Geen enkele vulkaan is hetzelfde, sommige vulkanen lijken wel op elkaar. Er bestaan ook veel verschillende soorten vulkanen. Deze deelvraag behandelt de 4 meest bekende en voorkomende hoofdgroepen van vulkanen.
Die 4 hoofdgroepen zijn:
1. Schildvulkaan
2. Supervulkaan/Spleetvulkaan
3. Hotspot
4. Stratovulkaan/Samengestelde/Kegel vulkaan
Hieronder worden de verschillende vulkanen verder uitgewerkt.
1. Schildvulkanen ontstaan op plaatsen waar de aardkorst (vaste buitenste laag van de Aarde, bestaat uit Oceanische en Continentale korst) erg dun is. Bij schild-vulkanen is het magma in de magmakamer (onderaardse plek waar magma wordt verzameld) een dunne en hete vloeistof. Het magma kan daardoor makkelijker door spleten naar het aardoppervlak dringen. (hieronder een plaatje van dit verschijnsel). En de verstopping in de kraterpijp aanvreten, totdat deze verstopping geheel of gedeeltelijk is opgeruimd. Hierdoor komen tijdens erupties zelden ontploffingen voor. Wanneer de druk in de magmakamer toch hoog is opgelopen, kan er een lavafontein ontstaan. Daarnaast wordt er weinig as uitgestoten omdat gassen uit het magma kunnen ontsnappen zonder eerst schuim te vormen. De uitbarstingen van een schildvulkaan is niet heel gevaarlijk voor de omgeving. Alleen wanneer een lavastroom zich door een bewoond gebied verplaatst kan er schade aan huizen en akkers ontstaan. Doden en gewonden komen zelden voor. Doordat de lava dun en heet is, en heel langzaam afkoelt, kunnen de lavastromen lange afstanden afleggen. Hierdoor hoopt vulkanisch materiaal zich niet telkens vlakbij de krater (mond/ bovenkant van een vulkaan) op. Na vele uitbarstingen ontstaat een berg met vlakke helling, dat lijkt op een schild. Vandaar de naam schildvulkaan. Schildvulkanen kunnen een grote omvang krijgen vergeleken met andere typen vulkanen. Een voorbeeld van schildvulkanen zijn de vulkanen van Hawa??.
2. Spleeterupties zijn het gevolg van het uitrekken van de aardkorst, waarbij lange spleten ontstaan. Spleeterupties ontstaan als dunne basaltische magma via die scheuren naar buiten stroomt. Omdat het zo dun is, koelt het langzaam af, waardoor het lange afstanden kan afleggen en niet snel ophoopt. De spleten kunnen soms tientallen kilometers lang zijn.
Als magma door een scheur in de aardkorst naar buiten stroomt, verspreidt de lava zich door de spleet. Er ontstaat dan een spleetvulkaan.
Spleetvulkanen ontstaan bij divergente plaatgrenzen. Bij divergente plaatgrenzen bewegen twee platen uit elkaar. Hierdoor ontstaat er een ruimte tussen de platen.
Aangezien de meeste divergente plaatgrenzen zich onder het wateroppervlak bevinden, komen spleetvulkanen het meest onder water voor.
IJsland is de enige plaats waar spleetvulkanen op het land voorkomen.
?? Spleeteruptie ?? Laki
Uitleg IJsland:
Een typische IJslandse vulkaansoort is de spleetvulkaan.
De Laki (Lakag??gar ?? Laki’s kraters) is ‘?n van de bekendste spleetvulkanen van IJsland. Deze is vooral bekend geworden om zijn grote uitbarsting in 1783. De uitbarsting van Laki was ‘?n van de ergste uitbarstingen die IJsland heeft meegemaakt. Er werd toen een gebied van 565 km?? onder lava bedolven en er werd zelfs de loop van een rivier veranderd. Verder kwamen er ook zeer grote hoeveelheden gas vrij. Deze gassen verspreidden zich over een groot gebied. Door de zure regen wilde er op IJsland geen gewas meer groeien, waardoor een grote hongersnood ontstond. Als gevolg van de giftige gassen, de zure asregens en de hongersnood kwamen 10.000 mensen om (een kwart van de toenmalige bevolking). Nu is het lavaveld begroeid met mos, en meer dan honderd kraters op een rij markeren de plaats van de spleetzone.
?? Laki ?? Laki
3. Een hotspot is een gebied waar de aardkorst erg dun is.
Men gaat er vanuit dat de aardkorst dun is geworden, doordat onder die hotspots zich een stroom bevindt van extra warm materiaal (een mantelpluim), wat de aardkorst doet ‘smelten’. Doordat de aardkorst op deze plaatsen erg dun is, kan de magma zich gemakkelijk een weg banen door de aardkorst en zich verzamelen in de magmakamer. Uiteindelijk wordt de druk in de magmakamer zo groot dat er een uitbarsting plaats vindt.
Omdat platen bewegen, terwijl de stroming op dezelfde plaats blijft, zal de vulkaan op een gegeven moment buiten het bereik van de warme stroom komen (zie afbeelding hieronder).
Platen die over hotspots bewegen, kan je herkennen aan rijen van vulkanen, die ouder zijn als ze verder van de hotspot liggen. De Hawa??-eilanden zijn waarschijnlijk zo gevormd.
Kaart van waar op aarde zich hotspots bevinden.
4. Stratovulkanen zijn opgebouwd uit meerdere lagen. Stratovulkanen zijn meestal heel hoog. Bij stratovulkanen is het magma een dikke, stroperige vloeistof, waardoor het moeilijker tot het oppervlak doordringt. Voordat er een eruptie (vulkaanuitbarsting) kan plaatsvinden, moet de druk in de magmakamer eerst hoog worden en dat kan lang duren. Stratovulkanen zijn gevaarlijk als ze uitbarsten. Hoe meer tijd er tussen de vorige uitbarsting zit, hoe erger de uitbarsting is. Dat komt omdat bij uitbarstingen van stratovulkanen de verstopping in de kraterpijp door een grote ontploffing de lucht in wordt geblazen. En de verstopping wordt steeds groter. Die verstopping ontstaan, doordat het magma zo dik en stroperig is. Dit wordt gevolgd door as en vulkanische gassen die met een grote snelheid de lucht in spuiten. De eruptie (uitbarsting) veroorzaakt een regen van stenen, gevolgd door een regen van as dat dagen kan duren. Tijdens zo’n eruptie komt er vaak niet veel lava uit de vulkaan. Andere gevolgen zijn:
1. Pyroclastische stromen:
Tot een van de meest gevaarlijke en minst bekende verschijnselen die bij een vulkaanuitbarsting kunnen optreden, behoren’gloedwolken en pyroclastische stromen. Dat zijn als het ware lawines, een heet mengsel van asdeeltjes, gassen, grotere brokken en lucht. Door de ingesloten asdeeltjes zijn gloedwolken zwaarder dan lucht; daarom stromen ze over de vulkaanhelling omlaag, waarbij de hete gassen een soort luchtkussen vormen dat ervoor zorgt dat de gloedwolk vrijwel ongehinderd omlaag kan stromen.
Een pyroclastische stroom bestaat uit heet, uitzettend gas en pyroclastisch materiaal. Snelheden kunnen oplopen tot wel 100 km/u en de temperatuur 200-700??C. Ze ontstaan door bijvoorbeeld het inzakken van de eruptiekolom en het vrijkomen van grote hoeveelheden gas uit de vulkaan.
Gloedwolken kunnen een snelheid bereiken van meer dan 700 km/h en een hitte van vaak meer dan 1000 ??C. En vernietigen daarbij alles wat op hun weg komt.
Een bekend voorbeeld is de pyroclastische stroom van de Mt. Pel??e op Martinique. De pyroclastische stroom die in 1902 van die vulkaan afstroomde, bereikte de hoofdstad Saint-Pierre en vernietigde die in slechts enkele seconden, waarbij ongeveer 30.000 mensen omkwamen.
2. Base surges A base surge is usually formed when the volcano initially starts to erupt from the base of the eruption column as it collapses. It usually does not travel greater than 10 kilometers from its source. A ground surge usually forms at the base of a pyroclastic flow. An ash cloud surge forms when the eruption column is neither buoying material upward by convection or collapsing. Such deposits can be formed before, after, and during, the formation of pyroclastic flows
3. Vulkanische bommen
4. Modderstromen
Na een uitbarsting kunnen er namelijk dodelijke modderstromen ontstaan. Zo’n modderstroom heet een lahar. Een lahar ontstaat als brokstukken van de uitgebarsten vulkaan in contact komen met stromend water. Als de brokstukken in een rivier komen word alles meegenomen door de rivier. Zo krijg je grote stromingen met veel puin. Het kan ook zijn dat de brokstukken door de regen naar beneden stromen van de vulkaan af.
Doordat de lava erg stroperig is en snel afkoelt, hoopt het materiaal zich vlakbij de krater op. Na vele uitbarstingen ontstaat er een hoge berg met steile helling, die veel lijkt op een kegel. Stratovulkanen ontstaan voornamelijk langs convergente plaatgrenzen (2 platen die tegen elkaar botsen). Voorbeelden van stratovulkanen zijn Mount Vesuvius en Mount St. Helens.
Caldera is onderdeel van een stratovulkaan.
& Hotspot
Bronnen: * Een groot deel van deze informatie wisten we zelf, vanwege de lessen die we hierover hebben gehad.
* Ons tekstboek * http://www.vulkanisme.nl/soorten-vulkanen.php * http://www.vulkanisme.nl/ontstaan-vulkanen.php * http://www.kijkeensomlaag.nl/index.php/geologie-van-gesteenten/vulkanen-porfieren-andere-vulkanieten/vulkanen-in-soorten/spleeterupties * http://home.planet.nl/~krame493/vulkanisme_ned.html * http://www.kennislink.nl/publicaties/zeldzame-opnames-van-gloedwolk * http://www.geo.mtu.edu/volcanoes/hazards/primer/surge.html *
Scheikundig, hoe de lava ontstaat ?? vulkanisme
Lava is een gesteente, maar dan in een vloeibare vorm. Nadat magma het aardoppervlak heeft bereikt wordt het lava genoemd. Er zijn verschillende soorten lava. Door lava kan ook nieuw land gevormd worden en de as is erg vruchtbaar (voor het land).
Magma ontstaat door het smelten van gesteente. Wanneer een gesteente smelt wordt niet alleen bepaald door de temperatuur, maar ook door de druk en chemische samenstelling van het gesteente. Bij lage druk zal gesteente eerder smelten. Het verband tussen temperatuur en druk waarbij een gesteente smelt wordt de solidus genoemd. Deze is voor elke chemische samenstelling verschillend. E??n van de belangrijkste invloeden op de solidus is de hoeveelheid water en andere bestanddelen die het gesteente bevat. Hoe meer van dit aanwezig is, hoe eerder het gesteente smelt.
Magma kan slechts in een aantal situaties gevormd worden. Het type magma dat wordt gevormd verschilt per situatie. De beweging van de platen wordt veroorzaakt door stromingen in de aardmantel. Op plekken waar heet mantelmateriaal omhoog beweegt bewegen de platen uit elkaar. Bij een continent wordt dit een rift genoemd, in een oceaan een spreidingsrug. In beide situaties vormt magma doordat het hete mantelgesteente omhoog komt, zodat de druk vermindert. Het wegvallen van de druk zorgt voor smelten. Het magma kan daarna verder omhoog.
Het proces waarbij een plaat onder een andere plaat de mantel in schuift, wordt subductie genoemd. Omdat de oceaanbodem vol met zeewater is, zullen langs de subductiezones water en andere stoffen de mantel in gebracht worden, waar ze de smelttemperatuur van het gesteente verlagen. De gevormde magma zal opstijgen en in de plaat komen. Als de plaat een continent is, ontstaat een actieve vulkanen.
* http://nl.wikipedia.org/wiki/Stollingsgesteente#Ontstaan_van_magma
Het verschil tussen magma en lava in het kort:
Magma is in principe hetzelfde als lava. Het enige verschil zit hem in de plaats waar het zich bevindt.
Het verschil tussen magma en lava is dus dat magma in de aarde zit en wanneer het buiten de aardkorst komt het lava heet.
In de aardkorst zit magma, erbuiten heet het lava.
Magma in, lava uit. Ze noemen het dus magma als het onder de grond zit en als het boven de grond komt noemt men het lava.
Eruptie = uitbarsting