Titelverklaring
De titel van deze roman, Het diner, slaat op het feit dat het hele verhaal zich ontvouwt tijdens een chic diner. Zo moeten twee broers en hun echtgenoten het dringend hebben over de daden van hun kinderen, wat er uiteindelijk voor zorgt dat het diner in hun geheugen gegrift blijft staan. Daarnaast komt het 5-gangen menu overeen met de opbouw van een klassieke tragedie.
Mottoverklaring
Het motto van deze roman luidt:
Nice Guy Eddy : “C’mon throw it in a buck”
Mr. Pink :”Uh-huh. I don’t tip”
Nice guy Eddy: “Whatdaya mean, you don’t tip?
Mr. Pink: I don’t believe in it. “
Deze dialoog komt uit de Amerikaanse misdaadfilm ‘Reservoir Dogs’ (1992) geregisseerd door Quentin Taratino. In dit citaat praten twee mannen over het geven van een fooi. Een van de personages, Mr. Pink, geeft hierbij aan dat hij niet gelooft in het geven van een fooi. Dit past uiteraard goed bij de roman, gezien het diner van het stel ouders, waarbij het geven van een fooi de norm is, centraal staat. Verder geeft Paul aan het begin van de passend genoemde epiloog, De fooi, zijn mening over het bedrag van een fooi.
Samenvatting
Paul Lohman en zijn vrouw Claire maken zich klaar om uit eten te gaan met Serge Lohman, premierkandidaat en tevens Pauls broer, en zijn vrouw Babette. Het diner bevat in totaal 5-gangen die het verhaal leiden. Tijdens het aperitief wordt er duidelijk gemaakt dat er iets ernstigs is gebeurd in het verleden. Ook maakt Paul de prijzen van de roze champagne belachelijk en merkt hij op dat Babette heeft gehuild. Tijdens het voorgerecht begint Paul zich steeds meer te ergeren: aan het culinaire gepraat van de ober over de kleine peperdure gerechten, aan de smakeloze grappen en aan de anekdotes van Serge. Om van zijn ergernissen te zijn verlost, besluit Paul even naar het toilet te gaan. Bij zijn terugkomst ziet hij echter dat de vrouwen de voet hebben genomen. Tijdens het hoofdgerecht blijkt uiteindelijk wat er in het verleden is gebeurd. Paul heeft per ongeluk de telefoon van zijn zoon Michel meegenomen en bekijkt daarop een video van een vrouwelijke zwerver die door Michel en Rick, de zoon van Serge, wordt afgetuigd. Beide jongens zagen haar liggen in een pinautomaathokje toen er geld nodig was om te gaan stappen. Allerlei voorwerpen werden naar de zwerver gegooid, waaronder een leeg ogende jerrycan. Het ging echter mis toen er een aansteker bij kwam. De vrouw verbrandde en overleed. Inmiddels zijn de vrouwen weer teruggekeerd in het restaurant. Paul gaat echter niet direct weer aan tafel zitten, maar gaat eerst naar buiten om de telefoon weer terug te geven aan Michel en hem tevens te confronteren. Het blijkt uiteindelijk dat de geadopteerde zoon van Serge, Beau, geld wil en Michel dan ook chanteert met herkenbare beelden die er tot nu toe nog niet bekend zijn bij de politie. Paul stuurt zijn zoon weer naar huis en gaat zelf weer aan tafel zitten. Dan komt tijdens het nagerecht de gebeurtenis eindelijk aan de orde. Serge beweert dat Rick eronder lijdt en wil zicht bij een persconferentie terugtrekken als kandidaat, zodat het geheim openbaar kan worden gemaakt. De andere drie ouders zijn het er echter niet mee eens en vinden dat hun zonen beschermd moeten worden. Even later vertrekken Serge en Babette. Claire volgt en wordt later opgepakt nadat ze Serge heeft verwond. Tot slot hoeft niemand zich meer zorgen te maken over Beau, want met hem zouden Michel en Rick afrekenen.
Opdracht B
Thematiek
In de roman Het diner van Herman Koch staat het dilemma van de ouders van Michel en Rick centraal. In hoeverre mogen ouders hun kinderen beschermen, wanneer die verantwoordelijk zijn voor een ernstig misdrijf? En in hoeverre zijn de ouders verantwoordelijk voor de acties van hun kinderen? Michel en Rick hebben namelijk een vrouwelijke zwerfster vermoord. Tijdens het diner praten hun ouders dan ook over wat de volgende stap moet zijn en wat voor consequenties hun keuzes zullen hebben. Zo wordt er gezegd dat de schuld bij de zwerver zelf lag, omdat ze zo erg stonk. Verder zouden de jongens het niet kunnen hebben geweten dat er nog benzinedampen in de jerrycan zaten. De ouders blijven zo met het probleem worstelen. De thematiek wordt vooral goed geschetst in de flashbacks waarin Paul de problemen van een jongere Michel probeert op te lossen. Zo wordt er ook gezegd dat Paul voor een dilemma kwam te staan waar iedere ouder op een gegeven moment voor komt te staan: ouders willen van zelfsprekend hun kind verdedigen, maar dat moet niet te krachtig worden gedaan, want daardoor worden ze klemgezet. De vraag wordt dan ook gesteld hoe loyaal een ouder aan zijn kind moet blijven. In de film is deze thematiek ook goed naar voren gebracht door middel van de dialoog in het restaurant. De discussies gingen er net zo hevig aan toe. Ook het invoeren van de flashbacks op Michels school en bij de boze fietsenmaker lieten zien hoe gedreven Paul was om zijn zoon te beschermen. Zo had Michel een aantal vreemde passages geschreven in zijn verslag over de doodstraf en een bal door het raam van de fietsenmaker geschopt.
Zowel in de film als in het boek was het erg moeilijk om mij in de schoenen van de ouders te verplaatsen. De argumenten die er werden gegeven om hun zonen niet aan te geven bij de politie waren naar mening zo egoïstisch en probleemontwijkend dat ik er gefrustreerd van werd. Ik kan tot in zekere zin begrijpen dat ouders hun kinderen niet weg willen zien rotten in de gevangenis, maar het doden van een onschuldige vrouw is moreel gezien te ernstig om het onbestraft te laten.
Inhoudelijke verschillen
De film en de roman verschilden qua hoofdlijnen niet veel van elkaar. Er zijn echter toch een aantal cruciale gebeurtenissen die in de film niet werden vertoond. De jongens leken in de film niks ernstigs te hebben gedaan voor het doden van de zwerver. Zo hadden de jongens in Frankrijk een kip gestolen. Hierdoor komt de loyaliteit van de ouders sterker naar voren in het boek dan in de film. De ouders blijven namelijk steeds denken dat hun kinderen nooit zoiets zouden kunnen hebben gedaan, desondanks het feit dat de jongens meerdere keren hebben bewezen dat ze in staat zijn tot het plegen van heidense daden. Hierom frustreerde ik me meer over de gedachtegang van de ouders bij het boek dan bij de film. Het is zo moeilijk om te begrijpen hoe de ouders zo blind en loyaal kunnen zijn. In de film was er echter wel een dialoog waarin Paul eindelijk helder dacht over de zaak en begon te realiseren dat de zwerver ook maar een mens was. Dat was een zeer grote opluchting voor mij, gezien er eindelijk ook werd gedacht aan het volledige plaatje en niet alleen aan de verwende puberjongeren met een erbarmelijk geweten. Verder leek de relatie tussen Claire en Michel in de film meer te zijn dan alleen moeder-zoonrelatie, terwijl Claire in het boek juist overkwam als een liefhebbende moeder. Er zou daarnaast ook kunnen worden gezegd dat het gezin een stuk minder hecht leek in de film dan in de roman. Zo is het einde van de film anders dan die van de roman. De film eindigt erg abrupt. Paul sluit zichzelf namelijk alleen op in zijn kamer en lijkt hij het contact te hebben verloren met zijn gezin. Dit wordt prachtig geïllustreerd door zijn telefoon waarvan de achtergrond een foto van zijn gezin is uitvalt wanneer hij er in bed naar staart. Hierna krijgt de kijker niks meer te weten. In de roman is Claire eerst opgepakt voor het verder gaat naar de epiloog, waarin de lezer er ook achter komt dat Paul wellicht niet de biologische vader van Michel is.
Een aspect wat naar mijn mening goed is verfilmd, zijn de deprimerende hersenspinsels van Paul. Zijn gedachten over de wereld zijn zo apart als maar kan. Hij geeft zijn commentaar dan ook op de kleinste dingen, zoals de pink van de ober.
Verder is er ook een verschil tussen de vertelinstanties in de film en in de roman. In de roman is er sprake van een ik-vertelinstantie met Paul als verteller. Paul is in de roman altijd nadrukkelijk aanwezig, terwijl hij in de film soms over gaat tot voice-over. Er is verder in beide media sprake van het gebruik van flashbacks. Toch wordt dit in de roman op zo een manier gebruikt dat de chronologische volgorde wordt doorbroken. Bij de film was dit minder het geval.
De dominante montage
In de film Het diner was de continuïteitsmontage de dominante montage. Ondanks het feit dat er veelvuldig gebruik werd gemaakt van flashbacks werd er maar één verhaal gevolgd. Zo bleven scenes chronologisch achter elkaar en bleef de camera op één punt gericht tot de volgende scene of flashback. Zo komt de kijker met behulp van beeld en dialoog er langzamerhand achter wat er precies in het verleden is gebeurd. Er is waarschijnlijk voor deze montage gekozen om de zwaarte van de situatie mee te krijgen. Zo blijft de camera gericht op het personage dat aan het praten is of de handelingen die er worden uitgevoerd.
Beeldkaders, camerastandpunten en de functies
In de film is er sprake van een subjectieve camera. Er wordt ingezoomd en uitgezoomd en de camera beweegt vaak ook mee. Zo krijgt de kijker het gevoel door de ogen van één personage of omstander te kijken. Hierdoor kreeg je tevens specifieke details mee waarvan de regisseur waarschijnlijk wilde dat je die meekreeg. Ook kijkt Paul soms direct in de camera en praatte hij tegen de toeschouwer. Ik werd hierdoor dieper het verhaal in getrokken en leek ik wel medeplichtig te zijn. Ook was er vaak sprake van een normale gezichtshoek. Hierdoor werd ik dichterbij de personages gebracht. Tot slot is er ook gebruik gemaakt van een vogel- of kikkerperspectief, waardoor het verhaal een extra dramatisch effect krijg. Een voorbeeld van dit perspectief was toen Paul bovenaan de trap stond en naar zijn zoon en vrouw keek. Deze scene was zowel van boven als van beneden gefilmd.
Betekenistoekenning van de regisseur
De verfilming van Het diner verschilde niet veel van de roman. Er waren wel wat verschillen, maar de hoofdgedachte achter de film bleef hetzelfde. De loyaliteit van de ouders naar hun kinderen werd heel goed neergezet door Menno Meyjes, de regisseur. Ook kon ik de kleine aanpassingen waarderen. Vooral het moment dat Paul begon te twijfelen aan de gedachten om de kinderen te blijven beschermen.
Geraadpleegde recensie over het boek
Arie Storm, schrijver voor Het Parool, begint zijn recensie over het feit dat Het diner erg herkenbaar is. Dan zou die herkenbaarheid niet zo zeer van de gesprekken komen, maar juist van de ambiance van het restaurant en de gedragingen van de obers. Zo worden er volgens Storm observaties gemaakt die heel erg verbonden zijn met de realiteit. Hij merkt echter wel op dat die herkenbaarheid geen literair criterium is. Verder schrijft Storm dat er direct sprake is van een plot – wat tevens geen literaire eigenschap is – en dat geen enkele handeling zonder betekenis blijft. Later zou die handeling namelijk weer terugkomen en belang blijken te hebben. Hij complimenteert Koch dan ook op zijn bekwaamheid om aspecten uit te werken en ze een betekenis te geven. Door een dilemma centraal te stellen in de roman is er sprake van gelaagdheid. Dit zou volgens Storm de roman echter niet literairder maken, gezien dat bij meerdere ordinaire verhalen is gedaan. Toch maakt Kochs manier van schrijven indruk op Storm. Tot slot is Storm van mening dat de gedachtes van Paul op de bank behoren tot de hoogtepunten van het boek.
Geraadpleegde recensie over de film
Schrijfster voor de Volkskrant, Floortje Smit, schrijft dat er direct kan worden opgemerkt dat er een schroefje los zit bij Paul. Dit wordt veel eerder gedaan in de film dan in de roman. Volgens haar is dat een slimme zet van de regisseur. De roman zou ondertussen namelijk al zo algemeen bekend zijn bij heel Nederland. Verder zegt ze dat het oneerlijke kritiek is dat deze wending niet zo verrassend is. Een film zou ook op zichzelf moeten kunnen blijven staan. Smit schrijft echter wel dat de film zich wellicht niet bijna alleen maar om het restauranttafeltje had moeten afspelen. Die balans is er dan ook niet volgens haar. Bepaalde aspecten zijn zo verrassend dat de kijker zich op een gegeven moment afvraagt of hij een stuk heeft gemist, terwijl andere stukken juist de verrassende factor missen. Verder schrijft Smit over de manier waarop de film is opgenomen. Normaalgesproken zou het dodelijk zijn voor een film als het hoofdpersonage de camera in zou kijken, maar volgens haar werkt het juist goed in deze setting. Het lijkt hierdoor alsof de kijker medeplichtig is. Ze denkt echter wel dat het dilemma niet genoeg aan de orde is gekomen. Het zou volgens haar eerder een spelletje zijn geweest waarbij iedereen uitvogelt wie wat weet en welke belangen iedereen erbij had. Kortom, vond Smit het een donkere en humoristische reflectie van de huidige realiteit.
Eindoordeel
Het diner was relatief makkelijk te lezen. In eerste instantie zocht ik een ander soort roman, maar ik kwam erachter dat ik de meeste verfilmde boeken al had gelezen, zoals De Aanslag of Hersenschimmen. Ik merkte verder net als Arie Storm op dat er al gelijk een duidelijk plot was. Dat was ik van de meeste romans niet gewend en dat komt dus ook waarschijnlijk doordat het eigenlijk geen literair kenmerk is. Ik begreep verder ook heel goed wat hij bedoelde met die herkenbaarheid. Over het algemeen ga ik best vaak uiteten en ik kon de sfeer heel erg goed terugvinden in deze roman. Tevens waren de kleine handelingen later in de roman zeer goed uitgewerkt. Dit vond ik daarnaast ook nog eens terug in de film. Ook het feit dat je helemaal in het verhaal wordt getrokken, is zeer goed gedaan door Koch. In die zin ben ik het helemaal eens met Arie Storm. Vaak heb ik ook meer behoefte aan gedachten van een personage om het personage beter te kunnen begrijpen. De roman was voor mij echter ook frustrerend. Mijn morele kompas zou er in die situatie al snel voor hebben gezorgd dat ik tot de conclusie zou zijn gekomen om mijn kinderen aan te geven.
Net als Floor Smit dacht ik bij de eerste scene op school al dat er iets mentaal niet goed was met Paul. Hij viel ineens zomaar uit tegen de rector van Michel en begon gewelddadig te worden. Ik had er echter niet heel erg op gelet wanneer het duidelijk werd in de film en wanneer dat duidelijk werd in de roman. Ik kan daar dus ook geen mening over geven. Ik was het er echter wel mee eens dat een film op zichzelf moet kunnen blijven staan zonder dat de kijker het bronmateriaal gelezen heeft. Ik had echter toch het gevoel dat ik sommige delen in de film niet zou hebben begrepen als ik het boek niet zou hebben gelezen. Sommige dingen werden namelijk zo cryptisch omschreven dat ik de draad kwijtraakte. Ik had verder ook al eerder gezegd dat het voelde alsof ik medeplichtig was, doordat Paul soms direct de camera in keek. Ook was ik het ook met haar eens dat de kern van het verhaal werd weggetrokken. Alle wisselingen van perspectief gaven mij een rommelig gevoel. Het dilemma werd niet goed genoeg aan de orde gebracht naar mijn mening. Tot slot was het einde erg abrupt en ondanks de diepere betekenis vond ik het niet goed aansluiten aan het verhaal.
Kortom, Het diner is een zeer interessant maar toch frustrerend boek met een redelijke verfilming.