewegen.
De sleutel tot een succesvolle gedragsverandering is om de olifant en zijn berijder te laten samenwerken. Pogingen tot gedragsveranderingen mislukken vaak omdat de berijder de olifant niet lang genoeg op het juiste pad houdt, voordat ze bij hun eindbestemming zijn. De honger van de olifant naar directe bevrediging is het tegenovergestelde van de kracht van de berijder, het lange- termijn-denken en lange-termijn-doelen stellen. Wanneer er een gedragsverandering op moet treden moet de vraag gesteld worden: ‘Hoe krijg ik de olifant en zijn berijder tot samenwerken’? (J.D. Meier,z.d.)
Vertaald naar de NHTV-situatie zullen bij het invoeren van maatregelen op het gebied van mobiliteitsmanagement, zowel de olifant als de berijder betrokken worden. De berijder kan betrokken worden door het verhaal en de visie op de campus uit te leggen en hierbij de noodzaak te vermelden van de gewenste gedragsveranderingen. Deze visie op de campus is voor de olifant vermoedelijk te ver weg, waardoor er op basis van enkel verhalen geen gedragsverandering zal plaatsvinden. Om dit toch voor elkaar te krijgen zal er op de weg van de visie voer voor de olifant moeten liggen. Quick wins om de olifant de genomen weg te laten volgen tot aan de eindbestemming; een verandering naar gewenst mobiliteitsgedrag.
