inleiding
Iedereen weet dat we zonder hersenen niet kunnen leven. Alle bewegingen die je maakt, al je emoties, je herinneringen, maar ook je ademhaling en reflexen. Het wordt allemaal geregeld in onze hersenen. Het is dus niet zo gek dat de hersenen ingewikkeld in elkaar zitten. Muziek heeft ook invloed op de hersenen en dat is waar ik het in dit profielwerkstuk over ga hebben. De keuze om het onderwerp ‘Muziek en neurologie’ te doen komt doordat ik de relatie tussen die muziek en de hersenen interessant vind. Die interesse is ontstaan na het kijken van verschillende colleges van een hoogleraar Klinische Neuropsychologie: professor Erik Scherder en hoogleraar Muziekcognitie: Henkjan Honing die aan de universiteit van Nederland gegeven zijn.
Ik ga niet tot in de kleinste details uitleggen hoe de hersenen precies in elkaar zitten en hoe het exact zit met muziek in de hersenen. Ik zal alleen de belangrijkste informatie over de hersenen vertellen en dat wat nodig is om te begrijpen hoe muziek in de hersenen wordt verwerkt en hoe het kan dat muziek invloed heeft op de hersenen. ((afbakenen onderwerp))
((opbouw werkstuk))
In het hoofdstuk eerste ‘De hersenen’ leg ik uit hoe de hersenen in elkaar zitten. Daarna zal ik in het tweede hoofdstuk ‘muziek therapie’ vertellen hoe muziek door zijn invloed word gebruikt in de medische sector. Het derde hoofdstuk ‘het Mozart effect’ gaat over de effecten van muziek op de intelligentie van mensen en de mythes die daarbij betrokken zijn. Verder in het vierde hoofdstuk ‘hersengolven’ ga ik het hebben over hoe muziek nu in de hersenen terecht komt. En als laatste hoofdstuk ‘Onderzoek studeren met muziek’ onderzoek ik welke muziek goed samen gaat met studeren en waarom. Gevolgd door de conclusie.
De hersenen
Werking van de hersenen
Het centrale zenuwstelsel is een van de belangrijkste dingen in ons lichaam, omdat het zorgt voor alle basisfuncties zoals denken, herinneringen, beweging, hartslag en de ademhaling .
Het centrale zenuwstelsel is te verdelen in vier delen: de grote hersenen, de kleine hersenen, de hersenstam en het ruggenmerg.
1=grote hersenen, 2=kleine hersenen, 3=hersenstam, 4=ruggenmerg
In je grote hersenen worden prikkels verwerkt, het zijn kleine impulsen die informatie doorgeven. Bijvoorbeeld dingen die je ziet, ruikt of hoort komen als prikkels aan in de grote hersenen, waar ze worden opgeslagen. Deze prikkels worden gekoppeld aan oudere prikkels, waardoor je kan associ??ren. Wanneer je bijvoorbeeld een bepaalde geur ruikt en meteen moet denken aan een bepaalde plaats of persoon. De kleine hersenen liggen in je achterhoofd en zorgen voor het evenwicht en je motoriek. Door die prikkels vanuit de grote hersenen zorgen je kleine hersenen dat je kunt bewegen en dat het voorzichtig gebeurd. In de kleine hersenen ligt het evenwichtsorgaan dat ervoor zorgt, dat je kan voelen of je schuin loopt of dat je ondersteboven hangt. Als dit evenwichtsorgaan wordt aangetast (door bijvoorbeeld het drinken van alcohol) wordt je evenwichtsgevoel verstoord, waardoor je slingerend gaat lopen.
De hersenstam staat in verbinding met de grote en kleine hersenen. In de hersenstam zijn allerlei aparte onderdelen met ieder een eigen functie. De hersenstam verwerkt bijvoorbeeld prikkels van de zintuigen en stuurt deze door naar de grote hersenen, waar ze worden opgeslagen. Op die manier kunnen we voelen, horen, zien, ruiken en proeven. Ook worden in de hersenstam de reflexen en de vegetatieve functies geregeld. Vegetatieve functies zijn processen in ons lichaam die automatisch plaatsvinden en die we niet zelf kunnen controleren. Ademhaling, hartslag, lichaamstemperatuur en bloeddruk zijn enkele voorbeelden van de vegetatieve functies die in de hersenstam worden geregeld.
Het ruggenmerg bevindt zich als enige deel van het centrale zenuwstelsel niet in het hoofd. Toch is het ruggenmerg net zo belangrijk als de hersenen, omdat er zich veel zenuwen in bevinden en veel reflexen van spieren worden geregeld door het ruggenmerg. Het ruggenmerg zorgt er ook voor dat we ons kunnen bewegen, door impulsen van de kleine hersenen door te geven aan de spieren.
De grote en kleine hersenen zijn ook te verdelen in twee helften: de linkerhersenhelft en de rechterhersenhelft (bij deze verdeling wordt geen onderscheid gemaakt in grote en kleine hersenen). In de linkerhersenhelft wordt doorgaans alles verwerkt dat met logica en feiten te maken heeft, zoals wiskunde, natuurkunde, taal, namen onthouden en patronen herkennen. Terwijl in de rechterhersenhelft voornamelijk dat wordt verwerkt dat met gevoel te maken heeft, zoals geloof, waardering, fantasie, emoties, en ook het ruimtelijk inzicht wordt hier verwerkt.
De twee hersenhelften worden onderaan verbonden door de hersenbalk. Door deze hersenbalk kunnen de hersenhelften samenwerken, wat belangrijker is dan je misschien zou denken. Bijvoorbeeld wanneer je een nieuw iemand ontmoet: de naam van die persoon wordt verwerkt in de linkerhersenhelft, maar het gezicht in de rechterhersenhelft. Als je die persoon later opnieuw ontmoet, koppelt je rechterhersenhelft het gezicht van diegene aan de juiste naam uit de linkerhersenhelft. Zonder deze samenwerking tussen de linker- en rechterhersenhelft zou je veel dingen niet kunnen onthouden.
Plaats van muziek in de hersenen
Net zoals bij de verwerking van namen, werken de twee hersenhelften ook samen bij de verwerking van muziek. Om een muziekstuk te verwerken (herkennen, koppelen aan oude informatie en opslaan) wordt de muziek door de hersenen in verschillende onderdelen verdeeld, bijvoorbeeld ritme, melodie en toonhoogte.
De meeste onderdelen van muziek worden verwerkt in de rechterhersenhelft, de hersenhelft van het gevoel en de emotie, waar muziek immers veel mee te maken heeft. Melodie, toonhoogte, en het gevoel dat je krijgt bij de muziek krijgen hier een plaats. De linkerhersenhelft is ook belangrijk bij de verwerking van een muziekstuk, hoewel je dat misschien niet zou verwachten. Muziek is vooral een gevoelszaak en lijkt op het eerste gezicht niet zoveel met logica te maken te hebben.
Maar wat dacht je van ritme? En misschien de tekst van een liedje?
Dat wordt allebei verwerkt in de linkerhersenhelft.
Natuurlijk is de manier waarop je naar muziek luistert ook erg belangrijk. Luister je naar muziek om te ontspannen, dan is de rechterhersenhelft het meest actief. Maar luister je naar muziek om achter de maatsoort te komen (ritme), dan is juist de linkerhersenhelft het meest actief.
Ondanks dat onderzoekers nu wel weten welke onderdelen van de muziek in welke hersenhelft verwerkt worden, zijn ze er nog niet uit waar de muziek precies verwerkt wordt. Uit onderzoek is gebleken dat het centrum van Broca (het taalcentrum in de hersenen) opvallend veel betrokken is bij de verwerking van muziek, ook bij de verwerking van muziek zonder tekst.
Ook zijn er onderzoekers die menen dat de hersenen een apart muziekcentrum bevatten, net zoals een taalcentrum. Een voorbeeld van zo’n onderzoeker is de Canadese neuropsycholoog Isabelle Peretz. Zij doet een onderzoek naar mensen met zogeheten amusie, een totale ongevoeligheid voor tonen en toonintervallen. Mensen met amusie merken het niet wanneer er een valse noot klinkt, of wanneer een toon verlaagd of verhoogd wordt. Ook kunnen ze geen melodie??n onthouden. Ondanks hun amusie, hebben deze mensen een prima gehoor en er is ook niets mis met hun taalvaardigheden. Ook van het omgekeerde kan sprake zijn: mensen die (door bijvoorbeeld hersenletsel) niet meer kunnen praten, maar die toch nog erg muzikaal zijn. Een voorbeeld is de Russische componist Vissarion Sjebalin, die na een beroerte niet meer kon praten, maar toch nog muziek componeerde. Dit lijkt een teken te zijn dat taal en muziek losstaande delen zijn, ondanks dat voor allebei het centrum van Broca erg belangrijk is.
muziektherapie
Als je kijkt naar al de positieve effecten van muziek, is het geen wonder dat er aan muziektherapie wordt gedaan.
Bij muziektherapie word er gebruik gemaakt van muziek om mensen te behandelen met lichamelijke en geestelijke stoornissen.
Muziektherapie is te verdelen in twee methodes:
Receptief: waarbij er naar muziek geluisterd wordt.
Bij behandeling met de receptieve methode, kan de muziek werken als een sleutel tot herinneringen.
Daardoor is het mogelijk om muziek op te zetten waarvan je positieve herinneringen krijgt.
Maar muziek kan ook negatieve herinneringen oproepen, daarmee kunnen traumatische ervaringen verwerkt worden.
Die herinneringen kunnen iets los maken bij mensen, waardoor ze er beter over kunnen praten.
Tevens wordt muziek automatische gekoppeld aan een bepaalde stemming.
We kunnen bijvoorbeeld emoties aan een muziek toekennen, en daardoor kunnen de emoties van de pati??nten ook worden onderzocht.
Actief: waarbij er zelf muziek gemaakt wordt.
Interactie is erg belangrijk in de muziektherapie. Wanneer je samen muziek kan maken, kun je beter naar anderen luisteren. En je kan er ook beter van gaan samenwerken. Pati??nten die moeilijk of geen contact kunnen leggen met anderen,
kunnen vaak wel contact leggen met behulp van muziek.
Van muziek ga je ook bewegen. Passieve pati??nten worden met behulp van muziek tot beweging gezet.
Er wordt steeds meer onderzoek gedaan naar de helende werking van muziek.
Een belangrijke groep in de muziektherapie zijn mensen met de ziekte van alzheimer.
Er zijn veel studies gedaan die aantonen dat muziektherapie voor mensen met de ziekte van Alzheimer effectief is.
Het kan sociale vaardigheden en de emotionele toestanden verbeteren.
In dit onderzoek is bestudeerd of muziek of muziektherapie ook effectief is in het constant houden of het verbeteren van het geheugen bij mensen met de ziekte van Alzheimer.
Muziektherapie werkt zo goed bij mensen met de ziekte van alzheimer de muzikale vaardigheden redelijk goed intact blijven doordat je motorische vaardigheden bij de ziekte van alzheimer gespaard blijven.
Uit studie komt naar voren dat de herkenning van bekende melodie??n en het geheugen, samen lijken te gaan bij mensen met de ziekte van Alzheimer.
Deze melodie??n moeten dan echter wel meerdere keren worden afgespeeld.
In sommige gevallen is het zelfs mogelijk om een nieuwe melodie te leren door deze te zingen of te spelen met een muziekinstrument.
Doordat er zodoende emoties en herinneringen aan een melodie worden gekoppeld, worden deze melodie??n beter onthouden.
Invloed van muziek op de hersenen
Net zoals andere zintuiglijke waarnemingen, heeft ook muziek invloed op onze hersenen. Het is natuurlijk niet zo dat de hersenen totaal anders gaan werken door muziek, maar het is wel zo dat bepaalde delen van de hersenen extra gestimuleerd worden door het luisteren naar muziek.
Wanneer een ritme wordt verwerkt in de hersenen, worden er impulsen in dat ritme doorgegeven aan het bewustzijnscentrum. Het bewustzijnscentrum activeert als gevolg van deze impulsen bepaalde delen van de hersenen. Onder andere het ruggenmerg en de kleine hersenen worden geactiveerd, welke samen zorgen voor de motoriek.
Ritme be??nvloedt dus de motoriek, bijvoorbeeld wanneer je op het ritme gaat lopen wanneer je muziek hoort.
Toonhoogte be??nvloedt het limbisch systeem, dat zorgt voor de hormoonhuishouding in ons lichaam.
Onder invloed van verschillende toonhoogtes (en vooral de afwisseling van toonhoogtes) maakt het limbisch systeem hormonen aan, die ervoor zorgen dat we vrolijk of juist verdrietig worden, rustig of actief.
Door deze hormonen wordt ook de manier waarop we op dat moment denken, praten en handelen bepaald.
Het limbisch systeem activeert ook de hersenstam, welke zorgt voor o.a. de vegetatieve functies. Onduidelijk is nog hoe het precies komt dat toonhoogte invloed heeft op het limbisch systeem, maar het is wel bewezen dat toonhoogte invloed heeft.
Samen hebben ritme en toonhoogte een behoorlijke invloed op onze hersenen, omdat als gevolg ervan bepaalde delen van de hersenen geactiveerd worden. Enkele voorbeelden van veranderingen in ons lichaam onder invloed van muziek:
Het ademhalingstempo past zich aan aan het ritme van de muziek
Het hartslagritme past zich aan aan het tempo, de dynamiek en de complexiteit van de muziek
Afsluiting of juist extra aandacht voor de omgeving
Een verwijding of vernauwing van de vaten door de dynamiek en het tempo van de muziek
De huidsamentrekking past zich aan aan het tempo en de complexiteit van de muziek
Muziek kan muziek volgens onderzoekers ook een geneeskrachtige werking hebben. Het be??nvloedt de hersenen dusdanig dat er stoffen worden aangemaakt die voor genezing kunnen zorgen. Uit een onderzoek van Lombard uit 1887 bleek dat het menselijke zenuwstelsel reageert op muziek. Uit andere experimenten werd duidelijk dat endocriene klieren meer secreten afscheidde. Tot het endocriene stelsel behoren onder meer de hypofyse en de schildklier. Deze klieren geven de secreten (hormonen) direct aan het bloed af. Veel ziektes worden veroorzaakt door tekorten van secreties in de endocriene klieren. Muziek zou ervoor zorgen dat er meer secreten door het lichaam worden aangemaakt.
We laten de technische kant even varen. Uit onderzoek blijkt dat muziek een effectief middel is tegen verschillende ziektes. Epilepsie, hysterie en allerlei andere zenuw- en hersenziekten bleken (gedeeltelijk) tegengehouden te kunnen worden door muziek. Het geheugen kon terugkeren door muziek. Verlamde spieren werden in de onderzoeken opnieuw geactiveerd en tijdelijke zwakzinnigheid werd uitgebannen. Florence Nightingale schreef vocale en instrumentale muziek aan haar pati??nten voor om ze zo te genezen van oorlogsneurosen. Verschillende artsen gebruikten muziek met succes om slapeloosheid bij pati??nten weg te halen. Dr. Kravkov ontdekte dat door muziek het gezichtsvermogen met 25 procent verbeterd kon worden.
De proefpersonen ondergingen een muzikale stimulans. Ze deden extra hun best en door de extra inspanning zagen ze meer.
Muziek verlaagt de afgifte van het stresshormoon cortisol waardoor we ons kunnen ontspannen. Het activeert ook het beloningssysteem in onze hersenen dat actief is bij seks, lekker eten en het gebruik van drugs als hero??ne en coca??ne. Door het beloningssysteem voelen we ons goed. Dat verklaart waarom we het zo fijn vinden om naar muziek te luisteren. Elk onderdeel van muziek wordt op een aparte plaats geanalyseerd. Later worden deze onderdelen weer samengebracht. Ritmes worden bijvoorbeeld verwerkt in de basale kernen en in het cerebellum. Deze gebieden zijn ook betrokken bij het voorbereiden en co??rdineren van bewegingen. Ritme en beweging zijn dus nauw met elkaar verbonden, daarom dansen en bewegen we vaak met de muziek mee.
Mozart effect
Wat is het Mozart effect?
Het Mozart effect is het idee dat je van het luisteren naar muziek van Mozart slimmer zou worden.
Er is een hele industrie rondom het Mozart effect ontstaan. Zo is er bepaalde melk van koeien die onder muziek van Mozart zijn gemolken. En Japanse tomaten die met Mozart gekweekt zijn, en zelfs luidsprekers voor zwangere vrouwen om op de buik te zetten. Zodat hun kind dan zou kunnen luisteren naar Mozart wat een positief effect zou hebben op de intelligentie van het kind. Maar wat klopt hier van?
Maakt Mozart slimmer?
Bij een experiment van 20 jaar geleden, werden studenten van 20 jaar in drie groepen verdeeld,
waarbij de eerste groep 10 minuten in stilte moesten zitten, en moesten intelligentietesten doen. En die hadden ongeveer een IQ van 110. De tweede groep kreeg 10 minuten ontspanningsoefeningen, waarna ze ook die intelligentietesten moesten doen. En hun IQ was ongeveer 112. Geen significant verschil met de mensen die in stilte zaten. Maar het grote nieuws was, wat ook in heel veel kranten is komen te staan, dat de derde groep die 10 minuten naar Mozart hadden geluisterd stappen omhoog gingen op de IQ-schaal. Met ongeveer 119 IQ punten.
Dus er werd geconcludeerd dat je van luisteren naar mozart slimmer wordt. Uit later onderzoek blijkt dat het niet komt door die muziek, maar dat het komt door de muziek die je leuk vindt. Sterker nog, het gaat om dingen waar je vrolijk van wordt. Je stemming blijkt de oorzaak te zijn dat je slimmer wordt. Dus als je in vrolijke stemming bent, dan word je slimmer. Dit heeft maar een tijdelijk effect. Na 10 tot 20 minuten is het weer weg. Dus het is niet de muziek van mozart die je slimmer maakt, het is een tijdelijk effect en heeft meer met je stemming te maken. Maar dit is luisteren hoe zit het dan met muziek maken?
Maakt muziekles slimmer?
Daar is een heel groot onderzoek naar gedaan in Canada.
Daar hebben ze in de krant een advertentie gezet waar ze zesjarige kinderen hebben uitgenodigd om een jaar lang gratis muzieklessen of toneellessen te krijgen. Daar hebben heel veel mensen op gereageerd. Die kinderen werden vervolgens in willekeurige groepen verdeeld. Of ze kregen een jaar gratis muziekles, of een jaar gratis toneelles of geen les (Dat was de controle groep,maar om ze dan niet teleur te stellen, kregen die lessen een jaar later) Die kinderen moesten allemaal een week intelligentietesten doen. Vervolgens kregen ze een jaar lang muziekles, toneelles of geen aanvullend onderwijs. En vervolgens moesten ze weer een hele week testjes maken. En dan konden ze het IQ weer meten. En de uitkomsten staan hier in de grafiek, Rechts in de grafiek staan de kinderen die geen les hebben gehad. Die zijn gestegen met 4 IQ punten dat is normaal. Als je normaal onderwijs krijgt gaat je IQ steeds iets omhoog. De andere groep die toneellessen kregen voor een jaar, zijn ook ongeveer 4 IQ punten gestegen. Maar je kunt zien dat de kinderen die muzieklessen hebben gehad aanzienlijk zijn gestegen in IQ punten. Het komt dus door de muziek dat je slimmer wordt en goed scoort in je cognitieve schalen. Maar we weten nog steeds niet aan muziek wat het nou maakt dat die kinderen slimmer worden.
Komt het door het spelen op het instrument of het lezen van die muziek of het komt door het samen muziek maken. Dat is niet bekend, wat wel bekend is wat het in de hersenen doet waardoor je slimmer wordt.
hersenhelften
we hebben twee hersenhelften, deze twee hersenhelften hebben verschillende functies.
Zo is het simpel gezegd:
rechts: bepaald je emotie
links: voor de actie
En die twee hersenhelften worden
verbonden door het corpus callosum.
Corpus callosum
Het corpus callosum ook wel hersenbalk genoemd is een vezelnetwerk in de hersenen die je twee hersenhelften met elkaar verbindt en zorgt dat ze informatie kunnen uitwisselen. En dat verbindingsbalk tussen de hersenen neemt in volume toe wanneer je een instrument gaat bespelen. En wat heeft dat nou voor een effect? Je beide hersenhelften hebben dus verschillende functies, door het toenemen van het corpus callosum gaan je hersenhelften dus beter met elkaar samenwerken en communiceren.
hersengolven
Binaural beat tonen
De binaural beat technologie werkt heel eenvoudig. In je ene oor klinkt een toon terwijl in je andere oor een toon klinkt die iets verschilt in toonhoogte. Het verschil tussen deze tonen is meestal klein, van 1 Hz tot 20 Hz. Als het verschil klein genoeg is, dan hoor je een ritme ontstaan tussen je beide oren. Dat ritme wordt de binaural beat genoemd.
Eigenlijk is dat ritme er helemaal niet, er zijn slechts die twee tonen.
Je hoort dat ritme doordat de hersenen reageren op het verschil tussen die tonen.
je hoort bijvoorbeeld in je linker oor een toon van 140 Hz en in je rechter oor een toon van 142,5 Hz.
Dat geeft dus een Binaural Beat van 2,5 Hz.
Alfa-, beta- & theta-golven
b??ta-golven (12-30 Hz.)
B??ta-golven hebben voornamelijk te maken met het overleven. Het survivalmechanisme is meestal op de buitenwereld gericht. Dit survivalmechanisme is in het dagelijks leven bijvoorbeeld het oplossen van problemen en het snel kunnen reageren. Als iemand bang is, misschien wil vluchten en bij iemand die boos, agressief of woedend is kun je b??ta-golven meten in de hersenen.
De meeste mensen produceren b??ta-golven ( negentig procent of meer van het totaal aan hersengolven). In b??ta is de mens gespannen, nerveus en werkt het geheugen minder goed.
Iemand die hyperactief is produceert extreem veel b??ta-golven, het concentratievermogen van deze persoon is dan ook heel slecht.
Th??ta-golven (4-7,5 Hz.)
De th??ta- laag wordt ook wel de ‘creatieve’ laag genoemd. Bij de gemiddelde mens zie je deze golven in een toestand vlak voor het wakker worden of in slaap vallen. In die toestand ziet men vaak beelden van gebeurtenissen van de afgelopen dag. Soms ziet men opeens helder wat men goed of fout gedaan heeft of krijgt men een moment van inzicht. Veel mensen hebben hun beste ingevingen als ze iets doen waarbij ze zich ontspannen voelen Th??ta-golven kan men ook overdag hebben tijdens staren of dagdromen. Een typisch voorbeeld zou zijn wanneer iemand over een bekende snelweg rijdt en in een diepe ontspannen staat is, waar men vergeet dat men aan het rijden is. De persoon handelt dan vanuit het onderbewuste deel van de hersenen, die niet beschikbaar zijn voor het bewuste deel.
Alfa-golven (7,5-12 Hz.)
Alfa-golven hangen samen met een toestand van ontspanning.
In de alfa toestand is men op ontspannen wijze alert. Alfa-golven moeten samengaan met een klein percentage beta-golven van tien tot dertig procent, want anders is men te weinig actief. Bij alfa is men wakker, kan men denken, waarnemen, studeren, muziek maken etc. Uit onderzoeken blijkt dat als men alfa-golven produceert men van binnen rustiger is en de aandacht beter op iets gericht kan worden. In alfa neemt men nieuwe informatie beter op, wordt deze beter opgeslagen en kan men de informatie beter terugroepen. Het is in deze Alfa staat dat men het meest efficient kan leren. Alfa kan niet samen met angst of agressie. Men reageert in alfa dan ook minder boos op negatieve opmerkingen en wordt ook minder snel bang. Het aanwezig zijn van veel alfa-golven is daarom goed voor examens, sollicitatiegesprekken, spreekbeurten enz.
alfa golven
beta golven
theta golven
Onderzoek studeren met muziek
Ik heb een experiment gedaan naar welke muziek mensen fijn vinden om te luisteren tijdens het studeren. Hiernaast staat een poll die ik heb gemaakt met daarin de mogelijkheden waar mensen uit konen kiezen. Na nadat dit werd ingevuld ben ik gaan analyseren welk muziekgenre het meest word gebruikt tijdens het leren en studeren (zie resultaten).
resultaten
Er is in de resultaten terug te zien dat de mensen een opvallende voorkeur hebben voor pop- en rockmuziek. Dit is geen rare uitkomst i.v.m. dat dit ook in het algemeen de meest voorkomende muziekgenres zijn. Het voordeel van pop- en rocknummers is dat het vaak vrij simpel geschreven is, en er een catchy melodietje in zit. Dit is fijn bij het studeren doordat je hersenen geen ingewikkelde composities hoeven te verwerken en dat je hersenen zich beter kunnen richten op je werk.
Ook helpt het om bij het studeren nummers te luisteren die je al kent, zo ben je minder gefocust op het nummer en kun je jezelf ook beter richten op je werk.
conclusie
wat is het effect van muziek op de hersenen?
bronnen
prof. dr. Erik Scherder
prof. dr. Henkjan Honing
http://jrscience.wcp.muohio.edu/nsfall05/LabpacketArticles/HowMusicaffectsConcentrat.html