Al sinds het begin der tijden, wordt de aarde geteisterd door zware natuurrampen. Van onschuldige trillingen tot vurige vulkaanuitbarstingen en enorme tsunami’s. Er vallen elk jaar duizenden slachtoffers en steden door dit onvermijdelijk gevaar.
Niets is echter te vergelijken met de zwaarste natuurramp die erin staat was een hele Romeinse beschaving voor 2 millennia begroef.De legendarische uitbarsting van de Vesuvius zorgde ervoor dat niet enkel de cultuur bewaard is gebleven, maar ook zijn inwoners werden tot echte kunstwerken gevormd en zijn tot op de dag van vandaag het duidelijkste en meest levendige voorbeeld van het toenmalig bestaan van de Romeinen.
We nemen niet alleen een historische kijk op het ontstaan van de Vesuvius maar volgen ook de evolutie van heel het gebied eromheen. Deze tragische dag word in talrijke bronnen beschreven en ook Hollywood brengt deze wereldschokkende gebeurtenis naar het scherm. Het risico bestaat echter dat door al de fictie en technologie het verhaal zijn historisch karakter verliest. Ook bestaat de kans dat het ware verloop van de uitbarsting en de feiten in een te hedendaagse kader wordt geplaatst. Er kan hierdoor een heel vertekend beeld ontstaan van de toenmalige maatschappij van de oude Romeinen.
Voordat we echter de films over de Vesuvius kunnen analyseren, moeten we ons eerst verdiepen in de ware geschiedenis van deze uitbarsting. We baseren ons hierbij op historische teksten en bronnen. De belangrijkste bron waar we uitgebreider op in gaan, zijn de brieven geschreven door de Romeinse schrijver Plinius de Jongeren.
Ten slotte passen we onze kennis toe door 2 verschillende films te vergelijken. We onderscheiden hierbij de feiten van de fictie en gaan na of de hedendaagse filmproductie een geschiedkundig verhaal nog met waarde en kwaliteit naar voren kan brengen.
‘
2 Het verhaal achter de Vesuvius.
Griekse kolonisten wisten zich in de 8ste eeuw BC wijd en zijd bekend te maken als de stichters van vele steden rondom het Italiaans gebied, genaamd Campani??. De Osken, een Italiaans oeroud volk, wist echter 1 stad van de Griekse invloed te ontdoen. Ze slaagden erin om zich op het vruchtbaar grondgebied aan de monding van de Sarno te vestigen en het stadje Pompe?? te stichten. Naarmate de jaren verstreken, werd de aantrekkelijke stad omwille van de vruchtbare grond en de ligging, vaak veroverd door verschillende stammen waaronder de Etrusken, de Griekse kolonie Cumae, de Oskische Samnieten en ten slotte de Romeinen. (Boere, Geschiedenis van Pompe??, 2011)
Vele steden in Campani?? hielden echter niet van de Romeinse overheersing en organiseerde een opstand tegen deze invloed. De toenmalige veldheer Sulla, liet deze opstand niet zonder consequenties plaatsvinden. Hij liet zien dat hij niet moest onderdoen voor het opstandig volk en bestormde Pompe?? in 89 BC. (Boere, Geschiedenis van Pompeii, 2011)
De strijd tussen het oorspronkelijke volk en de Romeinen duurde negen jaar vooraleer de stad zich gewonnen gaf en het officieel tot Romeins grondgebied werd gedoopt. De volgende jaren hield het leven van Pompe?? zich vooral bezig met de heropbouw van de stad en het maatschappelijk leven. Het werd een cruciale plaats voor de route van goederen die vanuit de zee in het land gebracht werden en vervolgens naar Rome verder reisden (Boere, Geschiedenis van Pompeii, 2011).
2.1 De culturele geschiedenis
Pompe?? stond bekend om zijn ideale ligging aan de zee, waardoor de stad een bloeiende handelseconomie bezat. Het kende echter ook een enorme culturele beschaving door haar vele badhuizen, amfitheaters en goddelijk tempels. (Het Oude Pompeii, 2002-2015), Er bevond zich o.a. de zeer bekende tempel van Apollo, gebouwd ten tijde van de Grieken en de tempel van Juppiter, gebouwd ten tijde van de Samnieten. (Walderveen, 2002)
Herculaneum, een dorp gelegen aan de andere kant van de Vesuvius, stond daarentegen eerder bekende als een plek voor ontspanning en vakantie. (Het Oude Pompeii, 2002-2015) De geleerde Dr. Charles Pellegrino, schrijver van archeologische en wetenschappelijke boeken maakte in zijn volgende stelling bekend dat :
“De burgers van Pompeii en Herculaneum de beschikking hadden over ‘moderne’ voorzieningen zoals centrale verwarming, warm en koud stromend water – en een levensstandaard en levensverwachting die tot in de jaren ’50 van de twintigste eeuw niet meer zouden worden bereikt.’
2.2 Het naderend gevaar
De bevolking was echter niet voor altijd gespaard gebleven van onheil. Op 5 februari 62 AD werd de stad door elkaar geschud dankzij een brute aardbeving die heel het dagelijks leven in Pompe?? voor een tijd stil wist te legge. (Het Oude Pompeii, 2002-2015) De beschadigde tempels werden hersteld en het forum vernieuwd met vele versierde zuilen, waaronder zelfs een dubbele zuilengalerij. (Walderveen, 2002).
De toenmalige keizer Vespasianus weigerde echter veel geld uit te geven aan de restauratie van Pompe?? waardoor de inwoners zelf hun geld in de heropbouw moesten steken. Dit was dan ook de reden waarom de tempels die belangrijk waren voor de inwoners als eerste heropgebouwd werden, waaronder de tempel van Isis. (Walderveen, Colonia Cornelia Veneria Pompeianorum, 2002) (Het Oude Pompeii, 2002-2015)
Het ging allemaal echter zeer traag want na 17 jaar, toen de dag van de uitbarsting was aangebroken, waren de herstellingen nog steeds niet voltooid, waardoor vele beschadigingen gevonden in Pompeii niet door de uitbarsting was maar door deze aardbevingen. Indien men de dag voor de uitbarstingen zou verfilmen, mocht de stad niet in een uitstekende staat bevinden. (Het Oude Pompeii, 2002-2015)
Alhoewel de impact van deze aardbeving zeer groot was, had het niets te maken met de Vesuvius.(Stochove, 2015) Het verschijnsel werd volgens het Nationale Instituut voor Geofysica en Vulkanologie namelijk veroorzaakt door een ondergrondse Supervulkaan die gelegen is in het noordwesten van de stad Napels en onder de Golf van Pozzuoli, een stad gelegen aan de baai van Napels. Dit gebied staat ook wel bekend als de Campanische laagvlakte doordat het gebied zich bevindt in de reusachtige krater gevormd door een voormalige uitbarsting. (Roberta, 2011)
De aarde bestaat namelijk uit allerlei verschillende aardplaten, waarop zowel de continenten als de oceanen zich bevinden. De plaat waarop Afrika zich bevindt noemt men de Afrikaanse plaat en de plaat waarboven zowel een deel van Europa als een deel van Azi?? zich vestigt noemt men de Euraziatische plaat. De hierboven genoemde Supervulkaan is ontstaan doordat deze twee platen onder mekaar zijn gedoken. Dit fenomeen noemen we de subductie van de aardplaten waardoor een ophef van de grond ontstaat en er trillingen ontstaan en vulkanen gevormd worden.
De inwoners van Pompe?? wisten niets af van het bestaan van deze Supervulkaan en verklaarde de reusachtige krater, die dankzij twee explosieve uitbarstingen ontstaan is, met een legendarisch verhaal. Een legende over de Titanen en de Olympische goden waarbij de krater het resultaat is van hun gewelddadig gevecht en waar zich in de buurt de poort naar de onderwereld zou bevinden. (Doodkorte, 2013) (Roberta, 2011)
Een deel van deze krater word ‘De Campi Flegrei’ genoemd, wat staat voor brandende velden. Het gebied heeft deze naam te danken aan de vulkanische activiteiten eronder, die zeer gevaarlijke uitbarstingen kunnen veroorzaken. In het ergste geval veroorzaakt de uitbarsting van een Supervulkaan een nieuwe ijstijd. Tot op de dag van vandaag zijn er nog tekenen van een actieve magmakamer door o.a. zwavelbronnen. De krater heeft een breedte van +/- 13 km en binnenin deze reusachtige caldera zijn nieuwere vulkanen gegroeid die overal in het gebied verspreid staan. Dankzij het fenomeen bradyse??sme , die er zich dikwijls afspeelde, konden de Italianen er later gebouwen en zelfs hele steden op bouwen. (Pfeiffer, 2004)
Bij het fenomeen bradyse??sme gebeurt er namelijk een grote verhoging of verlaging van het aardoppervlakte doordat de ondergrondse magmakamer leegloopt of zich vult dankzij de aardschokken en trillingen. De Italianen zijn hierdoor het groot gevaar dat onder hun voeten leeft, doorheen de jaren helemaal vergeten. (Pfeiffer, 2004)
2.3 Vulcanalia
De meeste Romeinen geloofde echter dat zowel de aardbeving als de vulkaanuitbarsting een tekens van de goden waren. Deze gedachte werd versterkt doordat de dag voor de uitbarsting het Romeinse feest Vulcanalia plaatsvond. Dit feest werd gehouden ter eren van de Romeinse vuurgod Vulcanus. Er werden jaarlijks offers gebracht aan Vulcanus waardoor ze dachten dat deze offers in 79 AD niet goed genoeg waren en de vuurgod de berg vuur liet spuwen over de stad, om de inwoners te straffen.(Pizzorusso, 2012) (Burgers, Mount Vesuvius, 2009-2015)
‘
3 The Phoenix Vesuvius
De legendarische Vesuvius, gelegen aan de westkust van Itali?? en ten zuidoosten van de stad Napels, is 1 van de bekendste natuurfenomenen ter wereld. Het heeft een hoogte van +/- 1.281m en kroont zich onmiddellijk als de tweede grootste vulkaan van heel Itali?? en 1 van de gevaarlijkste vulkanen ter wereld. Wat vele echter niet weten is dat de offici??le naam van deze vulkaan de ‘Somma-Vesuvius Complex’ is. (Burgers, Mount Vesuvius, 2009-2015)
De Vesuvius bestaat namelijk uit twee delen waarvan het binnenste deel het resultaat is van de vreselijke uitbarsting van een veel oudere vulkaan, namelijk de uitbarsting van de Monte Somma. (Burgers, Mount Vesuvius, 2009-2015)
3.1 De oorspronkelijke vulkaan
De Monte Somma heeft zijn naam te danken aan de Vesuvius die erin ontstaan is, doordat de term sommavulkaan een synoniem is voor omwalde vulkaan. (Sommavulkaan, 2013) De vulkaan omarmd als het ware zijn pasgeboren kind namelijk de Vesuvius en wordt dus ook wel gezien als zijn moeder, die volgens Stefan Burgers +/- 17.000 jaar geleden is ontstaan uit de restanten van een enorme uitbarsting van zijn voorganger. (Vesuvius (vulkaan), 2015)
3.1.1 De evolutie der vulkanen
Een herboren vulkaan uit de krater van een andere vulkaan wordt ook wel een caldera vulkaan genoemd. De Monte Somma is dus op zich ook een caldera vulkaan en uit zijn assen is de Vesuvius herrezen. Alhoewel de Monte Somma een sommavulkaan is, wordt de Vesuvius gekenmerkt als een stratovulkaan. De vulkaan die uit de krater van een ander groeit is dus niet noodzakelijk van dezelfde soort als zijn voorganger. (Vesuvius (vulkaan), 2015)
Het woord ‘Strato’ is afkomstig van het Latijnse woord ‘Strata’ dat letterlijke ‘lagen’ betekent. Deze naam werd gegeven doordat de Vesuvius bestaat uit verschillende lagen die zijn ontstaan door de as en de lava die zich na zijn uitbarstingen vestigde op de flanken van de vulkaan doorheen de jaren. (Vesuvius (vulkaan), 2015)
3.1.2 Het tijdperk van de Vesuvius
Volgens Sione van Welderveen is de Vesuvius zelf pas ontstaan na de uitbarsting in 79 AD, toen de vulkaantop bovenop de Monte Somma instortte. De reusachtige krater die zich toen vormde, werd de geboorteplek van de Vesuvius, die pas in 160 n.Ch helemaal volgroeid was. Het staat algemeen bekend dat de Vesuvius de legendarische uitbarsting veroorzaakte, maar niets is minder waar. (Walderveen, De Vesuvius , 2002)
De vulkaan die de uitbarsting werkelijk uitvoerde was wel degelijk zijn uitgedoofde oermoeder de Monte Somma. Deze verwarring zal het gevolg geweest zijn van de Latijnse naamgeving Vesuvio, die men in die tijd gebruikte. Dit betekent ‘berg’ doordat ze helemaal geen besef hadden over het bestaan van vulkanen en er dus ook geen Latijns woord voor hadden. (Walderveen, De Vesuvius , 2002)
Vesuvio is op zich afgeleid van de Oskische term ‘ fesf’ wat rook betekent. Dankzij hun benoeming van de rokende berg, hebben ze later de naam behouden om de oorspronkelijke vulkaan te benoemen. Dit is de reden waarom de geschiedenisboeken over de uitbarsting van de Vesuvius schrijven i.p.v. de werkelijke naam te gebruiken. (Walderveen, De Vesuvius , 2002)
4 De dodelijke marteling
Volledige lichamen ondergingen, volgens de historicus en archeoloog Leonard Victor Rutgers, de gevolgen van een levende verbranding en een snelle, maar zeer pijnlijke dood. Schedels barstten open, botten verschroeide en zelfs hun tandglazuur barsten open. Slechts hun afdruk in het as bleef bewaard en werden dankzij afgietsels terug tot leven gebracht. Zelfs onschuldige kinderen en dieren bleven niet gespaard van dit lot. (Rutgers, 2014)
4.1.1 De werking van een vulkaan
Volgens Stefan Burgers, webmaster van de informatieve site over vulkanisme bezitten vulkanen een ingewikkeld systeem aan gangen en bijgangen. Ze leidde allemaal tot de ondergrondse hart van de vulkaan namelijk de magmakamer. Bij een vulkaan in rust wordt de gang die lijdt tot het aardoppervlak geblokkeerd door vulkanisch gesteente. Zodra het opkomend magma en gas hun limiet bereikt hebben, zet de vulkaan zich als het ware uit en veroorzaakt trillingen door de druk die zich diep in de aardkorsten tegen de randen aanbotst. Indien het magma zich geen weg weet te vinden langs een zijgang van het gangenstelsel en een zijkrater cre??ert, schiet de hoge die zich in de holte opbouwt het vulkanisch gesteente als een kanon de lucht in. (Burgers, Algemene informatie over vulkanen, 2009-2015)
Het magma stroomt uit de vulkaan en heeft een warmte tussen de 650 ??C en 1200 ??C en wordt vanaf dit stadium lava genoemd. Er ontsnappen tegelijkertijd ook allerlei giftige gassen zoals waterdamp, CO2, SO2 en H2S. Vervolgen wordt het lava snel afgekoeld aan het aardoppervlak en vormt vulkanisch gesteente of in de ergste gevallen glas. De uitbarsting komt tot een einde wanneer al het vloeibaar lava is gestold en een nieuwe kurk vormt in de hals van de vulkaan. De vulkaan keert terug in een diepe slaap tot de holte zich weer helemaal heeft gevuld en de druk te hoog is, waarna het hele proces zich weer herhaalt. (Burgers, Algemene informatie over vulkanen, 2009-2015)
4.1.2 Levend gekookt
Aan de hand van afgietsels van meer dan 650 mensen konden we besluiten dat de meeste slachtoffer door een levende verbranding aan hun einde zijn gekomen. Ze werden teruggevonden met gebalde vuisten en gestrekte lichaamsonderdelen. Een enorme en plotse stijging van de temperatuur veroorzaakte een spierreactie en in minder dan 3 seconden was het allemaal al voorbij. (Rutgers, 2014)
4.1.3 Vereeuwigde beelden
Dankzij de Italiaanse archeoloog Giuseppe Fiorelli werden de laatste momenten van de inwoners vereeuwigd. Een kunstwerk die een levendig en tastbaar beeld gaf van de allerlaatste momenten van vele Romeinen. Hij bedacht een manier die ze tot de dag van vandaag de ‘methode Fiorelli’ noemen, waarbij er in de versteende lagen as, die holtes bezat dankzij allerlei vergaande materialen, gips geplaatst werd. Nadat het gips gedroogd was, kreeg men de oorspronkelijk figuur terug, die op die plek gelegen had. Het leverde ontroerende beelden op waarbij er posities teruggevonden werd van o.a. verliefde mensen die sliepen in mekaars armen, bewoners helemaal in elkaar gedoken van angst en elkaar beschermden of op de grond lagen. In een bijlage worden enkelen foto’s van zulke beelden getoond. (Walderveen, De doden van Pompeii, 2002)
4.1.4 De historische tijdcapsule
De stad lag voor eeuwen te wachten om net als de Vesuvius te herrijzen uit zijn as. In 1599 was het moment aangebroken en werd de stad ontdekt, dankzij de constructie van een aquaduct. Zelfs toen werd de aandacht voor de stad, pas gewekt halverwege de 18de eeuw (Boere, Geschiedenis van Pompe??, 2011)
Voor jaren vormde de lavalagen, bestaande uit as en het harde materiaal lapilli, een soort tijdcapsule rondom de stad. Een stolp die heel het kunstvolle en rijkelijk verleden van de stad in tact hield voor de volgende generatie. Volledige huizen, winkels, straten en gebouwen zijn in degelijke staat gebleven. Historiografen konden hieruit een rijkelijk beeld halen van de Romeinse beschaving in Pompe??. Opgravingen van dit magnifieke kunstwerk is tot de dag van vandaag nog in volle gang (Klerks, 2014)
5 Plinius de Jongeren
We zouden nooit zoveel over deze vreselijke en tragische dag te weten zijn gekomen, zonder de hulp van een zeer bekende filosofische schrijver en Romein, Gaius Caecilius. Een jongeman die de hele gebeurtenis met zijn eigen ogen heeft aanschouwd en neergeschreven. Om zijn werk volledig te begrijpen, moeten we eerst meer te weten komen over zijn historisch verleden. (Lendering)
5.1 De man achter de brief
Gaius is geboren tussen 61/62 AD en overleed in het jaar 114 op een mooie leeftijd van 52 jaar. Hij was dus slechts 17 jaar oud toen de Vesuvius voor zijn ogen uitbarstte. Hij leefde, samen met zijn vader,genaamd Lucius Caecilius en zijn moeder Plinia, een rustig leven in een pittoresk dorpje. (Lendering, Plinius)
Het dorp, genaamd Novum Comum, ligt in het noordelijk deel van Itali??. Dit is af te leidde uit 1 van zijn brieven waar hij Comum vernoemd als ‘patria mea’, wat Latijns is voor ‘mijn vaderland’. Hij kwam uit een rijkelijk gezin en behoorde tot de orde van de equites. (Lendering, Plinius)
5.1.1 De orde van de equites
De Romeinse samenleving bestond uit verschillende standen, de stand waartoe Plinius behoorde was 1 van de hoogste en hij had dus een zeer welgesteld leven. Hier hoorden de groothandelaars en ondernemers bij, die vooral aan handel deden. (Perremans)
De orde van de equites en de senatoren waren de adellijke en rijke burgers. Deze stand werd pas tijdens het keizerrijk bijgevoegd. Er bevindt zich in een bijlage een driehoek over de standenmaatschappij van het Romeinse rijk. (Perremans)
5.1.2 Het adoptiekind
De vader van Plinius heeft hem maar voor een korte periode kunnen opvoeden omdat hij al stierf toen Gaius slechts 14 jaar was. Na de dood van zijn vader werd Gaius geadopteerd door zijn oom Gaius Plinius Secundus, de beroemde natuurwetenschapper en historicus. Hij kreeg een tweede geslachts- en bijnaam en werd voortaan benoemd met de naam Gaius Plinius Caecilius Secundus. Hij leefde een rijkelijk leven doordat hij zowel van zijn oom als van zijn vader veel geld had ge??rfd. (Lendering)
5.1.3 De bekende schrijvers
Het tweetal stond echter bekend in de volksmond en in de meeste geschiedenisboeken als Plinius Minor oftewel Plinius de Jongeren en zijn oom als Plinius Secundus Maior oftewel Plinius de Ouderen. Ze leefde ten tijde van keizer Nero, die veel meer aandacht besteedde aan het kunstzinnige en het artistieke. Dit is de reden waarom Plinius de Oudere geen militaire carri??re doormaakte maar het leven doorging als een geleerde. (Lendering, Pliny the Younger(1), 1995-2015).
5.2 Plinius’ politieke carri??re
Plinius de Jongeren stond in tegenstelling tot zijn oom meer bekend om zijn politieke loopbaan oftewel zijn cursus honorum. Deze term werd vroeger gebruikt om de politieke loopbaan te beschrijven die bijna elke Romeinse burger volgde. Het waren politieke ereambten waarvoor men dankzij jaarlijkse verkiezingen geselecteerd werd. Er werden altijd 2 personen voor een functie verkozen, zodat ze elkaar altijd konden controleren. Deze politieke functies die in een bepaalde volgorde doorloopt werden, vormde de cursus honorum van een burger.(Chris van de Weerd, 2005-2006)
Plinius’ carri??re begon als een iudicus, wat rechter betekende en hij behaalde zelfs de titel van consul. Hij doorliep een senatoriale cursus honorum doordat hij de functie van consul bereikte in 100 AD. Hij behoorde daarom ook tot de stand van de senatoren. (Lendering)
5.2.1 Plinius als beroemde rechter
Plinius de Jongeren was al op achttienjarige leeftijd meer bekend als een geweldige pleiter voor het recht. Vooral voor het ‘hof der centumviri’ in Rome verwierf hij veel roem in 81 AD. Dit hof stond bekend als een hoogstaand gerechtshof, vooral voor burgerlijke kwesties. (Lendering, Plinius)
Hij werd een redenaar dankzij de meest succesvolle leermeester uit zijn tijd Quintilianus, na het voltooien van de grammaticus college in Rome. Iedereen weet dat een goede redenaar niet enkel goed kan praten, maar ook een beschaafde houding heeft en zeer veel algemene kennis bezit. Plinius was dus al op jonge leeftijd een zeer wijs en welgemanierde jongeman. (Lendering, Plinius)
5.3 Plinius als historische schrijver
Plinius’ hart behoorde echter meer tot de literatuur en dat is te merken aan zijn redevoeringen. Hij las ze dikwijls voor aan verschillende groepen mensen en veranderde ze daarna op basis van hun opmerkingen en bevindingen. Zo werd zijn literaire werkstuken een duidelijk voorbeeld van hoe de mensen in die tijd dachten en waar ze hun aandacht op zetten. Plinius werkte zijn redevoeringen altijd tot in de kleinste puntjes uit en hield er daarna recitaties over voor een groot publiek. Na dit heel proces publiceerde hij pas zijn creatie en van de originele redevoering was dus niet veel meer van terug te vinden. (Plinius, 2005-2007)
De Panegyricus ter ere van Keizer Trajanus, is een bekende redevoering van Plinius, die wel bewaard is gebleven. Hij schreef deze lofrede om de keizer te bedanken voor zijn benoeming tot consul. (Plinius, 2005-2007)
5.4 Een neergeschreven leven
Plinus’ grote voorbeeld was de beroemde Cicero, die een meester was in de Latijnse stijl en gekend is als 1 van bekendste en grootste Romeinse redenaars die ooit heeft bestaan. Hij keek enorm op naar Cicero en baseerde zijn werkelijk voornamelijk op de stijl van Cicero. (Plinius, 2005-2007)
De brieven van Plinius geven echter een veel beter beeld van zijn persoonlijkheid, doordat het een betere indruk geeft van zijn geestelijke veelzijdigheid en zijn beminnelijk karakter. Hij schreef zijn levensverhaal er bondig in uit en vertelt over al zijn literaire werken, opleidingen en opvoeringen voor het senaat of voor het gerecht. (Plinius, 2005-2007)
In tegenstelling tot zijn priv??brieven aan keizer Trajanus, die pas na zijn dood uitgebracht werden, waren de andere brieven van Plinius bestemd voor de ogen van iedereen, waaronder ook de gewone burgers. Hierdoor moest de woordkeuze en de stijl van het werk veel eenvoudiger zijn. (Plinius, 2005-2007)
De onderwerpen in deze brieven zijn dan ook veel wijder en leggen de vinger vooral op de interesses van de hoogstaande bevolking. Er zijn brieven waarin geestenverhalen worden verteld, maar ook verhalen over rechtszaken, Christenen en zelfs zeer gedetailleerde beschrijvingen van zijn residenties waarvan er 2 reeds ontdekt zijn. (Plinius, 2005-2007)
5.5 Het beroemde verhaal van de Vesuvius
Het bekendste verhaal gaat natuurlijk over de uitbarsting van de Vesuvius in de 2 brieven bestemd aan zijn vriend Tacitus. Het tragische verhaal die het leven van veel vrienden, kennissen en vooral zijn oom heeft ontnomen. Alhoewel deze brieven objectief geschreven zijn, blijven ze een bron van historische informatie. Ook deze brieven waren niet bestemd voor iedereen en zijn pas na de dood van Plinius naar bekend gemaakt. (Plinius, 2005-2007)
‘
6 Het literaire verhaal over de Vesuvius
In dit hoofdstuk bespreek ik de dag van de uitbarsting, waarbij ik ook terug verwijs naar de volgende historische brieven van Plinius de Jongeren : Brief 16 en Brief 20 uit Boek 6. De vertaling van deze brieven staan in een toegevoegde bijlage .
De 24ste van de maand augustus liet een tragisch maar opzwepend verhaal achter. Deze brieven gaven naar mijn mening een veel spannender verhaal dan de film Pompeii 3D, die ik later zal vergelijken.
6.1 De duistere en laatste dag van Plinius de Ouderen
In een oogopslag werd er een brandende wolk van meer dan 32 km hoog de hemel in gespuwd. Vanuit Miscenum, de woonplaats van Plinius de Ouderen, die meer dan 35 km verderop lag, was de zwarte wolk al te zien. (Burgers, Mount Vesuvius, 2009-2015)
Deze wolk, met een temperatuur die ongeveer 5x warmer is dan kokend water en die gevuld is met magma en as, wordt door de vulkaan de hemel in gespuwd. Vervolgens stort de wolk in mekaar en een golf van gloeiend hete lava, gesmolten gesteente en as raast met een snelheid die kan oplopen tot 150 km/u over de flanken van de vulkaan. (Burgers, Gevolgen vulkaanuitbarstingen, 2009-2015)
Aan de hand van brief 16 kan men de laatste dag uit het leven van Plinius de Ouderen als volgt navertellen. Na zijn dagelijkse verzorgingsbaden, werd Plinius de Ouderen gealarmeerd door de moeder van zijn neef over een merkwaardig stijgende golf. Plinius was op dat moment commandant van een legervloot. Hij was echter ook uitermate gefascineerd door het verschijnsel en zijn angst ervoor was hierdoor ver te zoeken. De tocht naar dit brullend gevaar, had in de eerste plaats niets te maken met een reddingsactie, maar had louter wetenschappelijke bedoelingen.
De Ouderen was namelijk een beroemde natuurwetenschapper en schrijver van de ‘Historia Naturalis’. Dit onbekend natuurverschijnsel ging hij dus niet aan zich voorbij laten gaan. Het was eenmaal zijn passie om op verkenningen te gaan en ontdekkingen te maken over de natuur, maar het leidde hem ook recht naar de dood. (Burgers, Mount Vesuvius, 2009-2015)
Dankzij de opwaartse druk en de toenemende hoogte, verminderde de duisterheid van de wolk en verscheen er een witte laag aan de hemel die later verklaard werd als een wolk van het gesteente leuciet en fonoliet. Pinius beschrijft dit verschijnsel in zijn brief door het te vergelijken met een pijnboom. (Burgers, Mount Vesuvius, 2009-2015)
‘Ik kan u geen exactere beschrijving geven van hoe het eruit zag, dan door het te vergelijken met een pijnboom; omdat het omhoog schoot tot een grootte hoogte in de vorm van een lange slurf, die uitspreidde aan de top alsof het takken waren. (…)
Nu en dan was het helderder, nu en dan duisterder en gevlekt, alsof het meer of minder gevuld was met aarde en as.’
6.1.1 Van expeditie tot reddingsactie
Volgens Brief 16 ontving de Ouderen net voor zijn vertrek een brief van zijn goede vriendin Rectina, de vrouw van Tascus. De brief was een angstige hulpkreet, waarin ze hem smeekte haar te komen redden. Ze woonde namelijk in een villa aan de voet van de Vesuvius en er was geen enkele uitweg meer tenzij per schip. Vanaf dit moment veranderde het doel van Plinius en was het geen wetenschappelijke tocht meer maar een reddingsoperatie voor alle mensen in nood.
De meeste slachtoffers bevonden zich dan ook volgens historicus Leonard Victor Rutgers aan het strand waar ze hoopten gered te worden door de schepen van naburige steden, die helaas nooit zouden komen. Plinius de Ouderen was o.a. aanvoerder van 1 van de reddingschepen, maar heeft volgens de brieven van Plinius de Jongeren Herculaneum nooit bereikt.(Rutgers, 2014)
6.1.2 De mysterieuze Rectina
Veel vinden we niet terug in de brieven van Plinius of in de geschiedenisboeken over deze Rectina. Volgens professor en auteur Jo-Ann Shelton (2013) wordt het feit dat Rectina de vrouw was van Pompanianus, een zeer goede vriend van Plinius de Ouderen, verworpen. Ze bevonden zich namelijk beide op verschillende locaties op het moment van de uitbarsting. Pomanianus verbleef toen in Stabiae, een dorp dat niet aan de voet van de Vesuvius lag.
De hulpkreet kwam tevens van Rectina i.p.v. zijn oude vriend Pompanianus. De kans hij geen persoonlijke brief zou schrijven aan de Ouderen maar dit door zijn vrouw zou laten doen, is zeer onwaarschijnlijk en daarom verwerpbaar. (Shelton, 2013)
Zo zijn er nog meerdere bedenkingen over de aard van Rectina, waarvan geen enkele grondig kan bewezen worden. We beschouwen haar dus enkel als een hulpeloze en doodsbange slachtoffers van de Vesuvius.
6.1.3 Een tocht naar de duisternis
De Jongeren werd meegevraagd voor deze reddingstocht, maar hij weigerde en bleef samen met zijn moeder achter in Miscenum. De Oudere daarentegen nam zijn quadriremen en voer met volle kracht richting de duistere wolk, recht naar Herculaneum. Plinius besefte de ernst van de situatie niet, ondanks het harde gerommel. Hij bleef hierdoor zeer kalm en dacht dat het slechts om een ongevaarlijk natuurwonder ging. Naarmate hij het gevaar naderde, drong de waarheid langzaamaan tot hem door. De brokken as bereikte nu ook de schepen en de warmte liep steeds hoger op. Stranden raakte geblokkeerd door een vuur van brokstukken.
Hij nam, wegens de sterkte van de wind en de verblindende duisternis, toen de cruciale beslissing Herculaneum voorbij te varen en naar zijn vriend Pompanianus in Stabiae te gaan. Hij verbleef in een huis, 10km ten zuiden van de vulkaan. Op dat moment echter geraakte hij zelf vast te komen zitten in Stabiae wegens het roekeloos water. (Shelton, 2013)
6.1.4 Het einde in zicht
Ook Pompanianus en Plinius moesten tenslotte het huis uitvluchtten omdat het een gevaarlijke locatie werd, door het opstapelende puin. Ze besloten toen volgens Brief 16 met kussens op hun hoofden de buitenwereld te trotseren en te vluchten naar de schepen. Hun ademhaling verzwaarden en het leven werd uit hun gezogen dankzij de moordende gassen in de lucht. De vocht werd namelijk uit de lucht onttrokken door de giftige gassen. Dit had later nog drastischere gevolgen en leidden tot verstikking. (Burgers, Mount Vesuvius, 2009-2015)
Deze brieven vertelen ons ook dat het Plinius de Ouderen niet meer lukte om op zijn eigen benen te staan of fatsoenlijk te ademen. Zijn lichaam werd de derde dag ongeschonden, maar helemaal bedekt teruggevonden. Zijn houding vertelde echter dat zijn dood geen strijd was maar dat hij zijn einde geaccepteerd had.
In mijn ogen was Plinius de Ouderen een dappere man die zijn passie volgde en de moed had mensen te helpen ondanks het dreigende gevaar en zo een echte historische held werd.
‘
7 Het slapend gevaar
De enige keer dat de Vesuvius met een even sterke of zelfs sterkere kracht is uitgebarsten, was tijdens de bronzen eeuw, gedateerd rond het 2de millennium BC. Deze uitbarsting was tijdens het tijdperk van de Egyptenaren en werd de Avellino eruptie genoemd. (Vesuvius)
Er vonden nog enkele kleine uitbarstingen plaats verspreid over de 18de tot de 20ste eeuw, waarvan de laatste in 1944. Dit gevaarlijk natuurverschijnsel is wel niet meer uitgebarsten met dezelfde apocalyptische kracht als die warme zomerdag in 79AD. (Vesuvius)
Tot op de dag van vandaag lokt de Vesuvius mensen naar zich toe als een gevaarlijke femme fatale. Niemand herinnert zich meer het gevaar die zich in minder dan 15 km van zich af bevindt, waardoor er nu nog steeds ongeveer 3.5 miljoen mensen in de schaduw van de Vesuvius wonen. De volgende is echter wel op komst volgens wetenschappers die nu voor al vele jaren de activiteiten rondom en binnenin de Vesuvius in de gaten houden. De Vesuvius vertoont vulkanische activiteit, maar beperkt zich tot het produceren van enkel stoom. De vraag is natuurlijk of we nu wel voldoende voorbereid zijn op een pliniaanse uitbarsting. (Nicholson, 2003)
7.1 Historische datering
Voor vele jaren hielden onderzoekers zich volgens Stefan Burgers bezig met de exacte datum van deze dramatische dag te achterhalen. Het staat algemeen bekend dat de Vesuvius op de 24 augustus 79 AD is uitgebarsten, maar dit zouden we eigenlijk met een korreltje zout moeten nemen. (Burgers, Mount Vesuvius, 2009-2015)
Er zijn namelijk veel factoren die hier tegenstrijdig aan zijn. De goederen die gevonden zijn in de winkels waren typische soorten groenten en fruit voor de maand oktober, net als de kleding die de Romeinen op de dag van hun begraving droegen. De zomerse goederen die gevonden zijn in de handelskraampjes waren zelfs al gedroogd en werden verkocht in conserverende staat. De wijn bevond zich ook al in een veel latere fase dan ze in augustus hoorde te zijn. Verklaringen hiervoor zijn tot op de dag van vandaag nog niet gevonden. (Burgers, Mount Vesuvius, 2009-2015)
8 De Vesuvius ontwaakt
Men zou denken dat dankzij het historische en gevaarlijk verleden van de Vesuvius, de inwoners van Itali?? uit de buurt van de vulkaan zouden blijven. Het tegendeel wordt echter bewezen, doordat het gebied rondom de Vesuvius alweer 1 van de dichtstbevolkte gebieden in heel Itali?? is geworden. De Italiaanse instanties zullen dus een sterk en waterdicht noodplan moeten hebben voor het geval dat vreselijke moment weer aanbreekt. (Burgers, Mount Vesuvius, 2009-2015)
De Italiaanse overheid heeft daarom samen met onderzoekers en historici hele plannen uitgewerkt om een volgende uitbarsting in te schatte en de impact ervan. Indien geschiedenis zich toch zou herhalen, werden de stappen die dan ondernomen moesten worden nauwkeurig vastgelegd. (Burgers, Mount Vesuvius, 2009-2015)
8.1 Code rood
Volgens Stefan Burgers zullen de volgende aspecten overlopen worden:
De gebieden ten zuiden en ten oosten van de vulkaan kunnen wegens de dominerende windrichting, de meeste kans oplopen op een regen vol puinsteen. Het gebied dat de puinsteen bereikt wordt geschat op meer dan 100 kg/m2. Ook hier zullen volledige daken en gebouwen dankzij het puinsteen kunnen instorten, vooral in de gebieden vanaf de vulkaan tot in het oosten aan de Italiaanse stad Avellino en in het zuidoosten aan de havenstad Salerno. Het noordwesten wordt echter meer bespaard dankzij de windrichting en zou enkel tot de helling van de vulkaan reiken. De windrichting zal ondanks voorspellingen altijd een onbetrouwbare bron zijn. De situatie van de gebieden zullen altijd afhankelijk zijn van de weersomstandigheden op de dag van de eruptie. (Burgers, Mount Vesuvius, 2009-2015)
De hellingen zullen daarna overdonderd worden met pyroclastische stromen. Ongeveer 600.000 mensen zullen in uitgerekend 7 dagen ge??vacueerd kunnen worden, maar dit duurt echter veel te lang en dient verkort te worden tot een evacuatie binnen de 2 ?? 3 dagen. (Burgers, Mount Vesuvius, 2009-2015)
Het hele gebied is opgedeeld in zones, waarbij de zone het dichts bij de vulkaan wordt aangeduid als de rode zone en zal dan ook als eerste ge??vacueerd worden. De autoriteiten proberen mensen die verblijven in de rode zone te laten verhuizen door onder andere een financi??le tegemoetkoming aan te bieden. (Burgers, Mount Vesuvius, 2009-2015)
Het bovenste deel van de vulkaan is echter gedoopt tot een nationaal park, zodat er op die plek niet gebouwd zou worden. De vraag is echter wanneer te beginnen met de evacuatie want de operatie zowel te vroeg als te laat starten kunnen drastische gevolgen hebben. Te vroeg starten kunnen miljarden euro’s verspillen, terwijl te laat evacueren enorm veel mensenlevens kunnen kosten. (Burgers, Mount Vesuvius, 2009-2015)
8.2 Een wakend oog
Het observatorium genaamd ‘De Osservatorio Vesuvio’ te Napels heeft zijn oog dag en nacht op de Vesuvius gericht. Met allerlei moderne apparatuur houden ze elke beweging en verandering van het magma die zich in de diepe aardkorst binnenin de Vesuvius bevindt, nauw in de gaten. Er wordt actie ondernomen indien de afstand tussen het magma en de aardkorst minder dan 10 km is. (Burgers, Mount Vesuvius, 2009-2015)
8.3 Het Vesuvius National Park
Het nationaal park werd officieel gehuldigd op 5 juni 1955 en kende sindsdien talrijke bezoekers. Het is een van de bekendste toeristische plekken in heel Itali??. Men kan de top bezoeken en zelfs een spiraalvormige route helemaal rondom de berg tot bij de krater volgen. Iedereen probeert er een glimp op te vangen van het gevaarlijk maar fenomenaal schepsel. Zelfs Pompe?? behoort tot het Vesuvius National Park en heeft zelf sinds 1997 een plek gewonnen op de werelderfgoedlijst van UNESCO. (Burgers, Mount Vesuvius, 2009-2015)
8.4 De herleving van Pompe??
105 miljoen euro werd volgens het artikel van Martijn Boere (2011) vrijgemaakt door de Europese Commisie voor de restauratie en de redding van Pompe??. De legendarische en beruchte Mount Vesuvius is een fenomeen dat iedereen wel eens 1 keer in zijn leven hoort aanschouwd te hebben. Net als Pompe??, waar je de laatste levensmomenten van de oude Romeinen die meer dan 2.000 jaar geleden leefden, kan aanschouwen.
Nadat de Vesuvius, zowel Pompe?? als Herculaneum en andere naburige steden, een hevige begrafenis had geschonken, werd het bestaan van zowel deze steden als de inwoners ervan vergeten. De ontdekking en opgravingen van de stad rond de 18de eeuw schokte echter de hele wereld en tot de dag van vandaag is het 1 van de fascinerendste plaatsen ter wereld. Een herbeleving van de gruwel maar tegelijk ingenieuze stadsinwoners en hun laatste momenten. (Boere, Geschiedenis van Pompeii, 2011)
‘
9 Film vergelijking
Dankzij de brieven van Plinius konden we een zeer duidelijk beeld scheppen over deze cruciale en gruwelijke dag. We gaan na of dit ook zo waarheidsgetrouw vertelt wordt in de filmindustrie.
9.1 The Last Day of Pompe??
In deze historische en briljante documentaire uit 2003 worden de laatste uren van enkele inwoners van Pompe?? nog eens herbeleeft. Men krijgt een perfect beeld van hoe de uitbarsting is verlopen in zijn verschillende fases en de impact die het heeft gehad op zowel de slaven als de rijken. In tegenstelling tot andere films, waar het meer draait om het leven van de rijken i.p.v. die van de slaven.
De schrijvers Peter Nicholas, tevens de regisseur van deze documentairefilm en Edward Canfor-Dumas wisten zowel het historische als het dramatische element te behouden. Deze documentairefilm verdient in mijn mening zeer veel lof omdat men helemaal geen basiskennis hoeft te hebben over het Romeins leven om deze film te kunnen volgen.
Het gebruik van een verteller maakt het mogelijk om de belangrijke historische achtergrond te vertellen doorheen de film. Men krijgt ondertussen ook mooie beelden te zien van het landschap of van de vulkaan. Ondanks dat er veel over de geschiedenis wordt verteld is de spanning ook zeker aanwezig. Beslissingen en ontroerende opofferingen moesten gemaakt worden, terwijl ze de laatste momenten van hun leven tegemoet gingen.
Het tragische aspect gaat in deze film zeker niet verloren en brengt een erg correcte voorstelling van de uitbarsting naar voren. Door middel van historische teksten en archeologische vondsten wordt het leven van een volder, 2 gladiatoren, een rijke politicus en zijn zwangere dochter als volgt verteld.
9.1.1 De val van de onverschrokken gladiatoren
Zoals dagelijks het geval was, waren de straten weer zeer druk bevolkt. Hiertussen slenterde ook de gladiatoren triomfantelijk rond in hun uniform. Ze waren dan ook dankzij hun overwinning in de arena bestempeld als vrije Romeinse burgers en konden gaan en staan waar ze wilden.
Tijdens hun wandeling door te stad bewonderde ze ook vaak de berichten die hun bewonderaars voor hun op de muren achterlieten. Dit varieerde van berichten over hun geweldig gevecht tot echte vurige liefdesverklaringen. Vele Romeinse vrouwen vonden zo een vechtende en stoere gladiator zeer aantrekkelijk en ze waren dus zeer geliefd bij vele vrouwen.
9.1.1.1 De triomfantelijke helden
Gladiatoren stonden vroeger daadwerkelijk bekend als de beroemde sporthelden van de antieke wereld, want ze behoorden dan ook tot de ereburgers van de stad. Het was ook werkelijk een gewoonte in de Oudheid de muren vol te krassen met berichten, zowel persoonlijke als zakelijke.
9.1.2 De vallende steen
In deze documentaire film worden de gladiatoren genaamd Celadus de Traci??r en zijn anonieme vriend gevolgd. Ook deze stoere vechters die zich normaal altijd van gevaar bewust zijn, hadden niets door van het dreigende gevaar en waren dus niet opgewassen tegen de onverschrokken kracht van de Vesuivus.
Het leven van 1 van deze gladiatoren kwam in gevaar doordat een enorme broksteen op het hoofd terecht was gekomen. Celadus verplaatste de gewonde gladiator naar een overdekte plek dat in de documentaire als de sportkazerne beschreven wordt, wat naar de arena in Pompe?? kan verwijzen.
De hoofdwonde van de gladiator zorgt ervoor dat hij niet meer op kon benen staan, omdat hij door de harde slag waarschijnlijk een soort inwendige bloeding had opgelopen. Dit bepaalde zijn lot en onmiddellijk ook die van zijn vriend, want hij weigert namelijk de zijde van zijn vriend te verlaten en ze werden dan ook naast mekaar teruggevonden. De gladiatoren trotseerde hun dood echter niet alleen want hun afgietsels zijn namelijk gevonden in het gezelschap van een elegante en met sieraden bedekte vrouw.
9.1.2.1 De verloren vrouw
De vrouw gevonden bij de twee gladiatoren was van een hogere stand, wat men uit haar sieraden kon afleiden. De kans dat zo een welgestelde rijke vrouw in de aanwezigheid was van de gladiatoren en zich dan nog eens bevond in een donkere en vuile kooi in de arena was toch zeer groot.
Het was namelijk de gewoonte dat Romeinse vrouwen affaires hadden met gladiatoren en slaven. Ze werd later ge??dentificeerd als de vrouw Fortunata, de vrouw van de rijke handelaar genaamd Stefanus.
9.1.3 Een volderzaak
In Pompe?? werden zeer veer gebouwen, straatkramen, maar voor volderzaken onder het puin gevonden. In deze documentaire nemen we een kijk in het leven van de volder genaamd Stefanus en zijn bloeiende zaak. Een volderzaak kan je het beste vergelijken met een hedendaagse wasserij.
De belangrijkste grondstof in een volderzaak was raar maar waar urine, wat rond deze tijd zo belangrijk was dat de keizer er zelfs belastingen op plaatsten. De zuur die zich in de urine bevind zorgt voor een goede verdwijning van vetvlekken. Ze kwamen aan deze urine door emmers buiten aan de straten te plaatsen waar voorbijgangers in konden plassen. Deze emmers die verspreid stonden over heel de stad, werden hierna opgehaald door de urinedragers. Dit was 1 van de vuilste karweien die er in die tijd bestond, het werd dan ook voornamelijk door slaven gedaan. Nadat de emmers opgehaald waren,werden ze in een enorme gat leeggegoten.
Vervolgens gingen slaven erin staan en stampten de vetvlekken als het ware eruit. Dit was een zaak waar bijna alle inwoners gebruik van maakten en dus zeer goed verdienden. Er bevonden zich meer dan 100 volderzaken in Rome, waar natuurlijk de slaven het meesten en vuilste werk in deden.
9.1.4 Een dodelijke lust
Stefanus had, net als voor zijn vrouw, geen oog voor het dreigend gevaar. Zijn aandacht werd echter vaker afgeleid door het personeel die zich in zijn buurt bevond. Hij was echter niet de enige Romein die zijsprongetjes had voor zen wulpse en erotische verlangens.
9.1.4.1 De wet van de erotiek
Er gelde namelijk in de Romeinse tijd een algemene wet dat vuile en vunzige idee??n op het gebied van seks niet bestemd waren voor de echtgenote. De vuile manieren waren bestemd voor de slavinnen of prostituees en enkel het beschaafde genot mocht met de echtgenote gedeeld worden. Het was dus zeker geen wonder als een Romein vreemd ging met een slaaf of slavin. Ook Stefanus genoot, op het moment van de uitbarsting, van dit Romeins genot.
9.1.5 De eenzame dood
Het was namelijk de slavin Hedone die volgens de documentaire de eerste schokken hoorde en onmiddellijk Stefanus waarschuwde voor de veranderende toestand. Stefanus verliet het hotel en liet de slavin helemaal alleen achter, want ze betekende dan ook niets meer voor hem dan een stoel waar hij af en toe op kon zitten. De bange slavin bleef eenzaam en alleen in de hotelkamer achter, toen het plafon met een daverend lawaai op het hoofd van de slavin terecht kwam. Het puin begroef de slavin levend voor de pyroclastische storm dit kon doen.
9.1.5.1 Voor dood achtergelaten
Als dit echt zo gebeurd was, kan natuurlijk nooit bewezen worden want het blijft ten slotte een film. Archeologen vonden wel een naakte slavin bedolven onder het puin in een goedkoop hotel. Ze zal daar zeker met haar meester geweest zijn want een slavin kon zich nooit een nacht in een hotel veroorloven.
9.1.6 Een ongeboren moord
Het meest ontroerende verhaal blijft wel degelijk het verhaal van de afgietsels van een zwangere vrouw omringd door een enorme groep die deels uit haar familie heeft moeten bestaan en deels uit haar huiselijke slaven.
Het verhaal van de welgestelde politicus Julius Polibius en zijn zwangere dochter Julia, liet een ontroerend beeld achter. Hij woonde samen met zijn vrouw, zijn 7 maanden zwangere dochter Julia en haar man.
De toestand van Julia legde echter het lot van heel haar familie vast. Het gerommel en gedonder was ook te horen ten huize Polibius. Ze dachten namelijk allemaal net als vele andere dat het slechts een storm was die ieder moment zou overgaan.
Na de zware asregen begonnen ook zij de situatie door te hebben. Julia echter, die al vol hormonen zat, wist dat ze niet in staat was om te vluchtte. Polibius merkte nu ook dat het puin het huis langzaam insloot en stond nu ook voor een zware keus. Hij besloot, toen hij merkte dat de situatie zich niet ging betere, om hun slaven vrij te verklaren. De trouwe slaven besloten echter hun meesteres bij te staan en te volgen tot de dood, wat nu wel snel dichterbij kwam. Niet alleen haar slaven besloten te blijven maar heel haar familie waakte aan haar zijde
9.1.6.1 Een slaaf een vriend
Het kwam wel degelijk voor dat een slaaf een zeer goede en nauwe band had met de familie waarvoor hij of zij werkte. Er waren natuurlijk ook gevallen waarbij slaven gewelddadig mishandelt werden, maar dit was zeker niet overal het geval. De huisslaven waren dikwijls in de buurt en zorgde voor de familie, dit cre??erde vaak een band.
9.1.7 De laffe uitweg
Sabinus, de echtgenote van Julia, kon in tegenstelling tot de slaven deze nauwe en stressvolle situatie niet meer aan. Het idee dat hij op de dood moest wachten, maakte hem helemaal gek. Hij besloot een zelfdodend drankje in te nemen en bood zijn vrouw hetzelfde lot aan.
9.1.7.1 Slaapdrankje
Het was in extreme en hopeloze situatie toegestaan volgens de goden in de antieke wereld om zelfmoord te plegen. Julia weigerde echter het drankje in te nemen en zag voor haar ogen haar man in elkaar zakken. Dit verdriet bovenop het verdriet dat haar dochter of zoon die nooit geboren zal worden en haar eigen leven dat ieder moment zou eindigen, straalt het beeld van deze zwangere vrouw uit. Julia kon echter wel troost vinden bij haar ouders en trouwe slaven, waarmee ze samen onder een pyroclastische storm werden begraven.
9.2 De feiten uit de fictie: The movie : Pompeii 3D
Er zou een wet mogen verschijnen tegen films die hun historische titel niet waard zijn. Een goed voorbeeld van zo een overtreding is de film ‘Pompeii 3D’ die in 2014 in de zalen verscheen. De film geregisseerd door Paul W.S Anderson is erin geslaagd om deze tragische en unieke dag om te zetten tot een alledaags, maar vooral clich?? liefdesverhaal.
Het verhaal over de Vesuvius is oorspronkelijk een strijd tussen de mens en de natuur geweest, maar verandert in deze film in een strijd tussen twee geliefden. Het historische aspect gaat, evenals het tragische aspect, hierdoor totaal verloren.
Het begin van de film zag er echter nog veel belovend uit, waarbij een mooie dramatische close-up van de afgietsels van de vele slachtoffers werd getoond. Hun houding die veel emoties en verwonderende gevoelens opbracht, slaagde samen met een opzwepende muziek erin, het enthousiasme voor deze film op te wekken. Naarmate de film echter verder ging verminderde die spanning, die uiteindelijk omsloeg tot een ware teleurstelling.
Zoals in elke actiefilm, zat er ook in deze een hoop fictie. Het bevatte veel correcte maar ook tegenstrijdige gebeurtenissen, waarbij er momenten en toestanden aan bod waren gekomen die we niet in een historisch kader konden plaatsen. Ik bespreek hier onder enkele gevallen.
9.2.1 Een onbestaande hoofdstad
Het verhaal begint met een terugblik uit het jaar 62 AD waar we ons in het Noorden van Brittania bevinden. Er verschijnt een wereldkaart waarbij Londinium als de hoofdstad van Brittania staat aangegeven. Dit is namelijk een grote historische fout doordat de stad pas rond 100 AD gewijd werd als hoofdstad.
9.2.2 Een vechtende vrouw
Vervolgens komt er een sc??ne, waarbij het leven van een Keltische paardenclan op een avond omsloeg tot een ware nachtmerrie. Een klein en onschuldig jongetje wordt plots gewekt door het overweldigend geluid van zwaarden en geschreeuw. Eenmaal ontwaakt uit zijn slaap, ziet hij tot zijn grote verschrikking dat zijn dorp in vurige vlammen staat. Hij moet aanzien hoe wilde Romeinse soldaten op paarden de inwoners 1 voor 1 afslachtten. De Kelten vochten, ondanks hun minderheid, dapper terug. Zelfs de Keltische vrouwen vochten strijdlustig mee. Dit is echter in strijd met het historisch feit dat een vrouw in de Romeinse tijd zelden meevocht in gevechten. We kunnen de term ‘nooit’ echter niet gebruiken doordat er vast en zeker uitzonderingen zijn geweest, maar dit is zeer onwaarschijnlijk.
9.2.3 Een omgekeerde verovering
Bij deze opstand werd een Keltische stad vernietigd door de Romeinen, wat volgens de geschiedenis eerder andersom gebeurde. In 62 AD vertelt de geschiedenis van de Iceni over de verovering van een Romeinse stad door de Kelten. Het was een opstand tegen de Romeinse soldaten die onder het gezag van keizer Nero streden.
9.2.3.1 De werkelijke historische verovering
Anted was het stamhoofd,die in 43 AD de Romeinse invasie ten tijde van keizer Claudius ten lijve moest gaan. Hij bood echter geen weerstand waardoor hij zijn troonstitel mocht behouden, maar degradeerde wel tot een vazalkoning van Rome. Doordat hij zonder geweld zijn stam overgaf aan de Romeinen kreeg hij ook de eer zich een munt toe te eigen waarop, na vele conflicten’ECEN’ stond gegraveerd, dit betekent Iceni. Hij wou hierna echter strijden voor de hereniging van zijn volk met hem als koning. Het lukte hem echter niet meer uit de Romeinse invloed te komen, waardoor zijn 2 raadgevers die onder hem stonden, genaamd Aesu en Saenu. De macht in handen namen en het volk opzweepte voor een burgeroorlog tegen de toenmalige gouverneur Publius Ostorius Scapula in 47 AD. Anted bleef in deze periode een lange tijd op de achtergrond, maar de toestand voor het Iceense volk, zag er zeer slecht uit. Dankzij hun minderheid in de strijd verloren ze het gevecht en zowel Anted als Aesu en Saenu overleden. (Catuvellauni, 2003)
De gouverneur Marcus Ostorius stelde toen Prasutagus als vazalkoning aan om Iceni te leiden, waardoor de stam, die nu uitgegroeid is tot een echt dorp, weer in goed aanzien kwam te staan t.o.v. Rome. Dit veranderde echter snel na de dood van Prasutagus in 60 AD. Zijn testament werd bovengehaald waarin stond dat een deel van zijn bezit naar de keizer van Rome ging, wat toen Keizer Nero was. Zijn dochters kregen echter ook het recht volgens zijn testament op een deel van zijn rijkdom. Hier brak Prasutagus de wet, omdat hij slechts een vazalkoning was en dus zijn gebied leende van de koning. Hij had dus niet het recht dit gebied weg te geven aan zijn dochters. (Catuvellauni, 2003)
Rome was woedend van dit verraad en gaf de opdracht Iceni compleet en officieel van de kaart te vegen. Het hele dorp werd in lichtere laaien gezet en zowel de echtgenote van Prasutagus, Boudicca als zijn dochters werden mishandeld en verkracht door Romeinse soldaten. Dit gebeurde echter vaak bij de Romeinen als ze een dorp verwoesten of innamen. Boudicca liet dit niet ongestraft voorbij gaan en zette haar leven verder voort met als grote missie wraak te nemen tegen de Romeinen en al haar medestammen. 1 van de vele steden die ze zou hebben vernietigd was Londinium.(Catuvellauni, 2003)
9.2.4 Een koelbloedige jongen
Nadat de laatste Romein het afgebrande dorp verliet, kwam het jongetje uit de lijken vandaan gekropen en zonder enige emotie bekijkt hij de boom die vol hing met zijn dode familieleden. Hij liet echter de vernielde stad achter zich en slenterde weg. Nadat hij het dorp verliet, werd hij echter al snel gevangen genomen en vervolgens opgevoed als een slaaf en later als een gladiator.
9.2.4.1 Een mens van vlees en bloed
De hierboven beschreven sc??ne is zowel op psychisch als op moreel vlak een onrealistische gebeurtenis, maar wordt slechts voor het dramatisch effect in de film gebruikt. Het is namelijk onmogelijk dat een 10 jarig kind geen enkele beweging zou maken ondanks dat het leven rondom hem 1 voor 1 het hoofd verloor. Hij zou ook nooit in staat zijn geweest om onder al die lijken de nodige zuurstof te halen of er helemaal alleen onderuit te kunnen kruipen.
9.2.5 De onmogelijke liefde
Men maakt al snel een enorme tijdsprong van 17 jaar, waarbij het klein jongetje is opgegroeid tot een sterke man. We bevinden ons echter nog steeds in Britannia, waar hij nu in een kleine arena dagelijks gevechten ondergaat. Dan wordt hij plots tijdens een gevecht opgemerkt door een handelaar in gladiatoren, genaamd Graecus. Hij wordt door hem gekocht en overgeplaatst naar Pompe?? om in een grotere arena te vechten. Tijdens zijn reis naar Pompe?? ontmoette hij per toeval de hoogaanstaande Cassia.
9.2.5.1 De onwaarschijnlijke ontmoeting
Een welgestelde vrouw die haar nek uit steekt voor een slaaf terwijl ze elke consul kon krijgen uit het hele rijk kwam zelden voor. In de film stak ze, net voor de gladiator vermoord zou worden, haar duim in de lucht want in de film voor genade stond. Het kon vroeger echter juist het omgekeerde betekent hebben, maar ook dit is niet met zekerheid te zeggen.(Leppers, 2014)
Het zal echter altijd een raadsel blijven welke liefdesaffaires er zich in de antieke wereld hebben afgespeeld. De gebeurtenis dat een slaaf een hoogaanstaande vrouw persoonlijk zou ontmoeten of zelfs aanspreken was in de realiteit zeer klein. De kans dat ze elkaar echt ontmoeten was echter 1 op de 1000, maar dit was dan ook de magie van film die elke gebeurtenis kan uitlokken en zoals in vele romantische films was het liefde op het eerste zicht.
9.2.6 Het huwelijksaanzoek
Het kwam wel vaak voor dat een Romeinse consul de hand kwam vragen van een welgestelde en prachtige dame. Dit bleef in de film ook niet achterwegen toen de consul Colbus, de hand van de rijke Cassia vroeg. Hij vroeg haar terug mee te gaan naar Rome als zijn rechterhand en beloofde dan de dromen van haar vader te financieren. Later beloofd hij de slaaf Milo te sparen van de dood, nadat hij samen met Cassia probeerde te vluchten, indien ze zijn aanbod accepteerde
9.2.6.1 De brute afwijzing
De reactie van de ouders is hetgeen niet past bij de Romeinse gedachtegang. Ze wouden namelijk niet dat Colbus de hand van hun dochter kreeg, ondanks het genereuze aanbod voor de vernieuwing van zowel de arena als de hele stad. In de oudheid zouden de ouders echter niet twee keer hoeven nadenken over zo een voorstel. Ze waren hun kinderen lieven kwijt doordat ze hun niet meer moesten onderhouden.
Als men vroeger de hand van de dochter weggaf moest me daarbovenop wel een bruidschat betalen aan de echtgenoot, voor de eventuele onkosten die zijn nieuwe vrouw hem zou leveren. De bruidsschat betalen was in vergelijking met een levenslange onderhoud wel veel goedkoper, waardoor ze bij een huwelijkaanzoek niet lang hoefde te twijfelen.
9.2.7 Toneel of re??el
Eenmaal aangekomen in de arena werd de slaaf Milo waarrond de film draait, zoals elke gladiator getraind in oefengevechten. Zijn eerste publieke gevecht echter was niet zomaar een arenagevecht. Het was de reconstructie van de belegering van zijn geboortedorp door de Romeinse soldaten. Het gebeurde wel vaker dat er i.p.v. een echt gevecht, een veldslag of overwinning nagespeeld wordt. Bij zo een opvoering word niet letterlijk gevochten maar acteren de gladiatoren.
De sc??ne in deze film stelde wel degelijk een echt gevecht voor, die uit wraak tegen de slaaf gehouden werd, om hem nog eens met die vreselijke dag te confronteren.
9.2.8 Een eindeloze ontsnapping
In de film komen de aardbevingen die vooraf gingen aan de uitbarsting van de Vesuvius wel verscheidene keren voor. Graecus, de eigenaar van de gladiatoren, merkte echter al scheuren in de muren en het plafon van de arena. Nadat hij dit meedeelt, toont niemand er ook maar enige interesse voor. Graecus echter vertrouwt de zaak niet helemaal en had achteraf gezien groot gelijk.
Hij besloot toen uit angst een kleine reis te maken en beval zijn slaven onmiddellijk de kar klaar te maken. Hij vertrok een lange tijd voor de uitbarsting van start ging, maar zelfs hij geraakte er niet op tijd uit de stad.
9.2.8.1 De snelle uitbarsting
De tijdspanne vind ik persoonlijk 1 van de grootste tegenstrijdigheid van de hele film. Een lange tijd voor de uitbarsting begon,maakte Graecus al de beslissing de stad te verlaten. Hij had genoeg tijd om Pompe?? uit te rijden, maar bereikte de grens niet voor de ontploffing en stierf samen met alle inwoners. Hier werd de tijdspanne verkort in vergelijking met de realiteit, maar er bevindt zich een tweede situatie waarbij de tijdspanne net verlengd wordt.
9.2.8.2 Het trage einde
Er moet natuurlijk wel rekening mee gehouden worden dat in een film sommige gebeurtenissen trager moeten worden uitgebeeld zodat er een dialoog tussen geplaatst kan worden of de situatie kan worden uitgebeeld door verschillende beelden van het gebied er rond. Het tijdsverschil in deze film zorgt echter voor een onrealistisch effect.
Een duidelijk voorbeeld hiervan is de laatste sc??ne, waar het namelijk meer dan 3 minuten duurde voor de pyroclastische golf de hoofdrolspelers had bereikt. Ze konden namelijk zelfs nog wegrijden op een paard terwijl de golf duidelijk in zicht was en hen achtervolgde.
Dit was een onrealistische weergave want zo een golf had normaal binnen de 5 seconden heel zijn gebied belegd. Toen er eindelijk een pyroclastische golf voorbij raasde was de film al tot zijn einde gekomen.
Dit maakte het einde rampzalig in mijn ogen, waarbij niet alleen 4 pyroclastische golven zijn weggelaten, maar de kijker ook nog eens het idee krijgt dat zo een golf aan de trage kant was. Het klopt wel volgens archeologische opgravingen dat er twee kussende skeletten teruggevonden werden. (Leppers, 2014)
9.2.9 De gruwelijke dood verzacht
Niet alleen de geschiedenis van deze dramatische dag werd verkeerd herbeleeft, maar ook de gruwelijke doodoorzaak van talrijke mensen werd minder gevaarlijk en dreigend voorgesteld. De gevolgen van een pyroclastische golf kwam niet een aan bod en geen enkel giftige gas heeft zich verspreid in de stad.
Er raasde wel een tsunami door de stad, wat ook werkelijk het gevolg geweest was van de tektonische verschuiving tijdens de aardbeving. De kracht van deze tsunami werd echter overdreven doordat er in de film een heel schip door werd meegevoerd. Dit zal zeker niet het geval geweest zijn. (Leppers, 2014)
‘
10 Besluit
De tragische uitbarsting is een dag dat de geschiedenis van de Pompanianen kenmerkt. Een dag dat de kwetsbaarheid van de mens op een vreselijke manier laat zien. Een dag waardoor we dubbel nadenken over het leven en hoe gevaarlijk de wonderen van de natuur nu wel niet kan zijn. Het mooie aan dit verhaal is de schoonheid die erin gemengd zit van een wonderbaarlijk natuurverschijnsel met de tragische dood van duizenden mensen.
Na dit hele onderzoek kunnen we tevens besluiten dan de filmindustrie van tegenwoordig een verdraaide werkelijkheid vertoont over de oude Romeinen. Hoe verder men in de tijd gaat hoe minder feiten er worden gebruikt en waarbij eerder fictie in de plaats wordt geschoven. De film uit 2003 kon wel nog een fatsoenlijke beschrijving van de deze dag leveren, maar eenmaal het jaar 2014 bereikt, bleef er bijna niets meer van over.
‘