Als voorbereidend werk voor deze paper heb ik op woensdag negen november een gemeenteraad bijgewoond te Peer. Er zijn in Peer 25 gemeenteraadsleden waarvan er op negen november 24 aanwezig waren. De voorzitter van de gemeenteraad in Peer is Roger Vanhove. Ik ging er eigenlijk van uit dat de voorzitter van de gemeenteraad automatisch de burgemeester was. Dit was dus ook meteen het eerste dat mijn aandacht trok op de gemeenteraad. Verder vroeg ik mij meteen af of de burgers ook een inbreng kunnen hebben in de agendapunten van de gemeenteraad. In deze paper heb ik geprobeerd om een duidelijk antwoord te vormen op de vragen die ik mezelf stelde tijdens het bijwonen van een gemeenteraad.
3. Het gemeentebestuur
Er bestaat in iedere gemeente een gemeentebestuur, samengesteld uit raadsleden, de burgemeester en de schepenen. De gemeenteraad in peer bestaat uit 25 gemeenteraadsleden. Het aantal raadsleden van een gemeente is gebaseerd op het bevolkingscijfer. Peer behoort tot de 10e klasse. Dit wil zeggen dat als een gemeente 15.000 tot 19.999 inwoners heeft, de gemeenteraad bestaat uit 25 gemeenteraadsleden met inbegrip van de burgemeester en de schepenen. De schepenen en burgemeester maken deel uit van de gemeenteraad, behalve indien zij niet als gemeenteraadslid werden verkozen. Er moet ook ten minste één persoon van het andere geslacht in het college van burgemeester en schepenen zijn. De gemeenteraadsleden worden verkozen voor zes jaar, te rekenen van de 1e januari na hun verkiezingen. De gemeenteraadsleden zijn na deze zes jaar herkiesbaar als ze dit wensen. Deze personen moeten aan verschillende verkiesbaarheidsvereisten voldoen om verkozen te kunnen worden. Ze moeten uiterlijk op de dag waarop de lijst van de gemeenteraadskiezers wordt opgemaakt, de Belgische nationaliteit hebben. Het maakt niet uit hoe zij de Belgische nationaliteit verworven hebben. Dit kan zowel door geboorte, adoptie, kleine of grote naturalisatie, nationaliteitskeuze of door huwelijk. Ook moeten de mogelijke gemeenteraadsleden de volle leeftijd van 18 bereikt hebben op de dag van de gemeenteraadsverkiezingen. De kandidaat moet ook zeker ingeschreven zijn in het bevolkingsregister van de desbetreffende gemeente. Dit wil dus zeggen dat deze persoon zeker een domicilie moet hebben in de gemeente waar hij of zij zich kandidaat stelt. De mogelijke gemeenteraadsleden mogen ook geen veroordeling hebben opgelopen die de onverkiesbaarheid tot gevolg heeft. Een lid van het gemeentebestuur dat niet meer voldoet aan een van de verkiesbaarheidsvereisten houdt op deel uit te maken van de raad. Een kandidaat mag niet voorkomen op meer dan één lijst voor eenzelfde verkiezing. De persoon die deze verbodsbepaling overtreedt, is strafbaar met straffen bepaald in artikel 22 van het Kieswetboek. De desbetreffende wordt dan geschrapt op alle lijsten waarop hij of zij voorkomt. De kiezerslijst voor de gemeenteraadsverkiezingen wordt opgemaakt door het college van burgemeester en schepenen op één augustus van het jaar waarin de gewone vernieuwing van de gemeenteraad plaatsheeft. Deze kiezerslijst omvat de lijst van de gemeenteraadskiezers. De kiezerslijst wordt volgens een doorlopende nummering per gemeente of, in voorkomend geval, per wijk van de gemeente opgemaakt, ofwel in alfabetische volgorde van de kiezers ofwel geografisch volgens de straten. De kiezerslijsten vermelden voor elke kiezer de naam, de voornamen, de geboortedatum, het geslacht en de hoofdverblijfplaats. Elke Belg heeft stemplicht. Dit betekend dat ze verplicht worden om een stem te gaan uitbrengen op de mogelijke raadsleden van de kiezerslijst.
4. Installatievergadering
De installatie van de gemeenteraad is de vergadering waarop de tot gemeenteraadslid verkozenen de eed afleggen en waardoor in zoverre de voorzitter kan vaststellen dat de meerderheid van de tot gemeenteraadslid verkozenen de eed heeft afgelegd, de nieuwe gemeenteraad zijn werking kan aanvangen. Degene in wiens handen de eed wordt afgelegd is of wordt niet noodzakelijk voorzitter van de vergadering. Zodra de verkiezingen geldig zijn verklaard, roept het zitting hebbende college van burgemeester en schepenen de gekozen raadsleden op voor de installatievergadering. Deze kan ten vroegste plaats vinden op 1 januari van het jaar volgend op de gemeenteraadsverkiezingen. De verkozenen worden, voor de goede orde, door de gemeentesecretaris ten minste acht dagen voor de installatievergadering van de gemeenteraad op de hoogte gebracht van de datum, het uur en de plaats van deze vergadering. Elk gemeenteraadslid kan voorzitter worden, dus burgemeester en schepenen ook. De enige voorwaarden is dat de voorzitter van de gemeenteraad de Belgische nationaliteit moeten hebben. De voorzitter wordt verkozen op basis van een akte van voordracht van de kandidaat-voorzitter, ondertekend door meer dan de helft van de verkozenen op de lijsten die aan de verkiezingen deelnamen. Om ontvankelijk te zijn moet de akte van voordracht tevens ondertekend zijn door een meerderheid van de personen op dezelfde lijst als de voorgedragen kandidaat. Als de lijst waarop de naam van de kandidaat-voorzitter voorkomt slecht twee verkozenen telt, volstaat de handtekening van een van hen. Geen enkel persoon kan meer dan één akte van voordracht tekenen. Als geen ontvankelijke akte van voordracht van kandidaat-voorzitter aan de voorzitter van de installatievergadering wordt overhandigd, gaat de gemeenteraad binnen veertien dagen over tot de verkiezing van een voorzitter. De verkiezing gebeurt anoniem. Bij staking van stemmen in de eerste stemrond komt de kandidaat die bij de gemeenteraadsverkiezingen de meeste naamstemmen heeft behaald, in aanmerking voor de tweede stemronde. De kandidaat die in de tweede stemronde de meerderheid van de stemmen heeft behaald, is verkozen tot voorzitter. De bevoegdheden van de voorzitter van de raad zijn enerzijds de vergaderingen openen en afsluiten, en eventueel nodig ook opschorsen, en de handhaving van de orde in de vergaderingen. Anderzijds is het inherent aan het voorzitterschap van elke raad dat de voorzitter er de debatten leidt.
5. Agenda van de gemeenteraad
De voorzitter van de gemeenteraad beslist tot bijeenroeping van de gemeenteraad en stelt de agenda van de vergadering op. De agenda bevat in ieder geval de punten die door het college van burgemeester en schepenen aan de voorzitter worden meegedeeld. Het doel van deze bepaling is te vermijden dat buiten medeweten van en in afwezigheid van één of meerdere raadsleden niet geagendeerde voorstellen toch ter stemming aan de raad zouden voorgelegd worden. De voorzitter bepaalt dus de agenda maar het college kan echter aan de voorzitter van de gemeente punten mededelen en die is ertoe verplicht deze punten op de agenda van de raad te plaatsen. De voorzitter is verplicht elk regelmatig en tijdig ingediend verzoek tot aanvulling van de agenda te respecteren zonder dat hij mag oordelen over de opportuniteit van voorlegging ervan aan de raad. Aangezien de uitnodiging tot de vergadering, die dient vergezeld te worden van de agenda van de gemeenteraad, ten minste acht dagen voor de vergadering aan de raadsladen moet worden bezorgd, spreekt het vanzelf dat het college zijn lijst van agendapunten aan de voorzitter van gemeenteraad moet doen toekomen op een tijdstip dat het die laatst mogelijk maakt de medegedeelde punten tijdig op de agenda te zetten . Raadsleden kunnen uiterlijk vijf dagen voor de vergadering punten aan de agenda toevoegen. Het gemeentedecreet bepaalt dat ze hiervoor een voorstel van beslissing, met een toelichtende nota moeten bezorgen aan de gemeentesecretaris. De secretaris geeft ze dan door aan de voorzitter van de gemeenteraad. De leden van het college van burgemeester en schepenen mogen op deze wijze geen agendapunten toevoegen. De inwoners van de gemeente hebben het recht voorstellen en vragen over de gemeentelijke beleidsvoering en dienstverlening op de agenda van de gemeenteraad in te schrijven. Dit initiatiefrecht komt evenwel niet toe aan elke inwoner individueel optredend, maar moet worden gesteund door een bepaald percentage van de inwoners. De gemeenteraad verstrekt, binnen drie maanden na de indiening van het verzoekschrift, een gemotiveerd antwoord aan de verzoeker of, indien het verzoekschrift door meer personen ondertekend is, aan de eerste ondertekenaar van het verzoekschrift . Op verzoek van één derde van de zitting hebbende leden of van het college van burgemeester en schepenen is de voorzitter verplicht de gemeenteraad bijeen te roepen op de aangewezen dag en het aangewezen uur en met de voorgestelde agenda. Een punt dat niet op de agenda voorkomt, mag niet in bespreking worden gebracht, behalve in spoedeisende gevallen wanneer het geringste uitstel gevaar zou kunnen opleveren . Voor elk agendapunt wordt het dossier dat erop betrekking heeft ter beschikking gesteld van de leden van de gemeenteraad vanaf de verzending van de agenda. De gemeenteraad vergadert zo dikwijls als de zaken die tot zijn bevoegdheid behoren het vereisen en dat minstens tienmaal per jaar .
6. Stemming
De gemeenteraad neemt zijn beslissingen met volstrekte meerderheid van stemmen, dus met meer dan de helft van de uitgebrachte stemmen . Tijdens de gemeenteraad zijn er 2 soorten stemmen, namelijk de mondelinge stemming en de geheime stemming. De mondelinge stemming is de algemene regel. Elk lid brengt zijn stem luidop uit, bij naamafroeping, met de mogelijkheden ja, nee of onthouding. De volgorde van mondelinge stemming is van belang. De persoon die eerst moet stemmen, kan een zwaardere verantwoordelijkheid op zich voelen wegen. Daarenboven kan de eerste die stemt, de andere leden beïnvloeden. De volgorde van stemmen is dus niet bepaald. Het gemeentedecreet heeft alleen de stembeurt van de voorzitter geregeld. Het gemeentedecreet bepaalt immers dat de voorzitter, indien hij lid is van de raad, het laatste stemt bij een mondelinge stemming. De wetgever was hier duidelijk bezorgd dat de voorzitter anders een te grote invloed zou kunnen uitoefenen op andere leden. Het huishoudelijk reglement kan de volgorde van stemming vastleggen. Indien dit niet gebeurd is, behoort de vaststelling tot de bevoegdheid van de voorzitter. Er kunnen verschillende systemen toegepast worden, namelijk volgens de rangorde van de schepenen of volgens een systeem van loting. Geheime stemming is verplicht bij de vervallenverklaring van het mandaat van een gemeenteraadslid en schepen, het aanwijzen van de leden van de gemeentelijke bestuursorganen, van de vertegenwoordigers van de gemeente in overlegorganen en in de organen van andere rechtspersonen en feitelijke verenigingen of bij individuele personeelszaken. Daar deze bepaling uitdrukkelijk steltdat de geheime stemming alleen van toepassing is in die aangelegenheden, moet zij beperkend uitgelegd worden. In alle andere gevallen zijn de stemmingen in de gemeenteraad niet geheim. Dat elke raadslid zijn stem in het geheim moet kunnen uitbrengen vereist uiteraard het gebruik van stembriefjes. Van geheime stemming kan geen sprake zijn wanneer de stemming zonder stembiljetten heeft plaatsgehad. De geheime stemming moet het de leden van het college van burgemeester en schepenen mogelijk maken om onafhankelijk en vrij van enige druk van buitenaf te kunnen beslissen over bepaalde aangelegenheden. Raadsleden die zich onthouden worden wel meegeteld voor het aanwezigheidsquorum maar hun onthouding wordt niet meegerekend bij de ja- of nee stemmen. Zijn er evenveel raadsleden voor als tegen een bepaald voorstel, dan staken de stemmen en is het voorstel verworpen.
7. Verslag gemeenteraad
De gemeenteraad die ik heb bijgewoond ter voorbereiding van deze paper vond plaats op negen november om 20uur in het poorthuis te Peer. Er waren 24 gemeenteraadsleden aanwezig, één raadslid werd verontschuldigd. Opvallend vond ik dat er meer mensen dan ik verwacht had, de gemeenteraad bijwonen. De voorzitter van de gemeenteraad, Roger Vanhove, opende de gemeenteraad. Allereerst werd aan de gemeente gevraagd om het verslag van de vorige gemeenteraad goed te keuren. Doordat er geen opmerkingen zijn bij het verslag, gaat de voorzitter over tot stemming. Dit gebeurt door een mondelinge stemming waarbij iedereen akkoord is. Het volgende punt op de agenda was het tariefreglement in verband met sporthal ‘de Deuster’ in Peer. Omdat er recent een nieuwe sporthal geopend is aan de nieuwe scholencampus die naschools ook beheert zal worden door de stad, vraagt de gemeenteraad nu een goedkeuring om in beide sporthallen dezelfde tarieven te hanteren. Aangezien er al lang geen tarievenwijziging is geweest in sporthal ‘de Deuster’ vraagt de gemeenteraad om de goedkeuring van het nieuwe tariefplan. Ook voor deze wijziging stemde alle raadsleden, na wat discussie in verband met het cafetaria van de nieuwe sporthal, voor deze wijziging. Een ander punt op de agenda van deze gemeenteraad, was de wegmarkering op de Oostweg. Raadslid Guido Maes legde uit dat het van groot belang is dat er een duidelijke scheiding tussen het fietspad en de rijbaan is. Een doorlopende witte streep zou al voldoende kunnen zijn. De Oostweg is een verbindingsweg. Toen de voorzitter overging naar de mondelinge stemming van dit agendapunt, was ik persoonlijk zeer verbaast om te zien dat de meerderheid tegen deze verandering had gestemd. Er werd hierna wel nog wat gediscussieerd over waarom dit al dan niet een goed voorstel was, maar de stemming was al gebeurt. De feestsubsidie van het 650 jarig bestaan van de stad Peer was ook een groot discussiepunt op de agenda. Het feestprogramma is hiervoor al grotendeels uitgewerkt maar er wordt via een toelagereglement financiële ondersteuning gevraagd. Een van de vragen die gestel wordt is waarom dat de vrijwilligers momenteel niet betaald kunnen worden, maar er wel veel geld kan worden vrijgemaakt om het nationaal orkest van België naar Peer te halen terwijl Peer zelf een hoog aangeschreven harmonieorkest heeft. Sommige vinden dit teveel geld om uit te geven aan een feest comité. Toch stemde er niemand tegen, er onthielden zich veel raadsleden van de stemming, en de overige stemde voor. Dit betekend dus dat dit agendapunt werd goedgekeurd. Dit waren voor mij de agendapunten die het meeste discussie naar boven brachten, bij de rest van de agendapunten werd er vrijwel meteen gestemd. Tijdens mijn gemeenteraad vond er ook geen geheime stemming plaats. Toen de gemeenteraad op zijn einde liep vroeg de voorzitter of er nog vragen waren. Zo werd er bijvoorbeeld gevraagd waarom er op de website staat dat klachtenbehandeling bij de gemeenteraad terecht komt, terwijl dit eigenlijk niet het geval is of wanneer er werk gemaakt zou worden van de nieuwe website, zoals eerder al beloofd werd. Op elke vraag werd kort op in gegaan maar aangezien de gemeenteraadsleden geen nieuwe agendapunten op de vergadering zelf mogen toevoegen zijn dit gewoon algemene vragen waar meestal kort en bondig op geantwoord werd. De voorzitter sloot de vergadering rond 21:15 af en deelde ook mee dat de volgende vergadering zal plaatsvinden op 12 december 2016. Deze vergadering zou ook ineens de laatste vergadering van het jaar worden.
8. Besluit
Bij een gemeenteraad komt veel meer kijken dan men op het eerste zicht zou denken. Bij de gemeenteraadsverkiezingen gebeurt er veel meer achter de schermen dan dat de kiezers vaak denken. Er worden allerlei vereiste gesteld en niet iedereen kan zich zomaar kandidaat stellen om burgemeester, schepenen of raadslid te worden. Iedereen die verkozen wordt heeft dan binnen het gemeentebestuur zijn of haar eigen functie. Deze is niet altijd vanzelfsprekend. Zo is de burgemeester nog maar zelden voorzitter van de gemeenteraad. De voorzitter draagt naar mijn mening de belangrijkste taak in de gemeenteraad want hij of zij moet zorgen dat alles voor, tijdens en na de vergadering in goede banen verloopt. De burgers hebben ook enige inspraak in de gemeenteraad. Zo mogen zij de raadsleden kiezen en indien ze dit wensen kunnen ze zelfs agendapunten aanvragen. De stemming in de gemeenteraad gebeurt zo goed als altijd mondeling, met hier en daar een uitzondering van een geheime stemming. Als er binnen een gemeente geen goede organisatie is, kan dit vele gevolgen met zich meebrengen.