Inleiding
Ideaalbeelden zijn van alle leeftijden en van alle tijden. Het ideaalbeeld van een klassieke Romeinse vrouw van gegoede afkomst was een gewijde echtgenote die haar tijd en energie wijdde aan het draaiende houden van de domus, het boegbeeld van de deugd en het perfecte huwelijk. Volgens Anthony Barrett heeft Livia Drusilla haar rol als perfecte vrouw goed weten te vervullen en zelfs weten te perfectioneren.
Over het leven van Livia is niet veel bekend, omdat er maar weinig bronnen zijn overgeleverd die iets over haar vertellen. Wel is bekend dat zij op 30 januari 59/58 voor Chr. geboren is als de dochter van Marcus Livius Drusus Claudianus en Alfida. Via haar vaders kant stamde zij af van ‘?n van de oudste en meest prestigieuze Romeinse families, de gens Claudia. De moeder van Livia was afkomstig uit een minder aanzienlijke familie. Dan verdwijnt Livia weer uit de bronnen. Pas als zij in 46/45 voor Chr. trouwt met Tiberius Claudius Nero duikt zij weer op. Als Scribonia, de vrouw van Octavianus, Livia aan hem voorstelt is hij meteen verliefd en beginnen een affaire. Op dat moment is hij nog getrouwd met Scribonia en is Livia zwanger van haar tweede kind. Als Scribonia bevalt van Octavianus’ dochter Julia, vraag hij de scheiding aan. Livia’s echtgenoot Tiberius moet haar weggeven aan Octavianus. Op 17 januari 38 voor Chr. trouwen Octavianus en Livia. Livia zou volgens Scribonia nimiam potentiam hebben op Octavianus, oftewel excessieve (politieke en erotische) invloed. De schoonheid van Livia wordt in meerdere literaire bronnen en beelden bevestigd. Dat Livia haar schoonheid volgens Scribonia gebruikte om erotische invloed uit te oefenen op Octavianus is verklaarbaar. De ‘beschuldiging’ van Scribonia op het gebied van politieke invloed ligt echter wat minder voor de hand. Politiek was immers een mannentaak.
De uitspraak van Scribonia heeft geleidt tot het formuleren van een hoofdvraag, namelijk in hoeverre had Livia Drusilla politieke invloed op het regeerbeleid van haar man Augustus volgens de klassieke schrijvers Tacitus, Suetonius en Cassius Dio? De keuze om terug te grijpen op deze drie klassieke schrijvers heeft te maken met het feit dat er nog maar weinig onderzoek gedaan is naar de politieke invloed van Livia op Augustus. Hierdoor is ook er weinig secundaire literatuur beschikbaar. De secundaire literatuur die er wel is laat vaak het aspect van Livia’s invloed op Augustus achterwegen of onderbelicht. In 2010 heeft Eline Zuidema wel onderzoek gedaan naar het oordeel dat klassieke schrijvers schetsen over de mate van politieke invloed van Cleopatra en Livia. In haar masterthesis beargumenteerd zij dat Livia ‘slechts’ politieke adviezen gaf en daardoor niet direct invloed had op de politieke besluitvormingen van Augustus. Met die conclusie doet zij, naar mijn mening, af aan het belang en de kracht van een politiek advies. Een politiek advies kan wel leiden tot directe be??nvloeding van politieke besluitvormingen. Daarnaast ligt de focus van Zuidema voornamelijk op Livia’s invloed op haar zoon Tiberius. Opnieuw blijft de politieke invloed op Augustus onderbelicht. Hetzelfde geldt voor het werk van Anthony A. Barrett. In zijn boek Livia; first lady of Imperial Rome geeft hij een uitgebreide analyse van Livia, waarbij hij gebruik onder andere maakt van primaire bronnen. Helaas blijft ook hier het aspect van Livia’s politieke invloed op Augustus onderbelicht.
Deze onderbelichting in de secundaire literatuur heeft mij doen beslissen terug te gaan naar de primaire bronnen. Drie klassieke schrijvers die informatie geven over Livia ten tijde van de regeerperiode van Augustus zullen worden gebruikt. Voornamelijk zal er gebruik gemaakt worden van vertalingen van deze primaire bronnen, aangezien ik de Griekse en Latijnse taal niet machtig ben. De primaire bronnen zullen waar nodig ondersteund worden met secundaire literatuur.
Om zo dicht mogelijk bij de bronnen te blijven is er gekozen voor een citaten-analyse van een aantal citaten. Per schrijver zal eerst een korte inleiding gegeven worden over zij zijnen wat hun belangrijkste werk is. Alleen het werk dat gebruikt gaat worden voor de citaten-analyse zal toegelicht worden. In alle drie de gevallen is dat werk tevens ‘?n van hun belangrijkste werken. Na de korte inleiding zullen er een aantal citaten stuk voor stuk geanalyseerd worden. Er zal gekeken worden naar het woordengebruik en naar wat de inhoud over Livia’s politieke invloed verteld. Aan het einde van iedere citaat-analyse zal er een korte deel-conclusie getrokken worden. Tot slot zal er in de algemene conclusie getracht worden een antwoord te geven op de hoofdvraag.
Publius Cornelius Tacitus
De Romeinse consul, historicus, schrijver en redenaar Publius Cornelius Tacitus werd in het jaar 56 voor Chr. geboren en wordt vandaag de dag nog steeds gezien als een van de belangrijkste schrijvers uit de Juli-Claudische periode. In zijn werken is duidelijk te zien dat hij een afkeur had tegen ambitieuze vrouwen van gegoede afkomst. Volgens hem was hij beledigd door het feit dat deze vrouwen in een machtspositie terecht kwamen puur en alleen vanwege hun afkomst, en dat zij daardoor manipulatieve politieke macht konden uitoefenen. De kwaliteiten van vrouwen erkende en waardeerde hij echter wel.
E??n van zijn belangrijkste werken is de Annales. Dit historische werk werd circa 117 na Chr. gepubliceerd. Het is een beschrijving van de periode van 14 tot en met 66 na Chr., geperiodiseerd aan de hand van consuljaren. Dat was een gebruikelijke vorm van geschiedschrijving.
Annales
Het eerste citaat gaat over de laatste periode van het leven van Augustus. Als Lucius Caesar komt te overlijden in 2 na Chr. wordt Livia ervan verdacht geholpen te hebben bij het versnellen van Lucius dood. Deze verdachtmaking werd voornamelijk gebaseerd op het gegeven dat Augustus niet lang na de dood van Lucius zijn enige kleinzoon liet verbannen waardoor alleen Tiberius, de zoon van Livia, nog aanspraak kon maken op zijn opvolging. Tiberius en Agrippa Postumus waren namelijk beide adoptiefzonen van Augustus .
‘Want zij had Augustus op zijn oude dag zo weten te bewerken dat hij zijn enige kleinzoon, Agrippa Postumus, naar het eiland Planasia liet deporteren.’
Uit dit citaat valt af te leiden dat Livia een politieke invloed had op de besluitvorming van Augustus. Het woord ‘enige’ geeft aan dat de keuze van Augustus, om zijn enige nog levende kleinkind te verbannen, een vreemde keuze is. Tacitus beschrijft hier duidelijk dat het door toedoen van Livia komt dat Augustus tot dit besluit is gekomen. Zij heeft hem immers weten te ‘bewerken’. Dat Livia zich bemoeid met de verbanning van Agrippa Postumus kan gezien worden als een daad van een moeder. Door deze verbanning kwam haar zoon bovenaan de lijst van potentiele opvolgers te staan. Volgens Tacitus was het een grote wens van Livia om Tiberius troonopvolger te laten worden. De verbanning valt ook te interpreteren als een politieke daad. Het laten verbannen van een persoon was een politieke aangelegenheid en kon daardoor alleen uitgevoerd worden door iemand met politieke invloed en macht . Livia had Augustus’ politieke positie nodig om haar doel te bereiken. Dat zij haar man zover heeft gekregen wijst op haar grote politieke invloed op hem.
In het tweede citaat van Tacitus komt de politieke be??nvloeding van Livia sterker naar boven. Augustus maakte zich, door zijn zwakke gezondheid, zorgen over zijn opvolging. Zelf had hij Germanicus, de kleinzoon van zijn zus, in gedachten als adoptie kandidaat en daarmee als opvolger. Livia weet daar echter een stokje voor te steken.
‘(‘) maar door de smeekbeden van zijn echtgenote [te zijn] overgehaald heeft hij Tiberius Germanicus laten adopteren en zelf Tiberius geadopteerd.’
Door deze smeekbede was Livia niet alleen de vrouw van de keizer, maar werd zij ook de moeder van de toekomstige keizer. Dat Augustus heeft geluisterd naar zijn vrouw kan te maken hebben gehad met haar politieke invloed. Volgens Tacitus was deze politieke invloed dusdanig groot dat het gerucht ging dat de macht van Augustus na zijn dood niet overgenomen zou worden door een mannelijke opvolger, maar door Livia zelf. Of dit gerucht daadwerkelijk waar is, is niet zeker. Wat wel zeker is, is dat Livia het voor elkaar heeft gekregen Augustus van gedachte te doen veranderen. Opvallend is dat Tacitus hier het woord ‘smeekbeden’ gebruikt, een woord dat niet pleit voor politieke macht van Livia. De woordkeuze van Tacitus kan voort zijn gekomen uit t zijn minachting voor politiek machtige vrouwen, zodat hij Livia juist minder politiek invloedrijk neerzet dan dat zij daadwerkelijk was. De twijfel of Livia wel of geen politieke invloed heeft gehad blijft hier bestaan. Het enige dat volgens Barrett met zekerheid gezegd kan worden is dat Livia druk heeft uitgeoefend op Augustus. Wellicht is Augustus van gedachte veranderd omdat hij inzag dat Tiberius als opvolger geschikt. Daarnaast zal Tiberius’ opvolging positief bijdragen aan de reputatie van Augustus zelf. Het bewind van Tiberius zou namelijk dusdanig veel verschillen met dat van Augustus, dat zijn grootsheid alleen maar meer benadrukt zal worden.
Aan de hand van de twee citaten van Tacitus is het nog niet mogelijk een concreet antwoord te geven op de vraag of Livia politieke invloed had op haar man. Wat wel al te concluderen is, is dat Livia in ieder geval gehoord werd door Augustus. In beide citaten heeft Livia het voor elkaar gekregen dat Augustus van gedachte is veranderd. Toch is dit geen concreet bewijs voor het bestaan van politieke invloed. Het uitoefenen van druk op Augustus kan ook gezien worden als het handelen van een moeder, die het beste wilde voor haar zoon.
Gaius Suetonius Tranquillus
Circa 70 na Chr. werd Gaius Suetonius Tranquillus geboren in Hippo Regius, een stad in noordoosten van het huidige Algerije. Via zijn vader behoorde Suetonius tot de ridderstand en was het hoofd van de keizerlijke kanselarij. Verder is er weinig bekend over deze Romeinse historicus, jurist en ambtenaar. Zijn werken zijn gekenmerkt door de systematische en thematische benadering van de onderwerpen .
De Vita Caesarum, oftewel Keizers van Rome, is ‘?n van zijn beroemdste werken. Doordat hij toegang had tot de keizerlijke bibliotheek wordt dit werk gerekend tot ‘?n van de meest gedetailleerde en meest indrukkende werken als het gaat om beschrijvingen van keizers.
De Vita Caesarum
Het eerste citaat van Suetonius dat behandeld zal worden geeft een ander beeld dan bij Tacitus.
‘Livia kreeg nul op het rekest, toen ze hetzelfde vroeg voor een schatplichtige Galli??r. Wel stond Augustus hem vrijheid van belasting toe.’
Suetonius toont met dit citaat duidelijk dat Augustus niet altijd ingaat op de wensen van zijn vrouw. Opvallend is dat Augustus wel tot een compromis komt, aangezien hij de Galli??r wel vrijheid van belasting toekent. Kennelijk heeft Livia wel genoeg invloed op Augustus om hem tot een compromis te laten komen. Ook het feit dat er vanuit Livia een verzoek is gekomen betreffende het lot van een Galli??r zegt iets over haar kennis van politieke zaken. Dat zij op de hoogte was van politieke zaken wordt ook door Augusto Fraschetti bevestigd. Hij schrijft in zijn boek Roman Women dat Augustus veel waarde hechte aan de politieke adviezen van Livia. Zelfs dusdanig veel waarde dat hij zijn gesprekken met haar schriftelijk voorbereidde, zodat zij goed ge??nformeerd werd. Hieruit valt te concluderen dat zij (deels) betrokken werd bij de politieke besluitvorming van Augustus.
In het volgende citaat gaat het over Tiberius die een aantal verzoeken had ingediend bij Augustus met de vraag of hij mocht terugkeren naar Rome. Een paar jaar eerder had hij zich teruggetrokken uit het drukke politieke stadsleven door naar Rhodos te vertrekken. Dit vertrek werd door Augustus gezien als een teken van zwakte en was dan ook beledigd. Augustus verbiedt het Tiberius terug te keren . Livia neemt het op voor haar zoon.
‘Hij bleef dus tegen zijn wil op Rhodos, nadat hij door bemiddeling van zijn moeder per gratie gedaan had gekregen dat hij tijdens zijn verblijf daar de titel ‘gezant van Augustus’ mocht voeren.’
Livia’s bemiddeling heeft Tiberius in eerste instantie geen terugkeer naar Rome opgeleverd. Toch heeft Livia hier een hoop behaald op politiek gebied. Augustus, die eerst niets te maken wilde hebben met Tiberius, is dankzij Livia toch deels overstag gegaan en heeft Tiberius een titel geschonken. Het mogen uitvoeren van een titel maakte het verblijf van Tiberius op Rhodos waarschijnlijk een stuk aangenamer, omdat de titel hem politieke privileges en aanzien gaf. Het verkrijgen van een titel was een belangrijk politiek geschenk. Dat Livia het voor elkaar had gekregen dat Augustus tot een dergelijk compromis bereidt was heeft volgens Barrett veel moeite gekost, maar is wel een bewijs van haar politieke invloed. Ook schrijft Barrett dat Livia een jaar later het alsnog voor elkaar heeft gekregen dat Tiberius mocht terugkeren naar Rome. Hiermee wordt opnieuw Livia haar politieke invloed bevestigd. Het citaat kan echter ook gezien worden als het handelen van een moeder. Het terug willen halen van haar enige nog levende zoon naar Rome is vanuit moederlijke liefde voor haar kind goed te begrijpen. Toch zegt dit meer over de beweegreden van Livia en niet zo zeer iets over haar politieke invloed. Het kan goed zijn dat zij haar politieke invloed gebruikte om Augustus te manipuleren, zodat Tiberius alsnog mocht terugkeren naar Rome.
Beide citaten van Suetonius geven aan dat Livia niet altijd haar zin kreeg op politiek gebied, maar dat Augustus wel luisterde naar de adviezen en wensen van zijn vrouw. Wel is te concluderen dat Livia enige vorm van druk kon uitoefenen op Augustus, waardoor hij toch deels overstag gaat en uitkomt op een compromis. Dat Livia het een jaar later alsnog voor elkaar krijgt haar zoon terug te halen kan gezien worden als doorzettingsvermogen en volhardendheid van Livia, maar ook als politieke invloed. Zij kan via haar invloed Augustus hebben gemanipuleerd om hem op andere gedachte te brengen. Ook kan geconcludeerd worden dat Livia handelde ten gunste van haar zoon en zijn reputatie.
Lucius Cassius Dio
Lucius Cassius Dio was een uit Griekenland afkomstige Romeins senator en geschiedschrijver die circa 160 tot 235 na Chr. leefde. Naast de informatie die Cassius Dio zelf heeft opgeschreven in zijn werken is er weinig bekend over de schrijver. Wel is bekend dat hij afkomstig was uit een welvarend en invloedrijk geslacht.
Het bekendste en belangrijkste werk van Cassius Dio is ””’ ””’??, oftewel de Romeinse Geschiedenis. Het werk is waarschijnlijk tussen 197 en 219 na Chr. geschreven en is een geschiedwerk over de Romeinse wereld. Het is analytisch en per jaar beschreven. Er is wel een kritiekpunt op het werk, namelijk dat Dio claimt gebruik te maken van meerdere bronnen, maar deze noemt hij nauwelijks. Daarnaast mist zijn werk een kritisch oordeel over zijn gebruikte materiaal. Toch is zijn werk zeer bruikbaar, omdat hij gebeurtenissen gedetailleerd beschrijft.
””’ ””’?? (Romeinse geschiedenis)
Het eerste citaat van Cassius Dio valt gelijk met de deur en heeft geen introductie nodig.
‘Livia was destined to hold in her lap (‘) Caesar’s power and to dominate him in everything.’
Livia heeft hier volgens Dio duidelijk de politieke touwtjes in handen en zij zal Augustus domineren. Via deze politieke macht kon Livia manipuleren en domineren waardoor zij haar wensen uit kon laten komen. Ook toont het citaat dat Livia voorbestemd was om een belangrijke rol te vervullen in de carri??re van haar man. Dit is wellicht een iets te negatieve beschrijving van Livia. Bauman schrijft in zijn boek Woman and Politics in Ancient Rome dat Augustus naar Livia refereerde als de enige vrouw waarvan hij ooit echt gehouden heeft. Het is aannemelijk dat hij hierdoor zich volledig kwetsbaar en open opstelde tegenover haar. Cassius Dio kon deze kwetsbare openstelling van Augustus niet waarderen. Om niet de keizer direct aan te vallen heeft Dio er wellicht voor gekozen om niet Augustus, maar Livia de schuld te geven van zijn kwetsbare opstelling. Door Livia af te schilderen als dominante heerszuchtige vrouw komt de focus op haar negatieve houding te liggen, en niet op een eventuele zwakte van Augustus. Cassius Dio staat erom bekend dat hij, voornamelijk tegenover Livia, een zeer wisselende mening heeft. Aan de ene kant kan hij haar kracht en positie waarderen, maar aan de andere kant benadrukt hij ook haar manipulatieve houding. Toch liegt het bovenstaande citaat er niet om: Livia heeft een grote politieke invloed op haar man.
In het volgende citaat vraagt Cleopatra om toestemming van Octavianus te mogen sterven naar Antonius, haar minnaar. Octavianus heeft echter andere plannen voor haar. Cleopatra zou mee terug gaan naar Rome waar zij als hoofdspektakel mee zou lopen in Octavianus’ triomftocht.
‘Such words she uttered, expecting to move him to pity, but Caesar made no answer to them; fearing, however, that she might destroy herself,(‘) he took special care of her, that she might add brilliance to his triumph. This purpose she suspected, and regarding that fate as worse than a thousand deaths, she conceived a genuine desire to die. (‘)[she] devised many plans [for] herself. But when she could accomplish nothing, she feigned a change of heart, pretending to set great hopes in him and also Livia.’
Op het eerste gezicht lijkt dit citaat weinig te vertellen over de politieke invloed van Livia. Toch is dit citaat een bewijs van haar politieke macht. Als Cleopatra beseft dat haar smeekbedes aan het adres van Octavianus geen effect hebben, gooit zij het over een andere boeg. Door de schijn op te wekken dat zij van gedachte is veranderd, wil zij zowel Octavianus als Livia ervan overtuigen dat zij niet langer een probleem vormt en gewillig is mee te gaan. Dat zij zich hierbij ook richt tot Livia is opmerkelijk. Het kan gezien worden als bewijs van grote politieke invloed van Livia op Octavianus. Barrett schrijft dat Cleopatra ook bekent maakte juwelen aan Livia en Octavia te schenken. Deze zet is waarschijnlijk bedoeld om Livia te paaien zodat zij voor Cleopatra een goed woordje zou doen bij Octavianus. Dat Cleopatra haar hoop vestigde op Livia om Octavianus een mildere kroes te laten varen is een blijk van grote politieke invloed van Livia.
In het derde citaat beschrijft Cassius Dio een dialoog tussen Livia en Augustus. Augustus is ontevreden over het feit dat veel complotten tegen hem worden gesmeed, en dat hij diegene die dat op hun geweten hebben moet bestraffen. Bestraffen is iets waar Augustus volgens Dio helemaal niet van hield. Livia geeft Augustus advies.
‘ ‘I have some advice to give you, that is, if you are willing to receive it , and will not censure me because I, though a woman, dare suggest to you something which no one else (‘) would venture to suggest, not because they are not aware (‘) but because they are not bold enough to speak. I will tell you (‘) because I have an equal share in your blessings and your ills, and as long as you are safe I also have my part in reigning. Let us change our policy and spare some of the plotters. For it seems to me that far more wrongs are set right by kindness than by harshness. I give you my opinion to the effect that you should not inflict the death penalty upon any man for such offences, but should rather bring them to their senses in some other way, so that they will not in [the] future commit any crime’. Augustus heeded these suggestions of Livia and released all the accused’.
Dit citaat geeft op veel verschillende manieren aan dat Livia een vrouw met politieke invloed en kennis was. Ten eerste geeft zij aan dat, ondanks dat zij een vrouw is, haar advies niet afgekeurd en verwerpt mag worden. En ze vertelt dat zij als enige het lef heeft Augustus van een advies te voorzien. Het expliciet benoemen van het feit dat zij een vrouw is en dat haar advies niet verworpen mag worden is een blijk van durf. Ook haar invloed op Augustus is hier duidelijk te zien, aangezien zij hem van advies kan/mag voorzien en dat zij tegen hem kan zeggen dat haar advies niet afgekeurd mag worden. Ten tweede, zij benoemd dat zij samen hun beleid moeten aanpassen. Dit is een opmerkelijke woordkeuze. Het kan wijzen op de ondersteuning van Augustus als zijn vrouw zijnde door zijn politieke dilemma om te vormen tot een gezamenlijk dilemma. De woordkeuze kan echter ook wijzen op Livia’s bezit van bepaalde politieke macht en invloed. Het lijkt alsof Dio wil aantonen dat Livia zichzelf bepaalde macht toe-eigende door zich te mengen in politieke zaken van haar man. Daarbij komt dat het zeer ongewoon was in die tijd om als vrouw zijnde zich te bemoeien met politieke besluitvorming. Tot slot toont dit citaat aan dat Livia duidelijk kennis had van politieke zaken. Haar opmerking dat met honing meer vliegen gevangen kunnen worden dan met azijn, en dat het bewust maken van de misdadigers wellicht toekomstige misdrijven doet voorkomen, geeft aan dat zij precies op de hoogte was van de politieke gang van zaken. De laatste zin van het citaat is overduidelijk, Augustus luisterde naar Livia haar adviezen en volgde ze op.
Ondanks dat de woordkeuze van Cassius Dio soms op meerdere manieren te interpreteren is, is het wel overduidelijk dat hij Livia een grote politieke rol toebedeelde. In alle drie de citaten speelt Livia een belangrijke politieke rol. Volgens Dio heeft Livia zich deze politieke invloed zelf toege??igend en eigen gemaakt. De invloed was dusdanig groot dat zelfs de koningin van Egypte zich tot haar wende in een benauwde politieke situatie. Dio laat zich zowel positief als negatief uit over de politieke status van Livia, maar heeft er bewust voor gekozen om het te erkennen en op te nemen in zijn werk.
Conclusie
Het ideaalbeeld van een Romeinse vrouw is niet iets wat paste bij de werkelijkheid van Livia. Naast het spinnen van wol en het draaiende houden van het huishouden heeft Livia ook haar stempel weten te drukken op het politieke leven van Augustus. Door het geven van politieke adviezen heeft zij meerdere malen Augustus van gedachte doen veranderen.
Bij de citaten van Tacitus is de politieke rol van Livia nog ietwat twijfelachtig. Beide citaten geven aan dat zij gesmeekt heeft bij Augustus om hem Tiberius te laten adopteren en Agrippa te laten verbannen. Deze twee gebeurtenissen kunnen gezien worden als het handelen van een moeder die het beste wilde voor haar eigen zoon. Volgens Tacitus was een droom van Livia dat Tiberius ooit Augustus zou opvolgen. Toch zijn beide gebeurtenissen meer van politiek belang. Het laten verbannen van Agrippa geeft Tiberius meer de ruimte om zich te profileren als potentiele opvolger van Augustus. De adoptie van Tiberius door Augustus is een grote stap voor Tiberius richting de troon. Dat Livia zich met deze besluitvorming benadrukkelijk heeft bemoeid, kan gezien worden als politieke invloed op Augustus. Door het geven van adviezen en het uitspreken van haar wensen heeft Livia de politieke loopbaan van Tiberius en de politieke besluitvorming van Augustus bepaald.
Suetonius geeft op het eerste gezicht een heel ander beeld van Livia en haar politieke invloed. Als Livia haar wens tegenover Augustus uitspreekt wat betreft het lot van een Galli??r, wordt haar wens niet ingewilligd. Ook bij haar verzoek om Tiberius terug te laten keren naar Rome geeft Augustus geen gehoor. Als er echter beter gekeken wordt naar de citaten blijkt dat Livia in beide gevallen het wel tot een compromis heeft weten te brengen. De Galli??r krijgt vrijheid van belasting en Tiberius krijgt een politieke titel die hij mag gaan vervullen. Dat Livia een compromis heeft weten te bereiken geeft aan dat zij een bepaalde invloed heeft weten uit te oefenen op Augustus. Dat Livia goed op de hoogte was van de politieke gang van zaken wordt door Fraschetti benadrukt. Hij zegt dat Augustus de gesprekken met Livia schriftelijk voorbereide, zodat hij haar zo goed mogelijk kon informeren. Het enige kritiekpuntje op de citaten van Suetonius is dat in het geval van Tiberius’ terugkeerwens ook de moederlijke gevoelens van Livia een rol hebben gespeeld.
Tot slot was Cassius Dio aan de beurt. Zijn citaten liegen er niet om, Cassius Dio ziet Livia als een vrouw met grote politieke invloed. Het eerste citaat beschrijft letterlijk dat de macht van Augustus in handen is van Livia en dat zij hem domineert. Verder kent hij Livia in de andere citaten dezelfde politieke invloed toe. Zo schrijft hij dat koningin Cleopatra zich persoonlijk tot Livia richtte in de hoop dat Livia een goed woordje voor haar zal doen. Dat Cleopatra zich tot Livia richtte wil zeggen dat haar politieke invloed kennelijk sterk genoeg was om ook in grotere politieke zaken Augustus op andere gedachten te brengen. In het laatste citaat geeft Livia advies aan Augustus over een politieke kwestie, namelijk het al dan niet straffen van misdadigers. In dit citaat is duidelijk te zien dat Livia kennis van zaken heeft en dat zij Augustus naar haar hand weet te zetten. Opnieuw word haar politieke invloed benadrukt.
Kortom, Livia Drusilla had zeker een politieke invloed op het regeerbeleid van Augustus volgens Suetonius, Tacitus en Cassius Dio. Omdat haar politieke invloed verscholen zit in adviezen, lijkt het in eerste instantie niet op een politieke be??nvloeding. Toch is er naar mijn mening wel degelijk vanuit Livia politieke invloed uitgeoefend. Meerdere malen heeft Livia via adviezen en smeekbedes haar man van gedachte doen veranderen, of op zijn minst tot een compromis laten komen. De beweegredenen van Livia waren zeker niet altijd politiek, maar zij gebruikte wel haar politieke invloed om haar wensen uit te laten komen. Vooral Tiberius had veel profijt van zijn moeders politieke invloed en wens om hem op de troon te krijgen. Als Tiberius later zelf op de troon zit, denkt hij daar echter heel anders over.