Jelmer van der Meer
6B
Voorwoord
Met ontzettend veel plezier en enthousiasme heb ik mijn verslag mogen doen over het Colosseum, het meest indrukwekkende en meest toonaangevende monument van Rome. Voordat we naar Rome gingen met de eerste groep, had ik al maanden uitgekeken naar de dag van vertrek. Eenmaal in het culturele paradijs aangekomen, zorgde de combinatie van hoge temperaturen en onhoudbaar enthousiasme voor een wat teleurstellende presentatie over het Colosseum. Dit is dan ook de reden dat ik de eer heb gehad er nogmaals een verslag over te typen.
Uiteraard staat het Colosseum bekend om de vele gladiatorengevechten die er gevoerd zijn, waarbij liters bloed werden verspild. Er zijn echter ook nog zaken die het merendeel van de mensen niet weet betreffende het Colosseum. ‘Wat voor gevechten zijn er eigenlijk gevoerd?’, ‘Wat gebeurde er met het Colosseum na de gladiatorengevechten?’en ‘Waar is het Colosseum van gemaakt?’. Deze vragen probeer ik zo goed en uitgebreid mogelijk te beantwoorden in dit verslag.
Zoals Bacchus van de wijn genoot, zo hoop ik dat u, beste lezer, zult genieten van dit verslag.
Inleiding
Het Colosseum is al eeuwen lang het bekendste bouwwerk van Rome. Het Colosseum is namelijk niet alleen nu extreem bekend, het was voor de Romeinen zelf ook al een hoogstandje in hun cultuur. Het Colosseum is niet alleen het bekendste, maar ook grootste amfitheater ooit gebouwd door de Romeinen. De naam ‘Colosseum’ komt waarschijnlijk van het van enorme beeld dat naast het Colosseum stond. Dit ruim 35-meter hoge beeld heette de ‘Colossos van Nero’.
Het amfitheater was een werk waar alle Romeinen trots op waren, het is dan ook vele malen nagebouwd in heel het Romeinse Rijk. Omdat het Colosseum al zo lang bestaat, is deze ook symbool geworden voor de onsterfelijkheid van Rome. Er is een voorspelling van de Angelsaksische pelgrims die deze onsterfelijkheid benadrukt, namelijk: ‘’ Zolang het Colosseum bestaat, zal Rome bestaan; wanneer het Colosseum vergaat, zal Rome vergaan; wanneer Rome ten onder gaat, zal de wereld ten onder gaan.’’
Geschiedenis
De bouw van het Colosseum begon in 70 n.C. door keizer Vespasianus, waardoor het oorspronkelijk het ‘Amfitheater der Flaviërs’ heette, aangezien Vespasianus tot het geslacht van de Flaviërs behoorde. Vespasianus heeft 12,000 joodse dwangarbeiders aan het werk gezet om dit enorme amfitheater te bouwen. Volgens oude gegevens heeft zich er een 22 kilometer lange slang van slaven gevormd die de bakstenen en andere benodigdheden voor de bouw van het Colosseum doorgaven, zonder ook maar één ding te laten vallen. Bij de bouw werd gebruik gemaakt van hijskranen, takelsystemen en windassen die onder andere werden aangedreven door tredmolens, waarin niet alleen dieren, maar ook door honderden slaven liepen. De Romeinen zijn erin geslaagd het Colosseum in slechts acht jaar te voltooien, doordat er eerst een geraamte van steunpilaren is neergezet en er daarna acht ploegen tegelijk aan de verdere bouw van het amfitheater konden werken. Deze tactiek was zo effectief, dat er in de zuidelijke landen nog steeds op deze manier wordt gewerkt wanneer men bijvoorbeeld flatgebouwen opzet. Omdat het Colosseum zo groot was, kostte het ook erg veel geld. De bouw van het Colosseum is gefinancierd uit de buit van de overwinning op de Joden, die Titus, de zoon van Vespasianus, heeft meegebracht. Keizer Titus heeft de bouw van het Colosseum voltooid, en het openingsfeest van het Colosseum duurde maar liefst 100 dagen, waarin vele gladiatoren en 5000 wilde beesten zijn vermoord.
Het Colosseum is meerdere keren (deels) verwoest en daarna weer opgebouwd. Zo was er een grote brand in 217 en aardbevingen in 1231 en 1349. Hierdoor, maar ook door verwering en andere oorzaken zoals plunderingen, is het Colosseum niet meer zoals het vroeger was. Er is echter een groot deel bewaard gebleven en door restauraties is het voor toeristen mogelijk om het Colosseum te betreden.
Interieur
Afmetingen
Ook al is er meer dan twee derde van het originele Colosseum verwoest, de grandeur van het interieur van het Colosseum, dat meer dan 50,000 toeschouwers kon dragen, is nog steeds gewaardeerd. De binnenkant van het Colosseum bestaat uit een arena, een podium en een tribune.
Tribune
Boven het podium was de tribune, met zetels voor alle andere toeschouwers. In totaal bood de tribune plaats voor meer dan 50.000 toeschouwers. De tribune was verdeeld in drie delen (de moeniana); de eerste (het dichtst bij de arena) was voor de ridders, de tweede voor het Romeinse volk en de derde (de bovenste) was gemaakt van hout in plaats van steen en was bedoeld voor de slaven en vrouwen. De lagen hadden dus allemaal hun eigen verdieping (de proecinctiones genoemd) en waren te bereiken met hun eigen trappen. Elke laag had hun in- en uitgangen, zodat er geen enorme opstoppingen zouden ontstaan. Per verdieping waren er meerdere uitgangen, in totaal maar liefst 160. Door deze hoeveelheid uitgangen kon het Colosseum op efficiënte wijze in tien minuten volstromen en ook weer leegstromen. Tussen de uitgangen in zo’n laag waren er banken, cunea genaamd. Boven de bovenste verdieping, dus boven de slaven en vrouwen, was er een collonade (een gang ondersteund door pilaren), en dáárboven was er een smalle verdieping waarop mannen zaten die ervoor zorgen dat de zonwering (velarium) netjes hing, zodat de toeschouwers geen last hadden van de zon.
Er wordt gezegd dat dit velarium uit één zeil bestond, maar dit is vrijwel uitgesloten door het gewicht van dit zeil. Wat waarschijnlijker is, is dat de zeilen werden opgehangen aan touwen die met behulp van een soort hangbrugsysteem over de gehele ruimte werden gespannen. Deze theorie werd nog aannemelijker gemaakt toen er rondom het hele amfitheater grote, robuuste blokken gevonden werden met een gat erin, waaraan de touwen dus vastgemaakt konden worden. Ook buiten het gebouw stonden zo’n zelfde soort grote blokken waaraan de touwen ook vastgemaakt konden worden. De overdekking werd wanneer het nodig was, dus bij felle zon maar ook bij regen, aangebracht door ruim tweehonderd matrozen, zij waren immers gewend zware zeilen te hijsen.
Arena
De arena is eigenlijk de gehele grond binnen het Colosseum. Deze is erg ruim, namelijk 86m lang bij 53m breed. De naam ‘arena’ komt van het zand (wat arena betekent) dat over de gehele vloer lag om te zorgen dat gladiatoren niet uitgleden en om bloed van gladiatoren of beesten te absorberen . Beneden de arena zijn een soort cabines die ruimte boden voor bepaalde spullen die nodig waren voor optredens zoals toestellen die zorgden voor de toenmalige ‘special effects’. Er was ook ruimte voor kooien , ook wel de hypogeum genoemd, waarin de wilde beesten opgesloten zaten totdat ze de arena zelf in mochten. Deze lege ruimtes zijn pas later aangelegd door keizer Domitianus. Ze dienden als opbergplekken voor machines of decorstukken, en er werden ook kooien aangelegd voor de dieren die moesten ‘’optreden’’. Er was een ingenieus systeem van liften ontwikkeld, zodat de dieren zonder risico voor het personeel naar boven, en dus naar de arena, konden worden getransporteerd. De houten vloer die over deze lege ruimtes is gebouwd, is pas in het jaar 2000 gekomen. Hiervoor was er een stenen vloer over gebouwd.
Podium
Rondom de arena was er een grote muur van ongeveer 5 meter gebouwd, die de toeschouwers beschermde van de wilde dieren. Op deze muur was het podium, een soort breed terras waar in het midden de keizers troon op stond. Rondom de keizer waren er stoelen bewaard voor senatoren en voor buitenlandse ambassadeurs.
Spelen
In het Colosseum werden de beroemde Spelen gehouden voor het amusement van de Romeinen. Hier ligt dan ook de oorsprong van de bekende uitspraak ‘panem et cirenses’ ofwel ‘brood en spelen’. Juvenalis, die deze uitspraak heeft bedacht, wilde hiermee zeggen dat de Romeinen kalm werden gehouden en afgeleid konden worden van hun problemen door ze eten en spectaculaire spelen te geven. Op keizerlijke feestdagen werd er namelijk voedsel en graan aan de bevolking gegeven en door de toegang van het Colosseum gratis te maken, werden de spelen toegankelijk voor heel het volk.
Mensen van alle standen konden de Spelen bekijken, maar er werden ook veel verschillende mensen gedood met deze Spelen. Het Colosseum werd namelijk een monument voor de volgende slachtoffers: gladiatoren, slaven, krijgersgevangenen, veroordeelden en Christenen. Romeinen waren erg tolerant tegenover andere godsdiensten, mits ze de keizer van Rome ook als god vereerden. Waarom er dan toch ook vele Christen zijn vermoord, was omdat deze weigerden de keizer te vereren.
Er waren verschillende soort Spelen, die volgens een vast programma verliepen. ’s Morgens waren er jachtpartijen, ’s middags executies van veroordeelden, misdadigers of Christenen, en daarna streden de gladiatoren. Verder waren vroeger er ook wel eens geënsceneerde zeeslagen. Al deze Spelen waren dan wel gratis voor het volk, maar het geld moest toch ergens vandaan komen. Dit werd gefinancierd door sponsors. Deze sponsors hadden geen commerciële of reclamedoeleinden hadden zoals hedendaags, maar wilden juist op politiek gebied macht krijgen.
Jachtpartijen
Tijdens de jachtpartijen, ofwel de venationes, vochten beroepsjagers met dieren of vochten dieren onderling, totdat de dood volgde. Overal uit de wereld werden er vele dieren aangesleept. Keizer Titus liet zelfs 4000 dieren op één dag sterven. Misdadigers die ad bestias waren veroordeeld, moesten met dieren vechten totdat ze op een gruwelijke manier waren gedood, zoals door leeuwen verscheurd of doodgetrapt door olifanten. Vaak werden de executies op een mythologische manier uitgevoerd; zo werden sommige misdadigers aangekleed als de jager Actaeon en werd deze door zijn eigen honden verscheurd, ook werd het verhaal van de koningin van Kreta nagespeeld, die met een stier paarde. De misdadiger werd dan ook gepenetreerd met de hoorns van een stier, terwijl hij of zij in een houten gewelf vastzat. Deze jachtpartijen dienden niet alleen als vermaak voor het Romeinse volk, maar ze dienden ook als waarschuwing; wie de wet overtrad, kwam op een gruwelijke manier aan zijn einde.
Gladiatoren gevechten
De bekendste Spelen zijn de gladiator gevechten en deze vormden ook voor de Romeinen het hoogtepunt van de dag. Gladiatoren waren meestal slaven en krijgersgevangenen die na een opleiding in een soort ‘gladiatoren school’, ofwel ‘ludus’, onder een contract beroepsgladiator werden. Voordat het vechten daadwerkelijk begon, liepen de gladiatoren altijd een ronde door het amfitheater en presenteerden ze zichzelf aan het publiek. Vervolgens, als ze bij de loge van de keizer waren aangekomen, zeiden ze altijd dezelfde woorden: “Ave Caesar, morturi te salutant’’ ofwel ‘’Gegroet, keizer, zij die gaan sterven groeten u’’. Daarna kon het gevecht beginnen. Meestal werd er in tweetallen gevochten, met allebei dezelfde wapens. Er bestond echter ook een variant, die erg populair was bij de Romeinen: hier was er een secutor, de zwaarst bewapende van de twee, en een retiarius, die slechts een net, drietand, dolk en schouderbescherming tot zijn beschikking had. Officieel moest er werden gevochten totdat er een gladiator gedood was, of totdat er een missio was, wat betekende dat de gladiatoren konden terugkeren naar de kazerne. In de praktijk ging het echter wat anders, omdat het simpelweg te duur was om elke keer nieuwe gladiatoren aan te schaffen. Daardoor werd er meestal gevochten totdat er bloed vloeide of totdat iemand zich overgaf. Als er wel echt tot de dood moest worden gevochten, kon de overwonnen gladiator de keizer altijd nog smeken om genade. Dit werd echter pas gegeven als de keizer vond dat de gladiator lang en dapper genoeg had gevochten. Werd er genade gegeven, kreeg de gladiator een houten zwaard, wat betekende dat deze een vrij man was. Werd er geen genade gegeven, moest de gladiator vechten voor zijn leven.
De gladiatoren waren, hoewel ze niet altijd zelf de keuze hadden gehad om gladiator te worden, erg gerespecteerd door hun kracht en moed en daardoor erg geliefd bij het volk. Ze waren niet alleen populair bij mannen, maar ook bij vrouwen. Dames van hogere standen gaven soms steekpenningen aan de bewakers van de kazerne om maar een nacht met een gladiator door te brengen, en sommige gingen er zelfs vandoor met een gladiator. Hoewel het beroep van een gladiator verschrikkelijk was, waren er ook veel voordelen aan. Gladiatoren waren vaak beroepssporters, en net zoals goede sporters in de huidige tijd, genoten de beste gladiatoren van veel aanzien en rijkdom. Keizer Commodus, verkleed als de god Hercules, ging ooit in zijn zucht naar populariteit zo ver dat hij zelf in het Colosseum als gladiator optrad.
Zeeslagen
Behalve jachtpartijen en gladiator gevechten waren er ook geënsceneerde zeeslagen. Het Colosseum werd dan onder water gezet om er zeeslagen op te voeren. De nagebouwde schepen dreven niet maar stonden in een dun laagje water, zodat ze wel te zien waren. Deze Spelen hebben echter maar kort geduurd, omdat keizer Domitianus al snel een grote kelder onder het amfitheater heeft aangelegd, met kooien voor de beesten die daar konden worden gestald.
Waarschuwingen tegen de Spelen
Hoewel weinig Romeinen afkeer hadden van de Spelen, waren er toch wat mensen, waaronder de filosofen, die zich ertegen verzetten. Zo was filosoof Seneca iemand die zich sterk tegen de Spelen afzette door middel van brieven, en keizer-filosoof Aurelius liet de gladiatoren vechten met botte wapens en zwaarden om het bloedvergieten te vermijden. Pas in 438 werden de gladiator gevechten officieel afgeschaft.
Geschiedenis
Het Colosseum werd in 79 voltooid met drie lagen door keizer Vespasianus, en de vierde verdieping werd in 80 afgebouwd door zijn zoon Titus. Het amfitheater heeft lange tijd als een theater gefunctioneerd. Zo was er in 247 een enorm feest ter ere van het duizend jaar bestaan van Rome. Dit werd gevierd met gladiatoren gevechten van duizenden gladiatoren; het grootse feest dat het Colosseum ooit heeft mogen meemaken. Omdat er echter uiteindelijk veel verzet kwam tegen de gladiatoren gevechten, begonnen door de filosofen, zijn deze gevechten afgeschaft in 404, hoewel pas officieel in 438. De jachtpartijen bleven wel doorgaan, maar uitsluitend gevechten tussen dieren onderling, en niet meer met mensen. Uiteindelijk zijn ook deze gevechten, omdat ze te bruut waren, afgeschaft in 523. Dit was ook het einde van de Spelen, en dus het einde van het gebruik van het Colosseum als amfitheater. Vanaf 523 bleef het Colosseum ongebruikt, tot in 1084. Door de oorlog tussen Rome en Normandië, werd het Colosseum als een fort gebruikt door een machtige en aristocratische familie, de Frangipani. Ook heeft het Colosseum in de Middeleeuwen, rond de 15e eeuw, voor religieuze doeleinden gediend. Dit werd mogelijk gemaakt door Paus Alexander VI.
Exterieur
Afmetingen
Het Colosseum is ruim 50 meter hoog, 188 meter lang en 156 meter breed, en heeft een omtrek van 545 meter. Dit maakt het één van de meest spectaculaire bouwwerken van de Romeinen. Het Colosseum bestaat voornamelijk uit travertijn aan de buitenkant, en de binnenkant van tufsteen. Het travertijn werd oorspronkelijk bij elkaar gehouden door ijzeren haken, maar deze zijn in de Middeleeuwen gestolen. De gaten die ervan overgehouden zijn, zijn nog wel te zien. Het Colosseum is eerst voltooid door keizer Vespasianus, met drie verdiepingen. Daarna heeft zijn zoon Titus een vierde verdieping bijgebouwd. De eerste drie verdiepingen zijn versierd met verschillende rijen zuilen tussen de bogen in. De onderste verdieping heeft te simpelste zuilen, de Dorische. Deze zuilen bestaan simpelweg uit een pilaar en een kapiteel. Op de tweede verdieping staan de Ionische zuilen, deze zijn te herkennen aan een simpel voetstuk en een kapiteel met twee grote krullen, de voluten genoemd. Op de derde verdieping staat het laatste soort zuilen, namelijk de Korintische. Deze hebben een uitgebreid voetstuk en een kapiteel met acantus bladeren. De vierde verdieping heeft, in tegenstelling tot de andere verdiepingen, geen bogen. Deze heeft wel Korintische pilasters; platte zuilen die half in de muur zijn en half uit de muur komen. Op de bovenste verdieping staken er vroeger 240 houten palen uit, die het zeil ondersteunden. In de bogen van de tweede en derde verdiepingen stonden ook standbeelden, die het Colosseum nog meer grandeur meegaven. Ook de onderste verdieping bevatte bogen, maar deze functioneerden als ingangen. Er waren in totaal 80 bogen op de onderste verdieping, allemaal genummerd. Al deze bogen leidden naar een trap voor een bepaalde plaats op de tribune, en het volk ging uitsluitend naar binnen in de boog corresponderend met hun tribune nummer. Deze handige manier voorkwam veel opstopping. Er waren vier grote ingangen, noordoost, zuidoost, noordwest en zuidwest. De noordoostelijke ingang was groter en breder dan de andere, en liep, in tegenstelling tot de meeste bogen, niet uit op een trap maar op een hal versierd door pleisterwerk. Deze ingang was dan ook voor de keizer. De overkant, dus de zuidelijke ingang, was bedoeld voor de Vestaalse Maagden.
Het Colosseum is gebouwd op een van de vijvers van het Domus Aurea van Nero. Keizer Nero was erg gehaat geweest door het volk, en door juist hier een nieuw amfitheater te bouwen, probeerde de Flavische keizer weer een positief beeld te creëren van de Romeinse keizers. Het meer was net zo groot als vijf voetbalvelden en via kanalen die de Tiber inliepen is het meer uiteindelijk drooggelegd.
Geschiedenis
Nadat het Colosseum niet langer diende als amfitheater, begon het enorme bouwwerk verwaarloosd te worden. Het Colosseum is vaak getroffen door bliksem en heeft last gehad van veel verwering door regen en planten maar de hoofdoorzaak voor het verval van het Colosseum was het hergebruik van de bouwstenen. In de 15e eeuw was het Colosseum namelijk een bron voor bouwmateriaal geworden. Zo is de travertijn, een soort kalksteen, gebruikt voor het bouwen van Palazzo di Venezia en Palazzo della Cancelleria. Andere stenen van het Colosseum zijn gebruikt voor de bouw van de Sint Pieter. Ook zijn de beelden die tussen de bogen stonden omgesmolten en gebruikt voor andere doeleinden. Uiteindelijk heeft Paus Benedictus XIV in 1749, toen hij de waarde van het Colosseum inzag, dit bouwwerk geweid aan de lijdensweg van Jezus. Verder is de grond waarop het Colosseum staat heilig verklaard. Daarom werd er in dat jaar ook een bronzen kruis opgericht in dit monument, als nagedachtenis en eerbetoon van de Christenen.
Zoals al vermeld, heeft het Colosseum ook te maken gehad met verwering door planten groei. De plantengroei was namelijk zo groot geworden, dat in 1870 het Colosseum grondig werd ontdaan van alle extra aangebouwde krotten en woekerend onkruid. Het bleek toen dat er vele kruiden waren die niet inheems waren voor Italië, die meegenomen namelijk uit de oudheid met bijvoorbeeld voer van de wilde beesten. In totaal waren er 420 verschillende soorten flora.
Ook al was het Colosseum een lange tijd een bouwval, toch heeft men altijd de waarde van het Colosseum kunnen inzien, en in de 19e eeuw werden de oostelijke en westelijke zijden van het Colosseum gerestaureerd door de Paus. Echter, in 1871 werden al die restauraties weggehaald door archeoloog Pietro Rosa, omdat hij het prachtige monument als teken van de vaardigheden van de Romeinen wilde laten staan. Vanaf toen werd het Colosseum nog wel gerestaureerd, maar uitsluitend in de stijl waarin het Colosseum oorspronkelijk was gebouwd, zodat iedereen het immense bouwwerk van de Romeinen kon blijven bewonderen.
Mening
Zoals jullie misschien al gehoord hebben tijdens mijn presentatie, vind ik het Colosseum een prachtig monument. Niet alleen omdat het zo indrukwekkend groot is en een mooie stijl heeft, maar ook omdat dit bouwwerk een demonstratie is van de kennis, vaardigheden en cultuur van de Romeinen. Er heeft hier overduidelijk veel afgespeeld, en er is dan ook veel geschiedenis die te maken heeft met het Colosseum. Ik heb tijdens het voorbereiden van deze presentatie enorm veel geleerd over de manier waarop het Colosseum werd gebouwd en wat er zich in en rondom het monument heeft afgespeeld. Ik hoop dat ik jullie een beetje kennis en enthousiasme voor het Colosseum heb kunnen overbrengen, want het is het absoluut waard.