Korsakov is een chronische hersenaandoening waar je niet mee geboren wordt maar welke door de jaren heen zich kan ontwikkelen. Omdat er weinig aandacht is (geweest) voor deze aandoening vind ik het interessant om mij daar wat meer in te verdiepen.
Ik vind Korsakov een bijzondere ziekte die mij ontzettend intrigeert en bezighoudt.
In het eerste hoofdstuk leg ik uit wat Korsakov is, hoe je het kan krijgen en wat de kenmerken zijn van Korsakov. In het tweede hoofdstuk heb ik gekeken naar de behandelmethode en welke methodiek hierbij toegepast wordt. Ook kijk ik naar welke psychologische stromingen ik hieraan kan koppelen.
Vervolgens wordt er in het derde hoofdstuk het ethisch dilemma met als titel: “Is het verantwoord om een patiënt met dementie euthanasie te ontnemen terwijl hij/zij een wilsverklaring heeft getekend” uitgewerkt.
In het vierde hoofdstuk heb ik onderzocht hoe er omgegaan wordt met Korsakov in het buitenland en wat de methodieken zijn die er daar gebruikt worden.
Tenslotte zijn de kwaliteiten weergegeven die belangrijk zijn om over te beschikken wanneer je graag met deze doelgroep zou willen werken en is de literatuurlijst weergegeven. Korsakov is een chronische hersenaandoening die ontstaat door een tekort aan vitamine B1. Dit kan ontstaan door een eetstoornis maar over het algemeen gaat dit vaak gepaard met langdurig alcoholmisbruik. Dit kan ook komen door lang diarree hebben of vaak braken. De lever slaat vitamine B1 op en maakt een reservevoorraad aan die goed is voor vier tot zes weken. Wanneer iemand door deze reservevoorraad heen is en deze niet wordt aangevuld worden bepaalde hersengebieden aangetast. Dit kan leiden tot stoornissen in het functioneren of Korsakov.
Alcoholisten hebben vaak de drang om te stoppen met eten. Alcohol zorgt er namelijk voor dat het hongergevoel verdwijnt en biedt ze tevens alle calorieën die ze nodig hebben. Doordat er veel alcohol wordt geconsumeerd wordt de lever aangetast, het gevolg hiervan is dat de lever minder goed in staat is om vitamine B1 op te slaan. De reservevoorraad is hierdoor eerder leeg. Omdat bij de verbranding van de alcohol veel vitamine B1 wordt verbruikt slinkt de voorraad sneller. Vaak spelen er bij Korsakov patiënten ook andere verslavingen zoals roken of koffiedrinken.
In Nederland hebben naar schatting 800.000 mensen een alcoholprobleem, lang niet iedereen hiervan krijgt Korsakov. Ongeveer drie tot vijf procent krijgt een vitamine B1 te kort wat eventueel kan lijden tot Korsakov.
Een bijzondere waarneming is dat het aantal Korsakov patiënten volgens het huishonk (2010) in de psychiatrische ziekenhuizen vervijftienvoudigd is en in algemene ziekenhuizen verzesvoudigd. De jongste patiënt die gediagnostiseerd is met Korsakov is slechts 25 jaar.
Er zijn veel stoornissen die gepaard gaan met Korsakov, allereerst de meest belangrijke: De geheugenstoornis. Het zintuigelijk geheugen, kortetermijngeheugen en langetermijngeheugen kunnen aangetast zijn. Hierdoor kunnen Korsakov patiënten problemen hebben met het opslaan of terug halen van informatie. Ook kunnen bepaalde gebeurtenissen niet in de juiste tijd geplaatst worden en kunnen ze hierdoor onbewust verhalen verzinnen.
Door jarenlang overmatig alcohol te nuttigen komen hier ook veel lichamelijke stoornissen bij kijken.
Patiënten met Korsakov hebben allereerst een verhoogde kans op longontstekingen. Door het vitaminetekort kan het zenuwstelsel beschadigd raken en kunnen er neurologische aandoeningen zich voordoen zoals een evenwichtsstoornis of ataxie. Het afweersysteem is vaak ook beschadigd en daardoor zijn Korsakov patiënten vatbaarder voor infectieziektes. Verder hebben patiënten met Korsakov een vergrootte kans op huidproblemen, suikerziekte, hersenbloedingen, hartinfarcten bloedarmoede en kanker in de mond, keel of slokdarm. Executieve stoornissen kunnen we onderverdelen in drie groepen.
– Gedrag is niet te starten
– Gedrag is niet te reguleren
– Gedrag is niet te stoppen
Allereerst het gedrag starten is lastig voor de patiënten, vaak zijn ze lusteloos en niet in staat om zichzelf tot iets te zetten.
Het reguleren van het gedrag is ook een stoornis die vaak voorkomt. Het omgaan met veranderingen, iets organiseren of taken goed af te ronden is voor een Korsakov patiënt erg lastig. Vaak worden volgordes door elkaar heen gehaald of blijven ze steken bij een bepaalde activiteit. Zeker door de geheugenstoornissen kan dit verergerd worden.
Vaak heeft de patiënt voordat de Korsakov diagnose vastgesteld wordt al een psychische stoornis, dit kan variëren van ADHD, depressie, persoonlijkheids- of angststoornissen. Het kan zijn dat deze stoornissen een grote rol spelen bij het ontstaan van Korsakov. Vaak zijn de patiënten die Korsakov krijgen ook al verslaafd aan koffie of roken.
De kenmerken van Korsakov patiënten kunnen we onderverdelen in lichamelijke en psychische kenmerken. De psychische kenmerken zijn hiervoor al weergegeven. Een nog niet genoemde kenmerk is een zwak ziektebeeld. Dit komt omdat zij zelf niet inzien dat zij Korsakov hebben. Doordat zij zich hierom heel erg machteloos kunnen voelen kan het zijn dat de patiënt agressief gedrag naar familie, vrienden of hulpverleners uit. Dit kan voor de familie en vrienden voor veel onbegrip zorgen.
Er is eerder ook al geschreven over het feit dat zij onbewust verhalen kunnen verzinnen, dit komt doordat zij bepaalde stukken niet meer herinneren maar hier wel iets willen invullen. Dit is ook een kenmerk, patiënten liegen en kunnen een eigen waarheid creëren. In de hulpverlening wordt dit ook wel “eerlijk liegen” genoemd. Dit komt vaak voor in de eerste maanden nadat de diagnose is gesteld. Later wordt dit minder en neemt het liegen af.
Een van de lichamelijke kenmerken is onverzorgd zijn. Een patiënt kan interesse in het verzorgen van het uiterlijk verliezen en er daardoor onverzorgd bijlopen. Dit kan tot uiting komen door in vieze, slobberige kleding te lopen of doordat ze zich niet wassen en stinken.
Een ander uiterlijk kenmerk wat duidelijk te zien is bij Korsakov patiënten is lusteloosheid. Ze zullen niet snel initiatief nemen om bepaalde activiteiten te ondernemen. Zonder dat er sprake is van een depressie wordt er om deze reden antidepressiva aan deze patiënten toegediend. Hierdoor wordt de patiënt actiever en meer geïnteresseerd.
Behandelmethodes voor Korsakov
Korsakov is niet te genezen. Omdat er een groot tekort is aan vitamine B1 kan het zijn dat er vitamine B1 wordt geïnjecteerd. Het verergeren van het beschadigen van de hersenen kan voorkomen worden door de patiënt te stimuleren om te stoppen met drinken. Verder is het voor een Korsakov patiënt belangrijk om een dagritme te hebben en structuur, deze kan bijvoorbeeld worden gegeven in verpleeghuizen of speciale Korsakovklinieken.
Er is een methodiek die gebruikt wordt om het leven van een patiënt met Korsakov zo prettig mogelijk te laten verlopen, deze is geformuleerd door professor Lindenhoff in 1990 en staat ook wel bekend als de vier K´s.
– “Kort” Verwoord alles kort en duidelijk en houd het bij één onderwerp.
“Konkreet” Verwoord alles concreet. Laat ook voorwerpen zien die neigen naar handelen, voorbeelden hiervan zijn een tandenborstel of een handdoek.
– “Konsekwent” Handel consequent en bied ondersteuning die ze ook verwachten van jou.
– “Kontinu” Handel altijd verpleegkundig op dezelfde wijze en probeer dit met het hele team te doen. Dit is een empathische directieve benadering die gebruikt wordt.
Kenmerkend hiervoor zijn het inleven in gevoelens en sturen in de juiste richting. De hulpverlener stuurt het gedrag van de cliënt door hem aanwijzingen te geven. Dit komt terug in het model van Lindenhoff die hierboven is weergegeven.
De patiënt wordt door middel van aanwijzingen de juiste richting op gestuurd.
Een nog redelijk nieuwe en onbekende methode die gebruikt wordt bij Korsakov patiënten is sport en beweging. Door het actief bezig zijn met bewegingen wordt het cognitieve deel van de hersenen gestimuleerd en mogelijk deels hersteld. Ook de lichamelijke conditie wordt hiermee bevorderd en mogelijk verbeterd. De voorlopige resultaten die bekend zijn van deze methode zijn positief en het lijkt erop dat de cognitieve klachten verminderd worden. Patiënten met Korsakov die deze training hebben doorlopen zijn ook sneller geneigd om dit als een serieuze dagactiviteit op te pakken. Dit is een bijzondere waarneming want patiënten met Korsakov zijn vaak lusteloos. Echter zijn dit voorlopige resultaten en is het nog niet bekend wat de gevolgen zijn op de langere termijn. Exacte cijfers van deze methode zijn niet bekend. Momenteel wordt er nog steeds gewerkt aan het verzamelen van meer resultaten van deze methode.
Deze methode kan ik koppelen aan de lichaamsgerichte benadering, de klachten worden met behulp van het lichaam als instrument verminderd. De lichaamsgerichte training is ook goed voor de lusteloosheid en agressie die de patiënten met Korsakov vaak hebben.
Het volgende ethische dilemma wil ik graag uitwerken:
“Is het verantwoord om een patiënt met dementie euthanasie te ontnemen terwijl hij/zij een wilsverklaring heeft getekend”
Verkenning van het dilemma en de handelingsalternatieven.
Het komt voor dat mensen met een euthanasiewens wanneer ze dementerend worden de euthanasiewens niet meer hebben nu ze daadwerkelijk dementerend zijn. Dit kan komen doordat de dementie in een dusdanig stadium ontwikkeld is dat ze zich niet goed meer kunnen verwoorden of dat ze vergeten zijn dat ze deze verklaring hebben ondertekend. Wat is de juiste manier van handelen in deze situatie?
De betrokkenen in deze situatie zijn de desbetreffende persoon die de wilsverklaring heeft ondertekend, de nabestaanden en de arts die de euthanasie zou moeten uitvoeren. De desbetreffende persoon heeft recht op euthanasie want de wilsverklaring is ondertekend voordat de dementie is toegeslagen. Ook heeft de desbetreffende persoon het recht de euthanasieverklaring in te trekken. De belangen van eerder worden van tafel geveegd wanneer dit gebeurd.
De nabestaanden hebben geen recht om hier iets over te zeggen. Hun wens is dat hun vriend of familielid zo weinig mogelijk lijdt. Voor hen is het lastig om te weten of de desbetreffende persoon zou willen dat de euthanasie doorgezet wordt of dat het niet doorgaat. Dit heeft twee kanten. Aan de ene kant kan het een zorg minder zijn wanneer de euthanasie toegediend wordt en hebben zij het idee dat hun vriendin of familielid een waardig levenseinde heeft gekregen. Dit kan tevens ook voor verwarring zorgen omdat ze hun vriendin alleen kennen zonder de dementie en weten dat dit het perfecte levenseinde was voor hem. Er kan dan een schuldgevoel opspelen omdat de euthanasie is doorgezet en zij weten dat hun vriend of familielid dit nu eigenlijk niet meer wil.
Wanneer het niet uitgevoerd wordt kan het zo zijn dat ze het psychisch erg zwaar krijgen om te verwerken dat de persoon die ze kennen zonder dementie niet meer hetzelfde is als de persoon nu met de dementie. Ook kunnen ze het idee hebben dat ze hun vriend of familielid in de steek laten door zijn eerdere wilsverklaring niet serieus te nemen of door te zetten.
De uitvoerend arts hoeft zich volgens de Ruiter (2010) niet aan de wilsverklaring te houden wanneer hij vindt dat hij acuut moet ingrijpen Dat zou in deze situatie van toepassing kunnen zijn. Het uitvoeren van de euthanasie kan tegen de belangen van de arts ingaan namelijk het luisteren naar een patiënt en zijn huidige wens te respecteren en accepteren. Volgens de wet mag er alleen euthanasie worden uitgevoerd wanneer het aantoonbaar is dat de patiënt leeft met een uitzichtloos en ondragelijk lijden. Dementie valt niet onder deze regel mits de persoon hiervoor een wilsverklaring heeft ondertekend voordat de dementie is toegeslagen. Dat is in deze situatie het geval. De arts zou de euthanasie niet hoeven uitvoeren wanneer het in strijd is met zijn geweten
Volgens de gevolgenethiek zou de euthanasie moeten worden uitgevoerd. Dit komt omdat de meeste mensen er profijt van zullen hebben. Wanneer het niet wordt uitgevoerd zullen de nabestaanden het moeten verwerken dat de persoon nooit meer hetzelfde is dan voor de dementie. Dit kan uiteraard per situatie heel erg verschillen. Dit ligt heel erg aan de situatie, als zij er zeker van zijn dat de desbetreffende persoon echt euthanasie zou willen is het makkelijker te verwerken. Ook is het voor hen fijn om te weten dan hun geliefde een waardig levenseinde heeft gehad zoals hij of zij aangegeven heeft toen de wilsverklaring werd ondertekend.
Volgens de plichtethiek zou het mogelijk zijn om de euthanasie toe te dienen, echter denk ik dat wanneer de patiënt tegen zou werken bij het toedienen van de euthanasie de uitvoerend arts niet volgens zijn eigen moreel zou handelen. Bij de plichtethiek staat het eigen morele handelen centraal en wanneer er een patiënt tegenover de arts zou zitten die duidelijk aangeeft geen euthanasie te willen kan de arts de euthanasie niet toedienen zonder hier goed bij na te denken waarom hij het dan zou toedienen. Dan wordt het toegediend omdat het volgens de wet mag en niet omdat hij dan een goede daad doet.
Als we het via de deugdethiek bekijken moeten we de juiste middenweg zoeken. Het is lastig hoe de nabestaanden hier tegenaan kijken. Vinden ze het rechtvaardig dat hun vriend, familielid of partner komt te overlijden of geloven ze oprecht dat hij het niet meer wil? Het is in dit geval erg lastig te zeggen wat de middenweg zou zijn. Als we dan toch de middenweg zouden moeten kiezen is er geen sprake van euthanasie maar wordt er gekeken naar de mogelijkheden om de patiënt een zo waardig mogelijk leven te kunnen bieden zonder hem euthanasie toe te dienen.
Het is moreel juist dat ik geen euthanasie zou laten toe dienen omwille van de patiënt en de uitvoerende arts die het toe zou moeten dienen ondanks dat de nabestaanden zich hierdoor niet gehoord kunnen voelen en zij het moeten verwerken dat de persoon die zij kenden nooit meer hetzelfde zou zijn
Voor de methodieken in het buitenland wil ik graag de vergelijking maken met het land Canada.
Wereldwijd zijn er heel weinig landen die statistieken kunnen weergeven over het aantal Korsakov patiënten. Sterker nog, Nederland is een van de weinige landen die een schatting kan maken van het aantal patiënten. Ook is Nederland een van de weinige landen die speciale Korsakov klinieken heeft. Ik denk dat er in andere minder ontwikkelde landen nog niet veel bekend is over Korsakov. Ouderen met Korsakov worden in deze landen vaak thuis verzorgd en daarom is er geen aandacht voor en zijn er ook geen statistieken bekend zijn. En ook al komt de ontdekker van Korsakov uit Rusland, ook hier zijn geen cijfers over bekend terwijl het land leidend is in het vele consumeren van Alcohol
Volgens Mcschooler (2015) begint er over de hele wereld nu een nieuwe trend onder de jongeren namelijk Binge drinking. Binge drinking houdt in dat jongeren grote hoeveelheden alcohol in een keer opdrinken. Dit gaat dan om vijf of meer drankjes per gelegenheid die minimaal één keer per week worden gedronken. Jongeren die mee doen aan deze trend doen dit vaak om erbij te willen horen of omdat het sociaal wenselijk is. Vooral in Canada is deze trend erg in. Dit kan op langere termijn voor grote hersenschade zorgen en mogelijk Korsakov.
De behandeling die er in Canada wordt aangeboden is anders dan in Nederland. In tegenstelling tot Nederland is er in Canada geen speciale Korsakov kliniek. Wel worden er vitamine-injecties gegeven, er wordt gelet op voeding en ze krijgen ondersteuning om te stoppen met drinken. Ook is er ondersteuning voor de betrokkenen van de patiënt. Deze benadering kan ik koppelen aan de cognitieve-gedragstherapeutische benadering. Centraal staat hier de gedragstherapie, het afleren van verkeerd gedrag en aanleren van gewenst gedrag.
Consumption of alcohol around the world (2015)
Samenwerken: Doordat de patiënt continu op dezelfde manier moet worden behandeld en aangesproken moet worden is het belangrijk dat je nauw samenwerkt met je collega´s. Veel patiënten met Korsakov hebben 24 uurs zorg nodig en ook om die reden is het belangrijk dat de patiënt structuur geboden wordt. Door het samenwerken met andere collega´s kan er op dezelfde manier gehandeld worden bij een bepaalde patiënt.
Communicatieve vaardigheden: Zoals hierboven is weergegeven is het belangrijk dat er veel wordt samengewerkt. Dit gaat gepaard met het goed communiceren naar je collega´s toe. Met communicatieve vaardigheden wordt ook bedoeld dat je dusdanig naar de patiënt communiceert dat hij je begrijpt. Communicatie is erg belangrijk voor een patiënt met Korsakov.
Geduld: Werken met patiënten met Korsakov vergt veel geduld. Je moet als hulpverlener je er bewust van zijn dat iemand met Korsakov niet alles even snel oppakt. Ook is het belangrijk je er bewust van te zijn dat patiënten met Korsakov kunnen liegen over hun ziektebeeld. Als hulpverlener dien je daar professioneel mee om te gaan. Omdat iemand met Korsakov een slecht kortetermijngeheugen heeft kan het maanden duren voordat zij een bepaalde handeling zelfstandig kunnen uitvoeren.
Inlevingsvermogen: Het inlevingsvermogen gaat gepaard met het geduld wat je moet hebben om met de doelgroep te kunnen werken. Ga zo veel mogelijk mee met de belevingswereld van de patiënt. Op deze manier geef je de patiënt een veilig gevoel. Probeer ook te bedenken dat door het slechte kortetermijngeheugen je bepaalde vragen niet kan stellen zoals: Wie is er gisteren op bezoek geweest? Of Wat heb je gisteren gegeten?
Respect: Het is belangrijk om respect te hebben voor de mensen met Korsakov. Vergeet niet dat mensen met Korsakov een eigen geschiedenis hebben gehad. Behandel hen, nu ze Korsakov hebben, daarom niet als “een klein kind”. Ook is het lange termijn geheugen nog goed en kunnen zij zich momenten herinneren van de tijd voordat de Korsakov werd gediagnosticeerd.
Observeren: Het selectief en subjectief kunnen waarnemen van gedrag. Belangrijk bij het waarnemen van het gedrag is de juiste conclusies kunnen trekken en dit ook te bespreken met je collega´s. Daarbij kom je weer terug op communicatieve vaardigheden en het samenwerken.
Door mijn eerdere stage-ervaringen kan ik zeggen dat ik goed kan samenwerken en communiceren. Respect naar patiënten én cliënten is voor mij een vereiste. Ook het observeren is een kwaliteit die ik bezit, ik vind het vooral interessant om de non-verbale lichaamshouding te lezen. Ik heb nog nooit eerder met deze doelgroep gewerkt dus ik zou niet kunnen zeggen in hoeverre ik het inlevingsvermogen of geduld heb