De financiële crisis van 2008 ontstond als gevolg van een hypotheekcrisis in Amerika. Enkel grote banken geraakten in eerste instantie in moeilijkheden en Lehmans Brothers ging failliet. De verbondenheid van de Europese banken met de Amerikaanse hypotheekmarkt maakten het mogelijk dat ook Europa getroffen werd. Door een gebrek aan een ‘Lender of Last Resort’ zoals de FED in Amerika werden Europese overheden opgezadeld met de kost voor het redden van de banken in bijvoorbeeld België, Ierland, Duitsland… Het gebrek aan deze ‘Lender of Last Resort’ heeft er deels voor gezorgd dat de bankencrisis evolueerde naar een schuldencrisis. Het redden van de banken verhoogde de schuldgraad van landen en men raakten verwikkelde in een schuldencrisis en Eurocrisis. Momenteel heeft men reeds werk gemaakt van het gebrek aan een ‘Lender of Last Resort’.
In eerste instantie werd de crisis bestreden door een contra-cyclisch fiscaal beleid te voeren door middel van de bekende “automatic stabilisers” zoals sociale zekerheidsuitgaven en belastingen. Dit fiscaal beleid was niet voldoende en men schakelde even later over op een procyclisch fiscaal beleid. Dit keer werkten het beleid wel goed en de schuldgraad van bijvoorbeeld Griekenland daalden drastisch. Dit bleek niet voldoende te zijn want Griekenland kwam weer in de problemen. De landen die zich in moeilijkheden bevonden kregen financiële steun van de landen die het wel nog overeind bleven en dit samen met steun van het IMF en de ECB. Het jaar 2014 wordt gezien als het einde van de Eurocrisis en de start van het monetair beleid van de ECB. Dit om de nasleep van de financiële crisis te bestrijden. Helaas moeten wij toegeven dat het monetair beleid faalt. Momenteel zoekt men naar methode om toch uit de nasleep te geraken maar de ECB lijkt in mijn ogen verdwaald.
Er zijn heel wat zaken misgegaan in de bestrijding van de financiële crisis en de Eurocrisis en het is belangrijk dat men daar lessen uit trekt. Het is echter zo dat het beter is om het probleem bij de wortels aan te pakken en dat brengt ons bij de banken.
Banken krijgen van mij zeer weinig vertrouwen. De redenen zijn gefundeerd maar vooral ook persoonlijk. Banken wereldwijd zijn grotendeels de oorzaak geweest van de globale financiële crisis. Dat komt omdat banken werken volgens een verkeerd bankenmodel. Voor de financiële crisis speculeerden banken met het spaargeld van burgers en investeerden ze in financiële activa die veel te veel risico’s bevatten. We kunnen zelfs spreken van onverantwoorde risico’s. Banken investeerden veel geld in derivaten en dat is momenteel voor een deel nog het geval maar minder uit angst voor een wetgeving die onverantwoorde risico’s nemen verbiedt. Ik ben een sterke voorstander van een wetgeving die banken verbiedt onverantwoorde risico’s te nemen. Naast het beleggen in derivaten creërden men zoals ze in Silicon Valley zeggen “luchtbellen”. Portefeuilles van hypotheken en investeringen in zaken die overgewaardeerd zijn. Dat was het geval met de hypotheekmarkt in Amerika maar later ook in de huizenmarkt van Spanje, Griekenland enzovoort. Men ging deze activa overwaarderen tot men tot het besef kwam dat ze niet die waarden bezaten met alle gevolgen van dien. De befaamde luchtbellen ontploffen en we krijgen te maken met een ‘crisis’. De enige reden voor het nemen van deze onverantwoorde risico’s is winstbejag. Banken werden gedreven en nog steeds door winstbejag. Winstbejag maakten ook plaats voor zaken die het daglicht niet mogen zien namelijk het mee-opzetten van constructies voor bedrijven om belasting te kunnen ontwijken. Dit kwam recent weer in het nieuws door de ‘Panama Papers’ waarbij banken mee verantwoordelijk waren voor het aanbieden en opzetten van constructies om belasting te ontwijken. Wat blijkt nu dat er zelfs een bank meedeed aan deze praktijken die in het verleden gered is geweest met staatsgeld, geld van de belastingbetaler (Dexia).
Je zou zeggen waarom merkt niemand dit dan eerder op en de reden hiervoor is dat banken veel te groot zijn en veel te veel macht hebben. Ze vormen een enorme basis voor ons economische systeem wat banken enorm veel macht geeft. Men geeft als bank zo weinig mogelijk bloot en is helemaal niet transparant voor eventueel geïnteresseerde. Bovendien hebben banken allerlei personen in het politieksysteem. Een tijd geleden zag ik een reportage over bankiers van Goldman en Sachs die een positie hadden binnen de beleidsorganen. Ik pleit hier niet voor het buitenhouden van bankiers uit de beleidsorganen van bijvoorbeeld de ECB want ook Mario Draghi is een ex-bankier van Goldman en Sachs. Ik geef hier wel maar mee aan dat indien bepaalde personen aan de kant staan van de banken en hun oneerlijke praktijken beschermen dat zij wel degelijk inspraak kunnen hebben in het beslissen over regels om dit aan banden te leggen. Het is beter om de grootte van banken in te perken omdat het ze ten eerste veel macht geeft en ten tweede wanneer dat er een grote bank in de problemen komt dan is het zeer moeilijk om deze met staatsschuld te redden zonder zelf in de problemen te geraken. Ik denk dus dat het beter is om wat kleinere banken te hebben dan enkele grote.
Om ons in de toekomst te beschermen tegen een crisis is het nodig om een betere regelgeving op te stellen die banken minder risico’s laat nemen en die ook ervoor zorgt dat de buffer om problemen te voorkomen vergroot. Banken hebben vaak maar weinig reserves wat het moeilijk maakt om te bufferen wanneer dat men problemen ondervindt.
Mijn persoonlijke visie is dat banken een ander doel moeten nastreven en een bankmodel moeten hanteren dat zich focust op duurzaamheid. Dat er transparantie is en eventuele inspraak van bevolking, spaarders, overheid en dat men eerlijke praktijken verricht. In de plaats van te investeren in onverantwoorde risico’s kunnen banken helpen om te investeren in het oplossen van maatschappelijke problemen. Investeer bijvoorbeeld in hernieuwbare energie, stimuleer innovatie en zaken die groei opleveren en doet iets positief. Het is echter wel belangrijk dat het geen verlieslatend acties zijn maar er zijn genoeg investeringen die wel degelijk winst opleveren en niet onnodig risico zijn.
Door het bankenmodel om te vormen creëer je terug vertrouwen en kan je een toekomstige crisis misschien makkelijker voorkomen.
Dat brengt ons bij een heel ander probleem. Momenteel voert de ECB een monetair beleid dat zich richt op het kunstmatig laaghouden van de rentevoeten door het verhogen van de geldhoeveelheid. Die verhoging bekomt men door het massaal opkopen van overheidsobligaties. (Quantitive Easing) Het doel van de ECB is dat er voldoende middelen vrijkomen zodat bedrijven en consumenten terug meer gaan consumeren en investeren. De lage rentevoet moet mensen overtuigen om te investeren, consumeren en minder te sparen. Er zijn echter wel gevaren gekoppeld aan het toepassen van QE. Een aantal voorbeelden zijn te hoge inflatie of een liquiditeitsval. Een hogere inflatie is gewenst maar QE zorgt ervoor dat een plotseling piek van het inflatieniveau kan ontstaan en het is belangrijk dat we dat vermijden. De reden waarom het monetair beleid momenteel niet werkt ligt denk ik vooral bij een gebrek aan vertrouwen. Vertrouwen in de banken, overheid, beleidsmakers zoals de ECB. Hierdoor bereikt het beleid niet het gewenste resultaat. De ECB sprak laatst over het mogelijk gebruik van ‘helikoptergeld’ om de consumptie en investeringen te stimuleren. Dit geeft aan dat de ECB op zoek is naar een andere manier om de nasleep op te lossen maar ik betwijfel of dat wel de juiste manier is.
De problemen die Europa ondervond door de financiële crisis zijn ook te wijten aan het verkeerd investeren van het geleende geld. Voor de financiële crisis leende een aantal landen zoals Griekenland, Spanje… veel geld bij landen zoals Duitsland. Dit investeerden men voornamelijk in de huizenmarkt. De grote hoeveelheid leningen bij andere landen dreef de schuldgraad op waardoor de landen in moeilijkheden kwamen. Om bijvoorbeeld Griekenland van een faillissement te redden werd er financiële steun aangeboden door de rijkere landen, IMF en de ECB. Van de financiële steun die men kreeg gedurende de Eurocrisis is veel geld terechtgekomen op de foute plaast. In Griekenland ging het overgrote deel van het geld niet naar de Grieken die het nodig hadden maar naar de private schulden van banken. Een ander deel ging naar interesten die betaald werden aan privé-initiatieven buiten Griekenland. Het geld van de steunpakketten en van de leningen had men moeten gebruiken om te investeren in zaken die economische groei, stabiliteit opleverden zoals tewerkstelling. Het is eigenlijk erg dat de steun die bijvoorbeeld Griekenland kreeg niet op een deftige manier werd gebruikt. Ik pleit er dan ook voor dat men dit in de toekomst overlaat aan een instantie die wel de professionaliteit en expertise heeft om te investeren in de juiste zaken. Je zou kunnen voorstellen dat de ECB een deel van het fiscaal beleid op zich neemt in tijde van crisis maar dat is gewoonweg niet haalbaar. De ECB is een onafhankelijk orgaan dat in de EU zorgt voor het monetair beleid. Overgaan naar een monetair en fiscaal beleid zou niet in goede aarden vallen bij de EU-leden en is momenteel ook geen punt om over te debatteren aangezien we mogelijk voor een Brexit staan en aantal landen of groeperingen het hele EU gebeuren in twijfel trekken. Een oplossing in de vorm van controle of toezicht lijkt mij dan wel echter aangeraden.
De ECB heeft op een aantal punten gefaald in mijn ogen maar heeft ook goede daden verricht. Een volgend kritisch punt over de ECB en haar leden is het naleven van bepaalde regels. Leden van de EU houden zich niet zo strikt aan het Groei- en stabiliteitspact dat is opgenomen in het verdrag van Maastricht. De regels hebben betrekking op het niveau van begrotingstekort en staatschuld en wanneer landen deze grenzen overschrijden krijgen ze een waarschuwing en eventueel een boete. De staatschuld was een belangrijk punt in de Eurocrisis en het is dan ook sterk aangeraden dat men ervoor zorgt dat landen zich meer houden aan deze grenzen. België voldoet momenteel niet aan deze regels omdat ze een te groot begrotingstekort neemt. Om landen beter te beschermen tegen een volgende crisis moet men deze problemen oplossen. In België zien we dat er wordt nagedacht over het verschuiven van belastingen naar andere bronnen dan arbeid en wereldwijd is er kritiek op het ontlopen van belastingen. Een aantal mogelijkheden om die problemen op te lossen vinden wij bij de gedachte van Adam Smith in de Wealth of Nations. Die gedachte kunnen op kleine schaal mee bijdragen aan het verhogen van de belastinginkomsten en het afbouwen van de begrotingstekorten. Belastingen moeten efficiënt worden geïnd en daar is nog flink wat werk aan. Het bestrijden van grootschalige ‘belastingontwijking’ verhoogt de inkomsten uit belastingen en verlaagt de nood aan het verhogen van de belastingen. Dit in combinatie met fraudebestrijding op zowel nationaal en internationaal niveau zorgt voor een efficiëntere inning van de belastingen. Een andere gedachte van Adam Smith is het verschuiven van belastingen op arbeid naar belastingen op huur- en rente-inkomsten. Dit heeft minder invloed op de koopkracht en draagt ook bij aan het herverdelingssysteem en dus ook aan armoedebestrijding. Huurinkomsten komen veelal voor bij mensen die meer kapitaal bezitten en vaak ook hoger staan op de trap van de inkomens. Het verschuiven van deze belastingen kan zorgen dat mensen meer overhouden van hun loon, dat de loonkost daalt en er zo meer beschikbaar inkomen vrijkomt. Ik ben een voorstander van het verschuiven van belastingen zoals men reeds in België deed met de taxshift. We zien dat dit zijn vruchten afwerpt en ook de tewerkstelling stimuleert.
Er zijn al heel wat goed dingen verricht door overheden, de ECB en allerlei anderen. De nasleep van de financiële crisis komt eigenlijk zeer ongelegen en er zijn nog heel wat andere factoren die het moeilijk maken zoals de terreurdreiging en stakingen die wel degelijk een grote invloed hebben op de economie. De idee dat we in de toekomst weer te maken kunnen krijgen met een nieuw soort crisis is beangstigend. Er is dus wel degelijk nood aan maatregelen en kennis om een toekomstige crisis te kunnen vermijden en eventueel op te lossen.