De wereldeconomie wordt blootgesteld aan ontwikkelingen als toenemende globalisering en internationalisering. Naast dat bedrijven hun activiteiten verplaatsen naar andere landen om de loonkosten laag te houden en een hogere productie te genereren, heeft de veranderde wetgeving ervoor gezorgd dat men het fundamentele recht heeft om in andere landen binnen de Europese Unie werkzaam te zijn (Paul, 2013).
De Europese arbeidsmarkt wordt grotendeels gekenmerkt door flexibele en tijdelijke contracten waardoor het aantrekkelijk is om geld te verdienen zonder dat men hoeft te immigreren. Tevens zorgt de mobiliteitstoename voor een multiculturele samenstelling van teams binnen organisaties (Starren, Hornikx, Luijters, 2013). Deze meertaligheid, ook wel multiculturaliteit genoemd, kan een negatieve invloed hebben op de communicatie in organisaties. Deze miscommunicaties kunnen de veiligheid van de werknemers in gevaar brengen.
Internationalisering en arbeidsveiligheid
De vraag naar betere veiligheid binnen bedrijven is noodzakelijk en vraagt steeds meer aandacht. Uit onderzoek blijkt dat in Nederland 193.000 werknemers (2,7%) in 2013 verzuimden naar aanleiding van een arbeidsongeval. De risicofactoren lopen uiteen, maar de sectoren waar men relatief de meeste kans loopt op een arbeidsongeval zijn de bouw-, horeca- en vervoerssector (TNO, z.d.). Daarbinnen vormen lager opgeleiden, mensen van allochtone herkomst en oudere werknemers de grootste risicogroepen voor een arbeidsongeval op de operationele werkvloer. Dit blijkt ook uit het onderzoek van Starren et al. (2013) waarin wordt geconcludeerd dat arbeidsmigranten vaker werkzaam zijn in lagere beroepsgroepen en in onveiligere werkomgeving in vergelijking met hogeropgeleide werknemers. De werkomgeving en de achtergrond van de migrant, zoals het gebrek aan taalbeheersing- en kennis en de onbekendheid met lokale gewoonten vormen een verklaring voor de verhoogde kans op veiligheidsrisico’s (van Hooff, Smulders, Vroome, 2009).
Factoren van invloed op de arbeidsveiligheid
Arbeidsveiligheid wordt be??nvloed door diverse factoren. Christian, Bradley, Wallace en Burke (2009) voerden een meta-analyse uit op basis van 90 studies naar veiligheid op de werkvloer. Uit dit onderzoek blijk dat het veiligheidsgedrag wordt be??nvloed door factoren als veiligheidskennis en de motivatie om veilig gedrag te vertonen. Hoewel het de taak van de leidinggevende is om de werknemers attent te maken op gevaar, moeten werknemers zich bewust zijn en blijven van potenti??le gelukken. Barling et al. (2002) en Kelloway et al. (2006) geven het veiligheidsbewustzijn van de werknemers en de leiderschapsstijl als een van de verklaringen voor ongelukken de werkvloer. Waar bij het veiligheidsklimaat de perceptie van werknemers op de aanpak van veiligheidskwesties door het management centraal staat, richt het veiligheidsbewustzijn zich op individuele focus op veiligheidskwesties. Het individuele bewustzijn bevindt zich zowel op cognitief- als gedragsniveau. Het onderzoek van Barling et al. (2002) concludeert dat de leiderschapsstijl het meest samenhangt met het veiligheidsbewustzijn.
Leiderschapsstijlen ‘ transformationeel/transactioneel
Leidinggevenden, met name het top management, zijn de bewakers zijn van de organisatieveiligheid (de Koster, Stam, Balk, 2011). Zij maken beslissingen en zijn verantwoordelijk voor de ontwikkeling van een veiligheid geori??nteerde cultuur en de implementatie en vertaling van systemen die de veiligheid doen verhogen. Binnen de leiderschapsstijlen worden twee soorten onderscheden om de attributen en gedragingen van leider te beschrijven; de transformationele stijl en de transactionele stijl (Bass, 1997).
De transformationele leiderschapsstijl is ontwikkeld door Burns (1978, p 19.) en kent de volgende definitie: ‘A process whereby leaders and followers raise one another to higher levels of morality and motivation’. De leiderschapsstijl is verdeeld onder vier componenten. De eerste component is charisma, waarin de leider zorgt dat de werknemers zich betrokken en vertrouwd voelen met het bedrijf of de organisatie. Vastberadenheid, aanhoudendheid en de wil om risico’s te nemen staan hierbij centraal. Bij de volgende component motivatie laat de leider de volgers uitgaan van het enthousiasme en optimisme om zich vervolgens hoge doelen te kunnen stellen. Bij de derde component intellectuele stimulatie moedigt hij de volgers aan creativiteit te tonen en problemen in het daglicht te bekijken. Tot slot staat bij de vierde component individuele attentie centraal, waarbij iedere volger wordt gecoacht om zich verder te ontwikkelen. Deze ‘?n-op-‘?n communicatie wordt ook ‘the walking talk’ genoemd (Bass, 1997). Kouzes en Posner (1987, in Ergeneli, Gohar & Temirbekova, 2007) ontwikkelden daarnaast een leiderschapsmodel waarin vijf aspecten worden toegekend aan het transformationele leiderschapsgedrag, zoals een gedeelde visie tot leven brengen, het verbinden van mensen, het uitdagen van het proces, anderen in staat stellen om te handelen en mensen aanmoedigen om te werken vanuit het hart.
Transactioneel leiderschap bevat daarentegen drie componenten. De eerste component is voorwaardelijke beloning, waarbij werknemers worden beloond nadat zij hun taak succesvol hebben volbracht. De volgende component is ‘management bij exception’ waarbij de leider enerzijds fouten of afwijkingen van werknemers direct corrigeert en anderzijds pas ingrijpt als de fouten zijn gemaakt. Uit onderzoek blijk dat de transformationele leiderschapsstijl het meest bevorderlijk is voor de betrokkenheid van de werknemers in tegenstelling tot de transactionele stijl (Energeli, Gohar en Temirbekova, 2007).
Culturele dimensies en arbeidsveiligheid
Binnen multinationals is de culturele achtergrond van zowel leidinggevenden als werknemers bepalend voor het gedrag binnen organisaties en daarmee ook van invloed op het veiligheidsbewustzijn (Starren et al, 2013). Hofstede is de voorloper geweest in onderzoek naar overeenkomsten en verschillen tussen nationale culturen door te kijken naar diverse waardedimensies. Waardedimensies vormen de kern van attitude en gedrag van mensen. Hofstede definie??rt cultuur als de ‘collective programming of the mind that distinguishes the members of the group or category of people from another’ (Hofstede, 2001, p. 9). Hofstede onderscheidt vijf verschillende waardedimensies waaronder individualisme-collectivisme, onzekerheidsvermijding, machtsafstand, masculiniteit en lange- en korte termijn ori??ntatie (Claes en Gerritsen, 2002). Een aanmerking op Hofstede’s onderzoeken is dat deze enkel zijn uitgevoerd op samenlevingsniveau en niet op individueel niveau. Doordat het verschil binnen een land niet is meegenomen, worden er generaliseringen gemaakt op maatschappelijk niveau in plaats van individueel niveau. Zowel Dorfman en Howell (1988, In: Culpepper & Watts, 1999) en Robertson en Hoffman (1999, In: Culpepper & Watts, 1999) hebben in hun cross cultureel onderzoek getracht de dimensies van Hofstede op individueel niveau te meten. In het onderzoek van Culpepper en Watts (1999) is gebleken dat dit mogelijk is.
Om te bepalen welke rol de culturele achtergrond van de leider speelt met betrekking tot het veiligheidsbewustzijn van de werknemers zullen twee waardedimensies specifiek een rol spelen. Uit onderzoek blijkt dat machtsafstand en onzekerheidsvermijding twee relevante gereedschappen vormen voor het meten van veilig gedrag in diverse nationale culturen (Schubert en Dijkstra, 2009).
Onzekerheidsvermijding EXTRA bronnen
Relatie leiderschapsstijl en veiligheid
Dit onderzoek richt zich specifiek op de veiligheid specifieke transformationele leiderschapsstijl (SSTL). Barling et al. (2002) zijn van mening dat deze stijl een positief effect heeft op het veiligheidsbewustzijn van de werknemers. Ook De Koster, Stam en, Balk (2011) deden onderzoek naar de invloed van een veiligheid specifieke leiderschap (Safety Specific Transformational Leadership) naast de huidige veiligheidssystemen (HRS) op het veiligheidsbewustzijn en veiligheidsgedrag van werknemers in 78 magazijnen. In dit onderzoek zijn 78 magazijnen benaderd waarbinnen een totaal van 260 respondenten zijn verworven. Om rekening te houden met de multiculturaliteit zijn er vragenlijsten opgesteld in het Nederlands, Engels, Pools en Spaans. Volgens dit onderzoek verschillen meertalige teams van eentalige teams in mate van veiligheidsbewustzijn en veiligheidsgedrag. Dit komt tot uiting in een sterker verband tussen de leiderschapsstijl en het veiligheidsbewustzijn in eentalige teams dan in meertalige teams.
Ondanks het positieve effect van de transformationele leiderschapsstijl op het gedrag van werknemers, werkt deze nog niet optimaal. Het doel van dit onderzoek is inzicht krijgen in de juiste kenmerken en karakteristieken van een manager binnen deze stijl (de Koster et al. (2011) en ten tweede inzicht krijgen in het verband . Daarnaast zijn de dimensies onzekerheidsvermijding en machtsafstand niet vaak gemeten in combinatie met deze leiderschapsstijl.