Essay: De ondergang van Joegoslavië

Toen we hoorden dat we alvast moesten nadenken over een onderwerp voor het profielwerkstuk, dachten we als eerst aan geschiedenis. We hadden een onderwerp nodig en we dachten aan muziek door de jaren heen. Echter, het leek ons geen goed onderwerp, waardoor we op het idee kwamen om over het geschiedenis van Joegoslavië te hebben. Voornamelijk omdat we veel verhalen ervan hebben gehoord.

We vroegen ons altijd al af waarom Servi??rs en Kroaten elkaar zo erg haten. De ouders van Edin komen uit Bosni??, dus ze kennen ook veel Kroaten en Edin zelf ook. Edin heeft altijd veel verhalen gehoord en hij merkte dat de meeste mensen Servi??rs haatten. Ik (Samir) heb die idee ook gekregen, door de mensen die ik heb leren kennen via Edin. Ik krijg de indruk dat mensen de Servi??rs niet erg mogen. We vroegen ons af waarom dat nou eigenlijk zo is. Wij hadden er nooit aan gedacht wat de Servi??rs hier van vinden en wat de reden is waarom de Kroaten en Servi??rs elkaar zo haten. Nu kregen we de kans ervoor om het uit te zoeken in ons profielwerkstuk.

Hiernaast waren we ook ge??nsisteerd in de geschiedenis van ex- Joegalsvie. We wilden kijken hoeveel verhalen nou werkelijk kloppen, met wat wij allemaal hebben geleerd en hebben meegekregen van de mensen die uit Kroati?? of Servi?? kennen. Door de achtergrond van Edin had hij ook een mening over de Servi??rs, maar ik (Samir) had niet echt een mening, maar begreep dat er veel ruzie en haat is tegenover de volken. We gaan de verhalen en de meningen van ons zelf ook in dit profielwerkstuk verwerken, maar dat betekent niet dat het een subjectief verslag wordt. We gaan ons persoonlijke dingen in ons verslag verwerken en dat we onze mening gaan uiten, over bepaalde feiten en gebeurtenissen die plaats vonden.
We wensen u veel plezier bij het lezen van ons profielwerkstuk!

Inleiding

Ons profielwerkstuk gaat over het ontstaan van de burgeroorlog in Joegoslavië. Dit onderwerp hoort bij de cultureel-mentale geschiedenis. We hebben ons beperkt tot de nationalistische, culturele en religieuze oorzaken. Tevens hebben we ons ook gericht op twee landen binnen ex- Joegoslavië, namelijk Kroati?? en Servi??. We hebben deze landen gekozen, omdat we de meeste verhalen van dat hebben gehoord en omdat we al beetje wisten dat zij vanaf het middeleeuwen al strijd met elkaar voerden. Beiden volkoren zijn sterk nationalistisch, waardoor ze voor veel onrust hebben gezorgd binnen Joegoslavië zelf. We hebben ons ook gericht op de voorgeschiedenis.

Om dit allemaal te kunnen hebben we een onderzoeksvraag bedacht: ‘Wat zijn de oorzaken van het ontstaan van de burgeroorlog in Joegoslavië en welke culturele en nationalistische factoren hebben hierbij een rol gespeeld’?

Om die vraag te kunnen beantwoorden hebben wij een paar deelvragen opgesteld:

– Hoe en wanneer ontstond het Kroatische en Servische volk, en hoe is hun cultuur ontstaan?
– Hoe heeft de ontwikkeling van het nationalisme geleid tot spanningen tussen de Servi??rs en de Kroaten?
– Welke nationalistische factoren spelen een rol bij de haat tussen de Servi??rs en de Kroaten?
– Wat was de directe aanleiding voor de oorlog?

Uiteindelijk hebben we een conclusie opgesteld,om ons onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden. Ten slotte geven we ook een nawoord en wat wij van dit onderzoekje vonden.

1 Het ontstaan van het Kroatische en Servische volk

De procedure van de Kroatische en Servische volksvorming begin al tijdens de middeleeuwen. Beide stammen af van het Slavische volk. Ze worden ook wel de Zuid-Slaven genoemd, omdat ze uit Zuidoost-Europa komen (bekijk afbeelding 1 voor een kaart van dit gebied). We gaan in dit hoofdstuk de vraag beantwoorden van: ”Hoe en wanneer ontstond het Kroatische en Servische volk, en hoe is hun cultuur ontstaan’? Bij het ontstaan van nieuwe volkoren, komt er steeds een stukje eigen identiteit en cultuur naar boven, waardoor dit een belangrijk aspect en begint is voor ons onderzoek. Daarnaast speelt de bekering tot het Christendom een rol bij het ontstaan van de identiteit bij het culture aspect.

Afbeelding 1 Het woongebied van het Slavische volk

1.1 Het ontstaan van het Kroatische volk

Er worden drie theorie??n beweerd voor het ontstaan van het Kroatische volk. De Slavische theorie, de Iraanse theorie en de Gotische theorie. Tot de heden zijn er nog steeds veel discussies over deze drie theorie??n. Historici zijn voortdurend bezig met het onderzoekennaar de betrouwbaarheid van deze theorie??n en ook nog tot hoeveel de theorie??n nou werkelijk zijn.

De Slavische theorie

Volgende de Slavische theorie behoren de Kroaten tot het Slavische volk. De Kroaten zijn tijdens de 7e eeuw in het gebied vanaf de rivier de Drava tot aan de Adriatische zee gaan wonen (zie afbeelding 2 voor een kaartje van dit gebied) .Er zijn twee namen voor dit gebied, namelijk ‘groot Kroati’?? en ‘Het witte Kroati’??. De Slavische theorie komt uit de geschriften van de Byzantijnse tsaar Constantijn VII. Porfirogeneta (912-956). De tsaar beweert in zijn theorie dat de Kroaten deze gebieden zijn gaan bewonen naar aanleiding van uitnodigingen van de Byzantijnse tsaar Heraklija, voornamelijk om aan te sluiten bij het gevecht tegen de Avaren. De Kroaten waren superieur, dus ze waren zo klaar met de Avaren. De Illyrische en Keltische stammen hadden hierna in dit gebied hun eigen taal en regels laten gelden.

Afbeelding 2 ‘Wit-Kroati’?? zie het witte gebied

De Slavische theorie bevat ook de bekende legende over De broers (Klukas, Lobel, Muhlo, Kosjenac en Hrvat) en de twee zussen (Tuga en Buga). Zij kwamen ooit in dit gebied wonen war nu Kroati?? is en om nog exacter te zijn in Dalmati?? ( zuidelijke gebied van Kroati??). Tijdens de tweede helft van de 7e eeuw, waren zij degene die het Kroatische volk naar dit gebied hebben gebracht. De inwoner van Kroati?? wordt ook wel een Hrvat genoemd in het Kroatisch. Dat komt door de theorie die beweert dat deze benaming vernoemd is naar de broer die Hrvat heette. Deze familie worden ook wel de stichters van het Kroatische volk genoemd, ten minste, zo staat het in de legendes. De komst van de Kroaten aan de Adriatische zee is te zien op de afbeelding hieronder (Afbeelding 3).

De Iraanse theorie
De Kroaten komen volgens de Iraanse theorie uit het land Iran. Bij deze theorie hebben veel bekende historici en taalkundigen stilgestaan. In Kroati?? was dit de Kroatische geleerde Stjepan Kazimir Sakac (1867-1973). Volgens hem komt de naam ‘Hrvat’ (Kroaat) van een oude Perzische stam, met de naam ‘Harahvaiti’. Het land van deze stam heette ‘Harahvatia’. ‘Harahvatva’ was een Iraanse provincie tijdens de tijd van de heersers Kim II en Darijo I. Er bestaat ook een oud geschrift uit de 2e en 3e eeuw voor Christus, waarin gezegd wordt dat de Kroaten in Iran leefden. In afbeelding 4 zijn de migraties van de Kroaten te zien. Volgens dit kaartje komen ze daadwerkelijk uit Iran.

Afbeelding 4 De oorsprong en migraties van de Kroaten

De Gotische theorie
Volgens de Gotische theorie is het zo dat de oude Kroaten afstammen van de Zuidelijke Goten (Ostrogoten). Dit was een van de machtigste Germaanse stammen. De eerste man die heeft geprobeerd om de juistheid van deze theorie aan te tonen is de Kroatische monnik Kerubin Segvic (1867-1945). Deze monnikheeft vooral onderzoek gedaan in de gebieden waar de Gotische stammen leefden. Hier onderzocht hij de naam Hrvat (Kroaat). Uit zijn onderzoek concludeerde hij dat de Gotische achternamen het zelfde eindigden als de Kroatische. Kerubin Segvic beweert ook dat het eerste Kroatische schrift (in het Kroatisch glagoljica) gebaseerd is op het Gotische schrift. Kerubin is uiteindelijk vermoord door een groep communisten, vanwege de verspreiding van zijn theorie. Ze beschuldigden hem omdat hij beweerde dat de Kroaten niet tot het Slavische volk behoren, maar tot het Gotische. Volgens hen vernietigde hij de Slavische broederschap en eenheid. Volgens het kaartje (afbeelding 5) heeft Kroati?? ooit deel uitgemaakt van het Ostrogotische Rijk.
Afbeelding 5 Het Ostrogotische Rijk
Historici en taalkundigen zullen zich zeker nog lang bezig houden met de vraag waar de Kroaten van afstammen. Een ding weten ze zeker en dat is dat er nu niet genoeg bewijzen zijn om aan te duiden dat Kroaten afstammen van het Slavische volk.
1.2 De bekering tot het Christendom
In het ”Liber Pontificalis” worden de eerste contacten tussen de paus en het Kroatische volk beschreven. Hierin staat dat paus Ivan IV. Dalmatinac (640-642), de abt Martin, naar Dalmati?? en Istri?? stuurde om het losgeld voor de gevangen en de botten van oude christelijke martelaren te betalen. Abt Martin heeft met behulp van Kroatische heersers door Dalmati?? kunnen reizen. Tijdens deze reis probeerde hij te bedenken hoe hij zijn contacten met het Kroatische volk kon behouden. Al snel nadat de Kroaten in Dalmati?? kwamen wonen bekeerden zij zich tot het Christendom. Op afbeelding 6 zie je de paus die de Abt Martin naar Dalmati?? stuurde.
Afbeelding 6 Ivan IV. Dalmatinac (640-642)
1.3 Het ontstaan van de Kroatische cultuur
Ongeveer 13 tot 14 eeuwen geleden begon de vorming van de Kroatische cultuur al. Volgens de Slavische theorie leefde het Kroatische volk oorspronkelijk in Galici?? (delen van Oekra??ne en Polen). In de 7e eeuw verplaatste het volk zich naar het westen van de Dinarische Alpen (gebergte langs de Kroatische kust). Kroati?? was in deze tijd nog afhankelijk van het Byzantijnse Rijk en daarna van de Franken (een Germaanse stam), maar in 925 werd Kroati?? een onafhankelijk land. Kroati?? kende tot het einde van de 11e eeuw een aantal vorsten, namelijk vorst Trpimir, Branimir en als laatst de eerste Kroatische koning Tomislav. Onder leiding van deze vorsten cre??erde Kroati?? haar eigen identiteit. Ongeveer rond het begin van de 12e eeuw begon Hongarije aan de macht te komen in het noordelijke deel van Kroati?? (Slavonija) en in het zuiden (Dalmacija) kwamen de Venetianen aan de macht . Om een beeld te krijgen van het Kroati?? aan het begin van de 13e eeuw heb ik afbeelding 7 toegevoegd.
Rond de 15e eeuw kreeg Kroati?? alweer te maken met verschillende Turkse invasies. Ze waren een zekere bedreiging voor de Hongaren en de Venetianen. In 1526 kwam koning Lodewijk II om in de Slag bij Moh??cs. Het gevolg hiervan was dat de Kroaten de Habsburgers op de troon van het Koninkrijk Kroati?? zetten. De Hongaarse tegenkoning (een koning die vanwege onduidelijke machtsverhoudingen, tegenover een nog niet ge??nstalleerde koning geplaatst werd, met als doel deze van de troon te houden) Ivan Zapolja kreeg steun van Slavoni??, maar hun gebied kwam al snel voor een groot deel in Turkse handen. Het bezette gebied van de Turken is terug te zien in afbeelding 8. Uiteindelijk was er weinig over van het Habsburgse Kroatische koninkrijk. De Kroaten wilden hun gebied terug winnen. Het is ze uiteindelijk gelukt om een deel terug te winnen na de slag bij Sisak in 1593. Tijdens de Grote Turkse Oorlog, die duurde van 1662 tot 1699, werd een groot deel van het Kroatische binnenland veroverd.
Rond het einde van de 18e eeuw hoorde het grootste deel van Kroati?? niet meer bij het Ottomaanse rijk. In 1717 werd het zuiden (Dalmacija) alweer veroverd door de Venetianen. Maar in 1815 werd Kroati?? weer een deel van het Habsburgse rijk. In 1848 probeerde Hongarije weer Kroati?? te bezetten. Deze poging mislukte doordat Josip Jelacic (landvoogd van Kroati?? en generaal van Oostenrijk) Kroati?? verdedigde en uiteindelijk alle Kroatische provincies verenigde. In 1868 werden Kroati?? en Sloveni?? samen een koninkrijk.
Tijdens de overheersing van Oostenrijk-Hongarije, hoorde het Koninkrijk van Kroati?? en Sloveni?? bij Hongarije en het Koninkrijk Dalmati?? bij Oostenrijk. Toen Oostenrijk-Hongarije in 1918 viel, vormden de Servi??rs, Kroaten en Slovenen ‘?n Koninkrijk. Het land werd na een aantal jaar aangevallen door Itali?? en Dalmati?? en Istri?? (deze twee regio’s horen vandaag de dag wel bij het onafhankelijke Kroati??).
Van het ‘Eerste Joegoslavi’?? tot het ‘Joegoslavië van Tito’
In 1929 werd het eerste Joegoslavië gevormd door koning Alexander I. In het eerste Joegoslavië waren de Servi??rs de baas. De koning werd in 1934 vermoord door de Kroatische Ustasa’s (radicale nationalistische groepering). Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het Koninklijke leger van het eerste Joegoslavië verslagen door nazi-Duitsland, het fascistische Itali?? en hun bondgenoten. Het gevolg hiervan was dat Kroati?? samen met Bosni?? en Herzegovina werd verenigd in de Onafhankelijke Staat Kroati??. Het was een fascistische vazalstaat onder de Ustasa’s van Ante Pavelic. Grote delen van Dalmati?? werden veroverd door Itali?? en een paar andere delen werden bezet door Hongarije. Een groot deel van de Kroaten steunden in deze tijd de Partizanen onder Josip Broz Tito (partizanenleider en Joegoslavische politicus). Hij wilde Joegoslavië bevrijden. De Partizanen vochten tegen Duitsland, de Ustasa’s en Beatniks (Servische fascistische nationalisten). Er werd vooral gevochten in het Oostenrijkse dorp Bleiburg. Veel Kroaten vluchtten naar Bleiburg vanwege de Partizanen. Hier ontstond een groot bloedbad, daarom wordt het ook wel het Bloedbad van Bleiburg genoemd (zie afbeelding 9 voor een afbeelding). Dit was een grote overwinning voor de Partizanen (die communistisch waren). De communisten van Tito waren de enige die voor ‘?n Joegoslavië waren. Vanwege de overwinning werd Joegoslavië een communistisch land, onder leiding van Tito. Kroati?? werd gezien als een deelrepubliek.

Afbeelding 9 Kroaten vluchten naar het Oostenrijkse Bleiburg

Zoals je ziet heeft Kroati?? deel uitgemaakt van verschillende grote rijken. Deze overheersingen hebben veel invloed gehad op de vorming van de Kroatische cultuur die wij nu kennen. Je kunt zeggen dat de verschillende rijken, als het ware de Kroatische cultuur hebben gevormd. Vanwege het feit dat het noorden van Kroati?? vaak onder ‘?n apart rijk behoorde, en het zuiden onder een ander rijk, is het zo dat beide delen vandaag de dag nog andere cultuurelementen kennen. Er wordt zelfs beweert dat geen een cultuur binnen Europa zo sterk be??nvloed is door andere culturen, als de Kroatische. Dit komt door het feit dat Kroati?? een land is dat door de eeuwen heen het meest van heerser heeft gewisseld.
1.4 Het ontstaan van het Servische volk
Net zoals Kroati??, heeft Servi?? door de eeuwen heen deel uitgemaakt van een aantal verschillende koninkrijken en staten. Het is echter zo dat Servi?? meer op zichzelf is geweest dan Kroati??. De Servische cultuur kent dus minder buitenlandse invloeden dan Kroati??. Servi?? heeft door de eeuwen heen een sterk nationalistisch gevoel ontwikkeld en hierbij ontstond ook langzamerhand een imperialistisch ideaal. Steeds meer ontstond de honger naar het veroveren van verschillende gebieden.
De eerste Servi??rs noemden zichzelf de Wit-Servi??rs. De Wit-Servi??rs zijn in zes verschillende groepen de Balkan gaan bewonen. Er werden dus daadwerkelijk ook zes verschillende staten gevormd, namelijk: Rascia (het huidige Sandzak en Kosovo), Zeta/Duklja, Zahumlje(wat nu Hercegovina is met de stad Rakusa in Dubrovnik), Travunia(wat nu Trebinje is in Bosni??), Bosni?? en Pagania(wat nu Dalmati?? is). Een aantal van deze staten zijn terug te zien in afbeelding 10.

De legende over de onbekende archont
Deze Servi??rs kwamen uit Wit-Servi?? en het zijn dus de voorouders van de Servi??rs die wij nu kennen. Dit wordt ook wel het Slavische Urheimat genoemd(het gebied waar nu Polen, Oekra??ne en Slowakije liggen). Ze kwamen onder leiding van de onbekende archont (in het Servisch nepoznati knez). Deze onbekende archont is een Servische legendarische leider die hen vanuit het Noorden (Wit-Servi??) naar het Slavische gebied, ook wel, de Balkan leidde. De belangrijkste bron voor deze onbekende archont is het boek, genaamd Administrando Imperio, geschreven door Constatijn VII van Byzantium rond het jaar 950. Dit gebeurde ongeveer rond 610 tot 640. Tijdens deze reis naar het zuiden, hebben de Serven de Avaren verslagen, net zoals de Kroaten hadden gedaan. De komst van de Serven is te zien in afbeelding 11.

Afbeelding 11 De migraties van de Serven (onder anderen de Wit-Serven)

De eerste Servische staat
De eerste Servische staat, genaamd Raska werd ongeveer rond de 7e eeuw gesticht, door het Huis van Vlastimirovic. Vlastimirovic stamt af van de onbekende archont. Tijdens het bestaan van de Servische staat Raska, accepteerden de Servi??rs het Christendom. In Zeta (wat nu Montenegro is) werd de Koning Mihajlo gekroond door de Paus in 1077. De Servi??rs waren op dat moment zowel rooms-katholiek als oosters-orthodox (ook wel Russisch-orthodox). Het volk werd religieus verdeeld door het feit dat ze zich hadden gevestigd in een gebied waar de lijn van Theodosius liep. De Servi??rs kregen religieuze onafhankelijkheid, omdat koning Mihajlo benoemd werd tot de aartsbisschop van Bar. Zijn zoon Bodin eiste de troon in 1080 op en regeerde tot zijn dood in 1101.

Het Servische volk was niet meer verenigd tot de middeleeuwen. Ze leefden in 6 verschillende staten waarvan ik de naam al heb aangegeven en ze kwamen alleen samen als ze een vijand moesten bestrijden. Rascia werd uiteindelijk de sterkste staat en nam later de naam Servi?? (Srbija) aan. Op een gegeven moment werd er een Servische staat georganiseerd onder leiding van Caslav Klonimirovic. Dit vond plaats in de 10e eeuw in Rascia. In de eerste helft van de 11e eeuw werd de familie Vojislavljevic in Zeta erg machtig. Dit duurde tot laat in de 12e eeuw totdat er een aantal conflicten kwamen die er een einde aan maakten.

De Nemanjic-dynastie
Stefan Nemanja werd heerser en stichter van de Nemanjic-dynastie. Hij kwam in 1166 aan de macht en begon met de vernieuwing van de Servische staat en de regio Raska. Hij deed dit door middel van enige hulp van Byzantium en soms zelfs in tegenzin van Byzantium, wat leidde tot onrust tussen de twee. Hij nam de titel van ‘Veliki Zupan’ (een Zuid-Slavische titel van Avaarse origine en het staat gelijk aan prins). Hij was de leider van de Servische stam. Stefan Nemanja begon de staat uit te breiden door de losse Servische staten te veroveren. Hierin zie je het heersende gevoel van het Servische volk sterk terug en ook het imperialistische ideaal dat de Servi??rs altijd hebben gehad. Het blijkt dus dat dit tijdens de middeleeuwen al plaats vond. Na Nemanja (1165-1196) nam Stefan Nemanjic Prvovencani (de eerstgekroonde, 1196-1227) het over en daarna Stefan Dusan (1331-1355).
De Nemanjic-dynastie leidde Servi?? de Gouden Eeuw in en het werd de machtigste staat in die tijd onder leiding van tsaar Stefan Dusan in de 14e eeuw. Zie afbeelding 12 voor een afbeelding van de tsaar Stefan Dusan. Hij veroverde ook Macedoni??, Epirus, Albani?? en Thessali??. Na zijn dood waren zijn opvolgers niet in staat om de staat intact te houden en dit leidde tot de Slag om Kosovo in 1389.Ook wel de Slag om het Merelveld. Zie afbeelding 13 voor een kaart van Servi?? in 1389. Servi?? werd totaal veroverd door het Ottomaanse Rijk in 1499, waarbij Zeta het laatste bastion was. In de loop van de volgende eeuwen vestigden vele Servi??rs zich ten noorden van de Donau en de Sava, in de Vojvodina. Tot vlak bij Boedapest ontstonden Servische nederzettingen. Montenegro was een Servisch vorstendom, dat ontstond door het uiteenvallen van het rijk van Stefan Dusan in de 14e eeuw.

Afbeelding 12 tsaar Stefan Dusan van Servi?? Afbeelding 13 Servi?? tijdens het jaar 1389

1.5 De vestiging van de Servi??rs in Kroati??
In de 18e eeuw strekte de Vojna Krajina (militaire zone) zich uit over Slavoni?? en de Krajina in Kroati??. Hier vond het Servische kolonialisme plaats. Het vormde de grens tussen het Osmaanse en het Habsburgse rijk. De Oostenrijkse regering moedigde de Servi??rs aan zich in deze gebieden te vestigen en in ruil voor religieuze, fiscale en andere vrijheden te helpen bij de verdediging van de grens. Zij zijn de voorouders van de huidige Servische minderheid in Kroati??.
1.6 Het ontstaan van de Servische cultuur
Servi?? was sinds de 3e eeuw een belangrijk onderdeel van het Romeinse Rijk. Dit is ook de reden voor het feit dat er veel Romaanse invloeden terug te zien zijn binnen de Servische cultuur. In de Romeinse provincie Illyricum waren zeventien Romeinse keizers, die als het ware een belangrijk deel hebben bijgedragen aan de Servische cultuur. De Servi??rs hebben veel gewoontes overgenomen van deze Romeinse keizers. Enkele voorbeelden waarbij je deze invloed terug ziet zijn: het Fort Felix Romuliana (het paleis van de Romeinse heerser Galerius Valerius Maximianus) dat op de werelderfgoedlijst van Unesco staat en Viminacium (een belangrijke Romeinse vestingstad aan de Donau en een van de meest bijzondere opgravingen in de Donau regio).
Servi?? behoorde tijdens de 12e eeuw tot het Byzantijnse rijk, vandaar dat de Servische cultuur erg veel Byzantijnse invloeden kent. Op afbeelding 13 zie je een kaartje van het Byzantijnse Rijk. De Servi??rs bewaakten in deze tijd de grenzen van het rijk. Vanwege hun steun aan het Byzantijnse rijk kregen de Servi??rs onafhankelijkheid. Deze onafhankelijkheid werd uitgeroepen door de Servische heerser Stefan Nemanja. De Servi??rs werden bekeerd door de Grieken tot het Oosters-Orthodoxe geloof. Door deze bekering namen ze ook het Cyrillische schrift over.

Afbeelding 13 Het Byzantijnse rijk omstreeks 1025
In 1459 werd Servi?? veroverd door het Ottomaanse rijk. Door deze Ottomaanse verovering werd de Servische cultuur vier eeuwen lang onderdrukt. De Servische cultuur was pas echt in bloei in 1718, toen ze bij het Habsburgse rijk ging behoren.
De benaming voor het Servische volk: ‘Srbi’ (Servi??r), werd voor het eerst genoemd in het boek ”Plinija Starijeg, Poznavanje prirode”. Het boek is in het Latijn geschreven. Het citaat waarin de benaming Srbi (ookwel Serbi) voorkomt is: ”A Cimmeria accolunt Maeotici, Vali, Serbi, Zingi, Psesii”. Dit betekent letterlijk: Naast de Kimeranen wonen de Maeoten, Vali’s, Servi??rs, Zingi’s en Psesi’s.

2 De ontwikkeling van het Servische en Kroatische nationalisme
De ontwikkeling van het Servische nationalisme is ongeveer van start gegaan tijdens de periode van bezetting door de Osmanen. Voor Kroati?? begon dit wat later, namelijk tijdens de bezetting door Oostenrijk-Hongarije. Deze nationalistische gedachtegang heeft zich door de eeuwen heen ontwikkeld en uitgebreid. Al deze nationalistische gebeurtenissen hebben iets bijgedragen aan de haat tussen de Kroaten en de Serven. Verder zijn er ook gebeurtenissen die vandaag de dag nog steeds erg belangrijk zijn voor de Serven en de Kroaten. De gebeurtenissen werden ook sterk betrokken bij het daadwerkelijke uitbreken van de oorlog in 1992. In dit hoofdstuk wordt de vraag ”Hoe heeft de ontwikkeling van het nationalisme geleid tot spanningen tussen de Servi??rs en de Kroaten”? beantwoord.
2.1 Het opkomende Servische nationalisme tijdens het begin van de 19e eeuw

In 1804 kwamen de Servi??rs in opstand onder leiding van Karadjordje(Zijn echte naam: Djordje Petrovic), waarbij ze de Janitsaren (een beroemd korps binnen het Ottomaanse Rijk) verdreven. Dit wordt ook wel de ‘Eerste Servische Opstand’ genoemd. Ze keerden zich later ook tegen Istanbul en vervolgens veroverden ze Belgrado. De Servi??rs wilden zich losmaken van het Osmaanse Rijk en dit lukte ze ook in 1812 toen de Turken de Servische autonomie erkenden. Deze opstand wordt ook wel gekenmerkt als de eerste bevrijdingsoorlog van de Zuid-Slaven. Zie afbeelding 14 voor een duidelijker beeld van Karadjordje.
In 1814 werd Servi?? heroverd door de Turken. De tweede opstand vond plaats onder leiding van Obrenovic. Hij was (en is nog steeds), net zoals Karadjordje, een nationale volksheld voor de Servi??rs. Hij zocht geen steun bij de Oostenrijkers of de Russen zoals Kradjordje, maar deed daarentegen zaken met de sultan. Hij beloofde eeuwige trouw aan de sultan en hij werd door de Turkse sultan als Vorst van Servi?? erkend. Obrenovic zorgde ervoor dat de Servische onafhankelijkheid steeds verder werd uitgebreid. Toch moest hij in 1839 aftreden, onder druk van de Russische tsaar. Hij vond dat Obrenovic te veel mee ging met de Turkse politiek. Drie jaar later kwam de zoon van Karadjordje, Alexandar, op de troon. Onder hem begonnen de Servi??rs steeds meer een eigen identiteit te cre??ren. Dit kwam doordat Alexandar sterke nationalistische idee??n had en ook daadwerkelijk vond dat het Servische volk superieur is. Deze gedachtegang nam het volk in zekere zin over. Later kwam Mihajlo aan de macht. Hij had in korte tijd veel tot stand gebracht. Hij was ontwikkeld en behoorde tot de eerste Servische hervormers. Onder zijn heerschappij kreeg het land een democratische grondwet.
In de loop van de eeuwen werd de relatie tussen de Servi??rs en de Kroaten steeds slechter. Het geloof en de Turkse overheersingen hebben hierbij een grote rol gespeeld. Ze hebben de Servi??rs en de Kroaten als het ware uit elkaar gedreven. Maar daarentegen hebben de Servi??rs aan de Turkse zijde van de grens, voor de Kroaten grote verdiensten gehad. Door hun gewapende verzet tegen de Turken, hebben ze een belangrijke bijdrage geleverd aan de bescherming van het noordelijke deel van Zuidoost-Europa. Zij vonden later dat ze daarvoor slecht waren beloond door onder anderen de Kroaten.

2.2 Het opkomende Kroatische nationalisme tijdens de overheersing van Oostenrijk-Hongarije
Tijdens de tweede helft van de 19e eeuw probeerden Hongaarse en Oostenrijkse politieke partijen de Kroaten al op te zetten tegen de Servi??rs. De Servi??rs vormden in deze tijd een groot percentage van de Kroatische bevolking. De Servi??rs kregen veel meer privileges dan de Kroaten. Je zou dit als een beginpunt kunnen nemen voor de haat tussen de Kroaten en de Servi??rs. In de Eerste Wereldoorlog was het pas echt raak, toen de Kroaten in het Oostenrijks-Hongaarse leger moesten vechten tegen het onafhankelijke Servi??. Op afbeelding 15 zie je het gehele rijk van Oostenrijk-Hongarije.
Afbeelding 15 Oostenrijk-Hongarije 1867-1918
De Kroaten moesten volledig integreren toen ze onderdeel van Hongarije waren. Ze mochten bijvoorbeeld alleen Hongaars spreken. Dit kwam door het feit dat de Hongaren een periode van opkomend nationalisme doormaakten. Dit Hongaarse nationalisme leidde tot de versterking van het Kroatische nationalisme. Er kwam bijvoorbeeld een ”Illyrische beweging” op die voor het herstel van de Kroatische taal was (Illyrisch). Verder wilden ze ook weer herenigd werden met Dalmati??, dat toen bij Itali?? hoorde. Toen de Hongaren zelf in 1848 in opstand kwamen tegen de Oostenrijkers, keerden de Kroaten zich tegen hen. Ze hoopten dat ze door hulp van Oostenrijk onafhankelijk konden worden. De sabor (het Kroatische parlement) stuurde de Kroatische commandant Josip Jelacic om tegen de Hongaren te vechten. Jelacic wordt echter verslagen en de Hongaarse opstand wordt later alsnog neergeslagen. Oostenrijk negeerde de Kroatische ambities totaal. Kroati?? was hier erg teleurgesteld over en dit leidde tot het ontstaan van twee nieuwe nationalistische stromingen. De Partij van het Recht wilde een geheel onafhankelijk ‘Groot-Kroati’?? (inclusief Sloveni?? en West-Bosni??) en ze was sterk anti-Servisch. De Illirysche beweging ontwikkelde zich tot de Nationale Partij. Deze partij zei dat de Kroaten, Serven en Slovenen alleen gezamenlijk tot onafhankelijkheid konden komen.
Men was nog maar nauwelijks op het idee van samenwerking gekomen en toen begonnen de instellingen tussen Servi??rs en Kroaten al vijandige vormen aan te nemen. Vooral in de streken met een gemeenschappelijke bevolking botsten de belangen. Het ging zo ver dat de Servi??rs die binnen de Kroatische grenzen woonden, vervolgd werden. Dit gebeurde onder leiding van de Kroaat Ivan Mazuranic (politicus en dichter). De Oostenrijkers en Hongaren voerden een politiek van ‘verdeel en heers’ (in het Kroatisch ‘zavadi pa vladaj’) en zo stookten ze de tegenstellingen tussen de Kroaten en Servi??rs zo veel mogelijk op. Zonder enige formele zeggenschap eisten zowel Servi??rs als Kroaten, Bosni??-Herzegovina op als hun ‘vaderlijke erfdeel’. Oostenrijk deed in dit opzicht veel beloftes aan Kroati?? en dit bedierf de onderlinge verhoudingen tussen Servi?? en Kroati?? sterk.
2.3 Het Kroatische nationalisme tijdens de Tweede Wereldoorlog
Het nationalistische gevoel groeide vlak voor de Tweede Wereldoorlog steeds meer en meer. Kroati?? begon steeds meer te streven naar onafhankelijkheid. Door dit onafhankelijkheidsstreven werd het nationalisme ook steeds groter. In 1941 was het zo ver. Kroati?? werd in dit jaar aangevallen door nazi-Duitsland, het fascistische Itali?? en hun bondgenoten. Het Koninklijke leger werd verslagen en Kroati?? werd samen met Bosni?? en Herzegovina verenigd in de ‘Onafhankelijke Staat Kroati’??. Het werd een fascistische staat onder Ante Pavelic en zijn Ustasa’s (Kroatische radicale nationalisten). Kroati?? werd in deze tijd dus een bondgenoot van Duitsland. Er kwamen concentratiekampen waarin joden, zigeuners en Servi??rs werden omgebracht. Het grootste concentratiekamp was Jasenovac en hier werden de meeste Joden vermoord. Dit is te zien op afbeelding 16. De Kroaten streden tijdens de Tweede Wereldoorlog tegen de Servi??rs die zich aangesloten hadden bij het Russische leger.

Afbeelding 16 De deportering van de joden naar Jasenovac Afbeelding 17 Ante Pavelic (1889-1959)
In 1934 werd de Joegoslavische koning Alexander I door de Ustasa’s in Frankrijk vermoord. Hierbij kwam de Franse minister Barthou ook om het leven. Vervolgens werd Ante Pavelic in Frankrijk tot de dood veroordeeld. Op afbeelding 17 zie je een foto van Ante Pavelic.
Het Koninkrijk van Servi??rs, Kroaten en Slovenen
Na de Eerste Wereldoorlog ontstond in 1918 het Koninkrijk van Servi??rs, Kroaten en Slovenen, onder Petar I van Servi??. Servi?? probeerde de baas te worden van het koninkrijk en ze wilde het land gecentraliseerd besturen. Dit gingen de Servi??rs later ook doen tijdens het Joegoslavië van Tito. In 1928 vermoordde een Servische nationalist een aantal Kroatische parlementsleden. Het gevolg hiervan was dat de Kroaten het parlement in Belgrado verlieten en samenwerking zochten met de Slovenen (Bij mijn derde deelvraag kom ik hier op terug). Het gevolg hiervan was dat ze de oorlog aan Servi?? verklaarden.
Eigen mening
Mijn mening is dat de Kroaten en Servi??rs zich verdeelden door het feit dat ze allebei overtuigd waren van hun eigen superioriteit. De Servi??rs baseerden deze superioriteit op het feit dat zij zich op eigen kracht van de Turken hadden bevrijd. De Kroaten vonden dat zij als deel van de Habsburgse monarchie tot de ‘beschaafde’ wereld behoorden. Voor hen was Servi?? een deel van de onontwikkelde Balkan. Dit baseerden zij op het feit dat de Servi??rs vage cultuurbronnen hadden, een cyrillisch schrift en tot de orthodoxe kerk behoorden.
2.4 Petar I Karadjordjevic van Servi??
Petar I Karadjordjevic was van 1903 tot 1918 de koning van Servi?? (zie afbeelding 18). Tijdens zijn regeringsperiode kwam er in Servi?? een extreme vorm van nationalisme tot ontwikkeling. Dit nationalisme beschouwde terreur als een toelaatbaar politiek wapen. Een van de bekendste organisaties noemde zich: ‘Vereniging of de dood’ (In het Servisch: ‘Ujedinjenje ili smrt). Deze organisatie betekent op de dag van vandaag nog steeds veel voor de Servi??rs. Een voorbeeld hiervan is dat de Servi??rs tijdens de strijd om Vukovar (Kroatische stad waar een strijd om was met de Servi??rs in de jaren ’90) een zwarte vlag met een doodskop erop droegen, waarop te lezen stond: Sloboda ili smrt (Vrijheid of de dood). Zie afbeelding 19 voor dit logo.

2.5 De moord op Franz Ferdinand
De moord op Franz Ferdinand (de Oostenrijkse troonopvolger) in Sarajevo was de aanleiding tot de Eerste Wereldoorlog. Deze moord vond plaats op 28 juni 1914, ook wel de ‘verjaardag van de Slag op het Merelveld’. De moord werd gepleegd door de Serf: Gavrilo Princip. Op afbeelding 20 is de moord te zien. Deze slag is een belangrijke nationalistische gebeurtenis voor de Servi??rs (zie hoodstuk 3).
Bosni?? en Herzegovina was in deze tijd bezet door Oostenrijk-Hongarije. Servi?? was in deze tijd zowel politiek als economisch afhankelijk van Oostenrijk-Hongarije. De Servi??rs waren niet blij met de afhankelijkheid van Oostenrijk-Hongarije en daarom gingen ze zich tegen hun verzetten. Vanaf 1906 kwamen er steeds meer conflicten tussen Servi?? en Oostenrijk-Hongarije. Het bezoek van Franz Ferdinand en zijn vrouw Sophie aan Sarajevo werd door de Servische nationalisten opgevat als een regelrechte provocatie, vanwege het feit dat het juist op deze datum was.
2.6 Servi?? tijdens de regeringsperiode van Milan Acimovic
Milan Acimovic was van 1898 tot 1945 premier van Servi??. Hij begon zijn regering met het uitroeien van alle moslims, Kroaten en etnische minderheden in de regio Sandzak (Montenegro). Eigenlijk deed hij dus precies hetzelfde als Ante Pavelic in Kroati??. Hij had goede contacten met Draza Mihajlovic (generaal/de leider van de Servische Cetnici). Draza Mihajlovic is een erg belangrijk persoon binnen de Servische geschiedenis. Zijn idee??n waren erg extremistisch en hij is uiteindelijk tot de dood veroordeeld vanwege zijn oorlogsmisdaden. Zie afbeelding 21 voor een weergave van Draza Mihajlovic.
In 1941 gaf Draza Mihajlovic zijn volgers zijn plan voor de komende jaren, dit werden ook wel ‘Instructies'(in het Servisch ‘Instrukcije’) genoemd. In deze ‘Instructies’ breidde hij zijn plan om een ‘Groot-Servi’?? te vormen en om alle moslims en Kroaten te vermoorden uitgebreid uit. Volgens Vladimir Zerjavic (een bekende Kroatische demograaf) hebben de Cetnici tijdens de Tweede Wereldoorlog ongeveer 29.000 moslims en 15.000 Kroaten vermoord. Hierna volgden nog een aantal andere statistieken, waaruit blijkt dat er zelfs honderdduizenden Kroaten en moslims vermoord zijn.
Afbeelding 21 Draza Mihajlovic (1893-1946)
3 Nationalistische factoren die hebben bijgedragen aan het ontstaan van de Joegoslavische burgeroorlog
Er zijn heel wat nationalistische factoren die hebben bijgedragen aan het ontstaan van de oorlog. Door het Kroatische en Servische nationalisme is er steeds meer haat gaan ontstaan tussen de twee volken. In dit hoofdstuk worden de nationalistische factoren toegepast op de politieke idealen, het Servische en Kroatische geloof en de Servische en Kroatische cultuur. Door middel van deze drie deelonderwerpen wordt er antwoord gegeven op de vraag: ”Welke nationalistische factoren spelen een rol bij de haat tussen de Servi??rs en de Kroaten”?
3.1 Nationalistische factoren binnen de politiek
Algemene Kroatische en Servische plannen
Vooral in Kroati?? droomde men van de vereniging van alle Zuidslavische volkeren in het westelijke deel van de Balkan ‘ Slovenen, Kroaten en Servi??rs. Omdat deze volkeren in het gebied leefden dat in de oudheid door de Illyri??rs bewoond werd, heette deze beweging het Illyrisme. Ook in Sloveni?? had ze veel aanhangers.
In Servi?? was de belangstelling minder groot. Garasanin (Servische minister van Buitenlandse zaken; afbeelding 22) wilde in 1844 het middeleeuwse Servische rijk van Stefan Dusan (een Servische koning tijdens de middeleeuwen, zie hoofdstuk 1) herstellen, en daartoe hadden Kroati?? en Sloveni?? niet behoord. Hij beschreef zijn plannen in zijn Nacertanje (Ontwerp). Tot aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog bleef het Servische streven naar Zuidslavische eenmaking beperkt tot Bosni??, dat toen deel uitmaakte van Oostenrijk. Afbeelding 22 Servische minister Garasanin

Het koninkrijk van Servi??rs, Kroaten en Slovenen
Over de organisatie van het nieuwe koninkrijk voor Servi??rs, Kroaten en Slovenen waren geen duidelijke afspraken gemaakt. Dit leidde al snel tot moeilijkheden. Stjepan Radic, leider van wat later de Kroatische Republikeinse Boerenparij zou worden, had al snel tegen de eenmaking gestemd en eiste naderhand zelfbeschikking voor Kroati?? als staatkundige eenheid binnen zijn historische grenzen. Bij de eerste verkiezingen in 1920 behaalde de Kroatische Republikeinse Boerenpartij een overweldigende overwinning in Kroati??, maar werd wel pas de vierde partij in Joegoslavië. Ondanks het verzet van Radic, werd toch de grondwet van het koninkrijk van Servi??rs, Kroaten en Slovenen aangenomen. De grondwet gaf de Servische koning Aleksandar I Karadjordjevic uitgebreide bevoegdheden. Het centralisme van de Servi??rs was geen wonder, want Servi?? was sinds 1830 een quasi-onafhankelijk land en het had nationale bestuursinstellingen van bijna honderd jaar oud. Zo’n soort politieke traditie ontbrak echter in Kroati?? en Sloveni??. Voor de Servi??rs kwam de organisatie van de nieuwe staat vooral neer op de uitbreiding van de Servische instellingen naar de rest van het koninkrijk. Deze oplossing hield te weinig rekening met het ontwikkelde nationale bewustzijn van vooral de Kroaten. Ook het leger werd door Servi??rs gedomineerd: 161 van de 165 generaals waren Servi??rs. De voortdurende spanningen tussen Servische centralisten en Kroatische federalisten maakte een normale werking van de democratische instellingen onmogelijk. In 1928 schoot een volksvertegenwoordiger uit Montenegro drie Kroaten, waaronder Radic dood. Anton Korosec, bisschop en leider van de Sloveense Volkspartij, probeerde nog de diverse partijen te verzoenen met het voorstel het koninkrijk te federaliseren, maar dat was voor de koning en de Servi??rs onaanvaardbaar. Op 6 januari 1929 eigende de koning zich dictatoriale macht toe. De grondwet werd opgeheven, de burgerlijke vrijheden werden beperkt en de bevoegdheden van het parlement werden ook aan banden gelegd. De felste tegenstanders van de dictatuur waren Dr. Vlatko Macek, de opvolger van Radic aan het hoofd van de Kroatische Boerenpartij, en Ante Pavelic, die gesteund werd door de conservatieve pro-Oostenrijkse Kroatische bourgeoisie en samenwerkte met Italiaanse en Hongaarse fascisten.
Het koninkrijk Joegoslavië
Al in 1929 werden er een aantal staatshervormingen doorgevoerd, die de eenheid van de staat moesten bevorderen. Het bestuur werd wel minder ‘Serbo-centrisch’. De koning stuurde aan op de creatie van een Joegoslavisch nationaal bewustzijn. Vandaar dat de naam van het ‘Koninkrijk van Servi??rs, Kroaten en Slovenen’ in 1929 veranderde in ‘Koninkrijk Joegoslavi’??. In een gemeenschappelijke verklaring, de Punktuacija (Punctuatie) braken de leiders van de Kroatische Boerenpartij, de Kroatische Democratische Partij en de Servische en moslim-oppositiepartijen een lans voor een federale staatsstructuur en voor de erkenning van de rechten van de minderheden in Joegoslavië. De koning reageerde met politieterreur. Macek belandde voor drie jaar in de gevangenis. Op 9 oktober 1934 werd Aleksandar I in Marseille door leden van de IMRO en Kroatische fascisten vermoord. Hij werd opgevolgd door Petar II en Aleksandars neef Pavle werd aangesteld als regent. Bij de verkiezingen in 1935 verloren de Kroatische partijen en de Servische oppositie tegen de regeringspartij, de Joegoslavische Radicale Unie. De Servische premier Milan Stojadinovic, zette het autoritaire beleid van zijn voortgangers voort, maar streefde echter ook naar verzoening met de Kroaten. Hij probeerde in 1937 zelfs tot een vergelijk te komen met het Vaticaan, zodat de relaties met de katholieke Kroaten verbeterd werden. Het verzet van het Servische orthodoxe patriarchaat dwong hem van een concordaat af te zien.

Een autonoom Kroati??
In 1939 werd de Sporazum (Vergelijk) getekend door Macek en de nieuwe Servische premier Cvetkovic (zie afbeelding 23). Dit cre??erde een autonoom Kroati??. Het mag betwijfeld worden of de Sporazum zonder de Duitse invasie op 6 april 1941 tot een goede verstandhouding tussen Servi??rs en Kroaten geleid zou hebben. De Servi??rs vonden dat ze te veel bevoegdheden uit handen gaven, de Kroaten dat ze territoriaal te weinig kregen. Een andere tekortkoming was dat de Sporazum een echte ‘Servokroatische’ aangelegenheid was.

Afbeelding 23 Macek en Cvetkovic na het tekenen van de ‘Sporazum’

Aparte staten tijdens de Tweede Wereldoorlog
De gebeurtenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog bewezen dat de relaties tussen de Joegoslavische volkeren door het Servische centralisme zo’n onherstelbare schade hadden opgelopen, dat het verlangen om samen in ‘?n staat te blijven leven zeker aan Kroatische zijde zo goed als over was. Na de capitulatie in 1941 werd Joegoslavië verdeeld. Sloveens grondgebied werd onderdeel van Duitsland (Oostenrijk) en Itali??. Kroati??, uitgebreid met Bosni??, werd een onafhankelijke staat, ook wel een Duits protectoraat, onder koning Tomislav II. Het echte staatshoofd was Ante Pavelic, de leidder van de ustasa’s. Servi?? werd verdeeld en kwam onder Duits militair bestuur.
Joegoslavië na de Tweede Wereldoorlog
Dat Joegoslavië ondanks deze verdeling en de verdeeldheid onder zijn burgers na de Tweede Wereldoorlog toch weer tot stand kwam, heeft te maken met drie factoren, namelijk: de nederlaag van Duitsland en zijn bondgenoten, die de van Joegoslavië losgescheurde geibeden moesten ‘teruggeven’; de rol die de communistische partizanen gespeeld hebben en de invloed van de Sovjetunie, waardoor bij het overleg over het naoorlogse Europa, de communistische visie kon worden doorgedrukt. De communisten hadden op de Balkan gepleit voor een Balkanfederatie. Dus een federatie die alle balkanlanden zou omvatten. In 1935 werden er toegevingen gedaan aan de nationalistische hartstochten van de burgerlijke antifascistische partijen en hield de Communistische Partij het bij een Joegoslavische federatie. Door de verdeling van Joegoslavië tijdens de oorlog namen de kansen op zo’n federatie sterk af. Dit kwam vooral door het feit dat de ex-Joegoslavische volkeren elkaar te lijf gingen met een bloeddorst van haatgedachtes. Ze wilden niet met elkaar samenleven binnen een federale staat. De Ustasa’s wilden de Servi??rs systematisch verdrijven van hun grondgebied of uitroeien en zigeuners werden ook vermoord. De Servische cetnici bestreden de Duitse bezetters en probeerden de Servi??rs te beschermen door represailles uit te voeren tegen Kroaten. Ze wilden dus wraak nemen. Het waren niet allen de Ustasa’s en Cetnici die elkaar bestreden, maar ook de communistische partizanen onder Tito. Van bijna 1.700.000 Joegoslavische slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog kwam meer dan de helft om door toedoen van Ustasa’s, cetnici of partizanen. Op afbeelding 24 zie je hoe de Servische Cetnici eruit zagen. Ondanks deze slachtingen gingen de communisten toch door met het plannen van een toekomstig Joegoslavië, waarin alle volkeren vreedzaam naast elkaar zouden leven. Dit was uiteindelijk een utopische gedachte, want het is nooit tot die vreedzame levensstijl gekomen. De bedoeling van deze federale staatsstructuur was ook om een einde te maken aan het Servische hegemonisme. Servi?? moest delen van zijn grondgebied afstaan voor de creatie van drie nieuwe republieken, namelijk: Montengro, Macedoni?? en Bosni??. De Servische nationalisten waren het hier natuurlijk niet mee eens. Montenegro was voor 1918 al een koninkrijk en ontleende aan dat gegeven nog enig bestaansrecht, maar met een Macedonische en een Bosnische republiek hadden de Servi??rs meer moeite. Macedoni?? had voor de oorlog nog Zuid-Servi?? geheten en de Slaven in Macedoni?? waren in hun ogen ook gewoon Servi??rs. Hetzelfde dachten ze van de Bosni??rs die pas in 1961 wegens hun islamitische geloof tot een apart volk, de Muslimanen, gepromoveerd werden. Hiermee bedoel ik dat de Bosni??rs eindelijk tot een apart volk gezien werden, want dit was hiervoor niet zo. De Servi??rs bleven echter wel het grootste volk binnen Joegoslavië. De Servische minderheden in andere republieken hadden door hun vertegenwoordiging tamelijk veel invloed in de lokale regeringen en partijen. Het was ook zo dat de Servi??rs de grenzen tussen de deelstaten beschouwden als administratieve grenzen in plaats van grenzen tussen (deel)staten (wat hen in 1990 zuur zou opbreken). Binnen Joegoslavië was er geen plaats voor nationalisten. Er zaten ook veel nationalisten achter de tralies. Er bestond maar ‘?n partij, de Joegolavische Communistenbond. Andere partijen waren namelijk verboden.

Afbeelding 24 De Servische Cetnici tijdens de Tweede Wereldoorlog
Belangrijkste oorzaken van de Joegoslavische crisis
De belangrijkste oorzaken van de Joegoslavische crisis hebben niets met etnische spanningen te maken. Dat waren: de economische recessie van de jaren zeventig, die alle socialistisch georganiseerde economische systemen, het Joegoslavische inbegrepen, zwaar onder druk zette; de teloorgang van de communistische ideologie in de jaren tachtig, waardoor de communistische partijen hun moreel gezag verloren en de Joegoslavische Comunnistenbond zijn functie van ‘cement van de staat’ niet meer effici??nt kon vervullen en de dood van Tito in 1980, die met zijn inzicht en moreel gezag de diverse Joegoslavische volkeren in het gareel wist te houden.
Joegoslavië onder Tito
Rond het eind van de jaren tachtig begonnen oppositiegroepen in Joegoslavië (dus alle groepen die niet behoorden tot de Joegoslavische Communistenbond van Tito) aan te dringen op politieke en economische hervormingen, zoals een parlementaire democratie met meerdere partijen, lossere banden tussen de republieken en een vrije martkeconomie. De Joegoslavische Communistenbond probeerde overal zijn positie te handhaven. Dit lukte alleen in Servi??, want het was de titovska garnitura (federalisten van Tito) en ze streefden naar hervormingen die Servi?? meer macht moesten geven in een gecentraliseerd Joegoslavië. Slobodan Milosevic, die de leider van de Socialistische Partij van Servi?? was (deze partij was echter ontstaan uit de Servische Communistenbond), trok de nationalistische kaart. Het Servische nationalisme was offensief. De partij van Milosevic wist dat de grote massa met een nationalistisch programma het makkelijkst te mobiliseren was. Eigenlijk gebeurde er in Joegoslavië ongeveer hetzelfde als in heel Centraal-Europa en overal op de Balkan na de val van het communisme.

Afbeelding 25 Josip Broz Tito
In Joegoslavië stonden conservatieve, ex-communistische partijen en een aantal hervormingsgezinde, democratische partijen tegenover elkaar. In Kroati?? verloren de ex-communisten al meteen na de eerste verkiezingen hun invloed. Er ontstond een politiek conflict tussen conservatieven en hervormingsgezinden. Door dit politieke conflict zijn Milosevic en zijn partij erin geslaagd hun positie te handhaven, door de Servi??rs in een nationalistische burgeroorlog te jagen. Als de overgang van het tito??sme naar democratie vlotter was verlopen, dan was de burgeroorlog waarschijnlijk niet uitgebroken omdat de Servi??rs dan hoogstwaarschijnlijk hun zin hadden. Ze zouden daadwerkelijk die centrale macht krijgen.

De Kroatische lente
Een ander nationalistisch proces tegen het einde van Joegoslavië, was de ‘Kroatische lente’ in het begin van de jaren zeventig. De oorzaak hiervan was ontevredenheid over de tweederangspositie van Kroati?? in Joegoslavië. De Kroaten eisten een volwaardige plaats op voor hun land binnen de geschiedenis en de cultuur van Europa, dus niet alleen van Joegoslavië. Ze wilden dat Kroati?? zelf kon beslissen over zijn eigen lot. Op afbeelding 26 zie je een protest van de ontevreden Kroatische burgers, tijdens de Kroatische lente.

Afbeelding 26 Ontevreden burgers in Kroati?? tijdens de ‘Kroatische lente’
De Servi??rs beschouwden dit Kroatische nationalisme als een bedreiging. De reactie hierop was dat de Servische minderheid binnen Kroati?? zich, met de gebeurtenissen van tijdens de Tweede Wereldoorlog voor ogen, begon te bewapenen.
Het Servische Memorandum
In 1971 maakte Tito een einde aan de Kroatische lente en een aantal mensen, waaronder de historicus Franjo Tudjman (een Kroatische nationalist en Kroatische held) belandde in de gevangenis. Tito had wel de boodschap begrepen. In de nieuwe grondwet van 1974 werd met de frustraties van de Kroatische nationalisten rekening gehouden. De republieken en autonome gebieden kregen uitgebreide bevoegdheden. De Servi??rs hadden grote bezwaren tegen deze grondwet van 1974. Na de dood van Tito werden deze bezwaren samen met hun visie op het toekomstige Joegoslavië uiteengezet in het Memorandum van de Servische Academie van Wetenschappen en Kunsten in 1986. Hierin stonden voornamelijk klachten over de discriminatie waarvan de Servi??rs in Joegoslavië het slachtoffer waren: alleen zij hadden binnen de federatie geen echte nationale (deel)staat, want in alle aangrenzende republieken leefden grote Servische minderheden. De ondertekenaars van het Memorandum drongen aan op een grondwetsherziening die het oude economische en politieke centralisme onder leiding van de Joegoslavische Communistenbond zou herstellen en Servi?? de dominerende plaats geven. Het Memorandum werd door de toenmalige Servische partijleider Ivan Stambolic veroordeeld. Een jaar later werd het door Milosevic ingevoerd en opgevolgd. In andere republieken en dan vooral in Kroati?? en Sloveni??, zag men in het Memorandum een heruitgave van Garasanins Groot-Servische Ontwerp. Hierin kwam ook het idee ter sprake van een groot Servi??. De Servi??rs besloten eerst in hun eigen republiek de orde op zaken te stellen. Het eerste wat ze deden was een einde maken aan het bestaan van de autonome gebieden. Milosevic was niet de enige persoon die een grote rol speelde binnen de Servische politieke toestand. Vuk Draskovic en Vojislav Seselj wilden ‘?n groot Servi??. Zij gingen er in tegenstelling tot Milosevic van uit dat Groot-Servi?? niet een onderdeel van een gecentraliseerde Joegoslavische federatie vormde, maar een doel op zich was. Dus dat Groot-Servi?? een grote en onafhankelijke staat moest zijn.

Afbeelding 27 Slobodan Milosevic

De periode vlak voor het uitbreken van de oorlog
In de herfst van 1989 aanvaardde het Sloveense parlement een grondwetswijziging die de afscheiding van de republiek mogelijk maakte. Het ging nog niet om een onafhankelijkheidsverklaring, maar het was wel een stap die daar toe leidde. Milosevic, die inmiddels president van Servi?? geworden was, kwam op het idee om een mars op de Sloveense hoofdstad Ljubljana te organiseren. Dit deed hij naar het model van de succesvolle Servische marsen op de Servische steden Novi Sad en Belgrado. De Sloveense politie versperde de grenzen. Daarop verbrak Belgrado alle banden met Ljubljana.
De Servische leiding bleef voorstander van een eenpartijstelsel, maar de Slovenen en Kroaten waren daarentegen voor een meerpartijenstelsel. Bij de verkiezingen in 1990 waren zowel in Ljubljana als in Zagreb de voormalige communisten buitenspel gezet. In Kroati?? was de Kroatische Democratische Unie (Hrvatska demokratska zajednica) aan de macht gekomen, die geleid werd door Franjo Tudjman. Tijdens de verkiezingscampagne hadden sommige Kroatische politici een beroep gedaan op een retoriek die de Servi??rs herinnerde aan het fascistische Kroati?? van tijdens de Tweede Wereldoorlog. Een aantal Kroatische publicisten eiste het herstel van de Kroatische staat van Pavelic, met dezelfde omvang, dus inclusief Bosni??. De Servi??rs binnen Kroati?? schrokken hier erg van. Deze Servi??rs zijn de nakomelingen van de Servi??rs die zich eeuwen geleden in de Habsburgse militaire zone (vojna krajina) vestigden om in ruil voor fiscale voordelen en godsdienstvrijheid, de grens gingen verdedigen tegen de Osmanen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog hadden de Kroatische fascisten geprobeerd hen en de Bosnische Servi??rs uit te roeien. Er werd gewerkt aan een grondwet die de Servi??rs op Kroatisch grondgebied degradeerde tot een minderheid, wat ze voordien volgens de Joegoslavische grondwet niet geweest waren. Het enige wat ze kregen was culturele autonomie. In juni 1989 herdachten de Servi??rs in de Kroatische stad Knin de slag op het Merelveld van 1389. Dit deden ze om te laten zien dat ze niet over zichzelf heen zouden laten lopen. De slag op het Merelveld was de nederlaag tegen het Ottomaanse rijk. Deze slag heeft een grote rol gespeeld bij de ontwikkeling van het Servische nationalisme. Het waren dappere Serven die tijdens deze strijd aanwezig waren onder een wijze koning en met helden zoals Milos Obilic. De Servi??rs zijn dus echter heel trots op deze slag en ze zien het als een overwinning. In de Servische visie hebben ze de Turkse opmars naar West-Europa tot staan gebracht.

Afbeelding 28 De slag op het Merelveld (1389)
Voor Milosevic kwam op een gegeven moment ook het idee om ook buiten de grenzen van de republiek zijn Groot-Servische gedachte in praktijk te bregen en zijn ‘Dinarisch offensief’ (zoals de Kroaten het later genoemd hebben) te startten. In de zomer van 1990 braken er onlusten uit in Knin en in Krajina (Kroati??). Servi??rs vielen politiebureaus aan en roofden wapens, vervolgens isoleerden ze het gebied totaal. Het bleek dat de meerderheid van de bevolking voorstander was van de Servische autonomie, maar de Kroatische regering erkende dit niet. De lokale Servische bevolking organiseerde zich samen met het federale leger, om de door Servi??rs bewoonde gebieden in Kroati?? te bevrijden. Het leger installeerde zich zelfs in gebieden waar niet eens sprake was van een daadwerkelijke Servische aanwezigheid, bijvoorbeeld bij de stad Dubrovnik aan de Dalmatische kust. De legerleiding wilde ook de federatie in stand houden. Het leger was immers de laatste belangrijke, echt federale instelling in Joegoslavië. De beroepsmilitairen hadden hun banen en privileges aan het federale Joegoslavië te danken. Tegen het einde van 1991 werd het federale leger volledig door de Servi??rs gedomineerd. Het leger ging ook steeds meer eigenmachtig optreden.
De Krajina en de andere Servische enclaves binnen Kroati?? waren erg veel waard voor de Servi??rs. Voor Milosevic vormden ze een middel om de Kroaten te verhinderen de federatie te verlaten. De Servi??rs leefden verspreid over zowat een vierde van het Kroatische grondgebied, in een territorium van grote economische betekenis. Voor de Servische Draskovic en Seselj vormde de bezetting van de Servische bewoonde gebieden binnen Kroati?? een stap naar de realisatie van het Groot-Servi?? waarvan zij droomden. Als Servi?? er niet in slaagde om de federatie te laten voortbestaan, dan kon het aanspraak maken op de autonome gebieden, die het sowieso al bezette en op die manier konden ze alsnog ‘Groot-Servi’?? realiseren.
De hoop om de federatie te kunnen redden werd langzamerhand steeds kleiner en kleiner voor Servi??. Dat bleek ook uit de tekst van de nieuwe Servische grondwet van 29 september 1990, waarin de Joegoslavische federatie nauwelijks nog vermeld werd. Voor de Servi??rs bestond er geen ander alternatief voor een ‘gecentraliseerde federatie’ dan een zelfstandig ‘Groot-Servi’??. Er kwam echter wel kritiek op deze grondwet. Een voorbeeld van deze kritiek is dat het Sloveense parlement een resolutie had aangenomen, die bepaalde dat de federale grondwet voortaan nog slechts van toepassing zou zijn voor zover ze niet strijdig was met de Sloveense. Dat was voor Sloveni?? ook een nieuwe stap richting de onafhankelijkheid. Rond dezelfde tijd had het parlement van Kosovo de onafhankelijkheid van de republiek Kosovo uitgeroepen. Daarop had Belgrado de regering en het parlement van Kosovo gewoon afgeschaft. Op 22 december 1990 vaardigde het Kroatische parlement een nieuwe grondwet uit, waarin het recht op onafhankelijkheid duidelijk geformuleerd stond. Het hing van een beslissing van het parlement af of en wanneer Kroati?? de federatie zou verlaten.
Eind januari 1991 vertoonde de Servische televisie een geheim opgenomen en erg omstreden videofilmpje, waarin de Kroatische minister van defensie Martin Spegelj te zien was tijdens besprekingen over een illegale wapenaankoop. De commentaar luidde dat de wapens moesten dienen om er de familieleden van federale militairen en Servi??rs op Kroatisch grondgebied mee om te brengen. De Kroatische regering beweerde dat het filmpje niet echt was, maar later bleek het dat Kroati?? inderdaad wapens had aangekocht om er een eigen leger mee uit te rusten. De Servi??rs in Kroati?? begonnen zich nu massaal te bewapenen, om zich tegen het Kroatische leger te kunnen verdedigen.
Eind maart deed zich een incident voor bij het natuurreservaat van Plitvice en begin mei in ‘Borovo selo’ bij Vukovar. Hier traden voor het eerst de Servische burgermilities, de cetnici, op, om waar het federale leger faalde de volksgenoten ten het Kroatische geweld te beschermen. De Kroatische burgermilities, gedroegen zich niet zachtzinniger, maar zij slaagden erin minder in om in de pers te komen.
Op 13 mei 1991 verklaarde het autonome gebied Krajina zich onafhankelijk van Kroati?? en verzocht om aansluiting bij Servi??. Het vreemde was, dat Servi??, die het separatisme in de Krajina had aangemoedigd, niet op het verzoek in. Milosevic ging er niet mee akkoord omdat hij liever ‘?n groot Servi?? had dan een onafhankelijk Krajina.
3.2 Nationalistische factoren binnen het geloof
Het geloof is voor de Kroaten en Servi??rs erg belangrijk. De kerk heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van het nationalisme en ze heeft het nationalisme altijd gesteund. Tegen het einde van het Ottomaanse Rijk bloeide het Servische en Kroatische nationalisme langzamerhand op. De Turken voerden in de 19e eeuw een aantal hervormingen door: de ‘Tanzimat’. Dit zijn hervormingen waarbij de burgers gelijke rechten en plichten krijgen los van hun religieuze verbondenheid. Het religieuze gemeenschapsgevoel wordt vervangen door een nationaal gemeenschapsgevoel waarbij ze zichzelf door middel van het geloof identificeren. De natie komt in de plaats van God als hoogste morele instantie. Het blijkt dus dat de natie meer gaat betekenen dan het geloof, maar dit betekent niet dat er totaal geen aandacht meer aan wordt besteed. Dit baseer ik op het feit dat zowel de Servische als de Kroatische natie zichzelf identificeerde met hun eigen geloof en dit geloof werd door hun ook altijd als het ‘ideale geloof’ gezien. Met andere woorden: het werd een nationale waarde. Verder zul je in heel veel propagandamiddelen invloeden vanuit het geloof terugzien. Zowel de katholieke Kroaten als de orthodoxe Servi??rs vonden het geloof heel belangrijk.
3.3 De invloed van de Oosters-orthodoxe kerk op het Servische nationalisme
Serven zijn oosters-orthodoxe christenen. Het geloof is de basis van de Servische nationale identiteit. De kerk is eigenlijk meer een nationale dan een religieuze gemeenschap. Dit gevoel vond al plaats in het begin van de dertiende eeuw. Toen stichtte Sava, de broer van de eerste Servische koning Stefan, een onafhankelijke Servische kerk. Hij wordt gezien als de beschermheilige van de Servische natie. Ter ere van Sava wordt er al enkele decennia gewerkt aan de bouw van een enorm kathedraal in Belgrado. Op die plek hebben de Turken in 1594 de relikwie??n van Sava verbrand. De Savakerk is voor de Serven niet zomaar een gebouw of een herinnering aan het leed. Een oud Servisch citaat: ‘De tempel is van ons allen en wij behoren aan de tempel; hij is het onderpand van de toekomst van de komende generaties; wie behoort tot het volk dat de tempel voltooit, kan in gemoede zeggen: Ik weet wie ik ben.”

Afbeelding 29 Een Oosters-orthodoxe kerk in Servi??
De Serven zagen de slag op het Merelveld niet alleen als een slag tussen de Serven en Turken, maar ook tussen christenen en moslims. Het Servische patriarchaat bleef in deze tijd bestaan als de enige Servische nationale instelling binnen het Osmaanse rijk. De Serven hadden ook om en door hun geloof geleden, namelijk onder de Osmanen en in het onafhankelijke Kroati?? tijdens de Tweede Wereldoorlog.
De volken identificeren zich meer met hun nationale kerk dan met het orthodoxe christendom op zich. De kerk wordt de verdediger van de nationale belangen. De natie, staat en de kerkelijke organisatie vallen nu samen.
Tijdens het communistische regime binnen Joegoslavië, was de overheid altijd erg op haar hoede voor nationalistische propaganda in een religieuze verpakkin.
Het patriarchaat nam het soms nog meer op voor de Servische minderheden in Kroati??, dan de nationalistische politici zelf.
Milosevic liet de Servische kerk haar gang gaan, ook al was hij zelf een communistische athe??st. Maar hij kon het toch niet echt in zijn hart dragen. Na de oorlog in Kosovo noemde bisschop Artemije van Prizren, Milosevic medverantwoordelijk voor de verdrijving van de Serven en de verwoesting van Servische gebouwen door de Kosovaren. Je ziet dus dat er regelmatig onrust was tussen het Servische patriarchaat en Milosevic.
Met de nationalist Kostunica was het Servische patriarchaat wel tevreden, omdat hij zowel gedoopt als nationalist was. Hij werkte samen met de orthodoxe kerk aan wat patriarch Pavle ‘de genezing’ van het Servische volk noemde. Dit gebeurde allemaal op nationalistische wijze.
3.4 De invloed van de rooms-katholieke kerk op het Kroatische nationalisme
De paus en de kerk hebben grote invloed gehad op de ontwikkeling van het Kroatische nationalisme. De kerk was altijd voor de nationalistische bewegingen en steunde ze daarom ook altijd. De kerk werd vaak als propagandamiddel gebruikt tijdens oorlogen, want het geloof vormt voor de Kroaten de nationale identiteit. Het nationalisme is de hoofdoorzaak van de bloei van het geloof. Er wordt beweerd dat nationalisme en katholicisme nu nog steeds vrijwel onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.
De katholieke kerk in Kroati?? steunde de Ustasa’s, waardoor ze dus ook een deel heeft bijgedragen aan het Kroatische nationalisme. De Kroatische aartsbisschop Stepanic was voor de Ustasa’s en hij verdedigde het beleid en optreden bij het Vaticaan. Verbazingwekkend deed het Vaticaan niks.
Het anti-Servische gevoel binnen de kerk was volledig in zijn bloei tijdens het begin van de vorming van het eerste Joegoslavië. Het Katholicisme werd voor de Kroaten een uiting van verzet tegen de Servische onderdrukking. De kerk werd tijdens de Tweede Wereldoorlog medeplichtig aan de moorddadige praktijken van Ante Pavelic. In deze tijd werden Servi??rs gedwongen om zich te bekeren tot het katholicisme. Een voorbeeld hiervan is dat er in 1941 ongeveer 1200 Servi??rs naar Glina (Kroatische stad) gedeporteerd werden voor een bekeringsceremonie. Maar in plaats daarvan werden zij in de kerk opgesloten en vermoord.
De Kroatische minister van onderwijs en cultuur, Budak, vatte het programma van de Kroatische staat (rond 1942) als volgt samen: ”Grondslag van de Ustasa beweging is de religie. Voor minderheden als Servi??rs, Joden en Zigeuners hebben wij drie miljoen kogels. We zullen een deel van de Servi??rs doden. De anderen worden het land uitgezet en de rest zullen wij dwingen de rooms-katholieke religie aan te nemen. Zo zal het nieuwe Kroati?? alle Servi??rs verwijderen, opdat wij binnen tien jaar volledig katholiek zullen zijn”. Op afbeelding 30 zie je dat Budak een aanhanger was van het Duitse fascisme.

Afbeelding 30 De Kroatische minister Mile Budak (persoon in het midden)

3.5 Nationalistische factoren binnen de Kroatische en Servische cultuur
Kroaten en Servi??rs hebben allebei een verschillende cultuur. Met hun cultuur identificeren ze zich. Ze zijn beide erg trots op hun cultuur en dit maakt het ook zo nationalistisch. Er zijn een aantal belangrijke personen die hebben bijgedragen aan deze ontwikkeling. Ik bespreek in deze paragraaf twee voorbeelden van zulke personen. Deze personen worden door de bevolking gezien als helden, omdat ze veel hebben bijgedragen aan de vorming van de nationale identiteit.
Ante Starcevic
Ante Starcevic (1823-1896) was een Kroatische filosoof, politicus en schrijver. Hij heeft veel invloed gehad op de Kroatische cultuurvorming en het nationalisme. Zijn werken waren als het ware de basis voor het Kroatische nationalisme. Hij is zo geliefd bij de Kroaten, dat hij zelfs de ‘Vader van het Vaderland’ wordt genoemd (in het Kroatisch: ‘Otac Domovine’). Het blijkt dat zijn oom Sime Starcevic, een tegenstander was van Vuk Stefanovic Karadzic (zie het kopje ‘Vuk Stefanovic Karadzic’). Ante Starcevic was een voorstander van de Kroatische onafhankelijkheid en dus tegen het Oostenrijk-Hongaarse regime. Kroati?? had volgens hem geen toekomst onder dit bewind en hij beschouwde Oostenrijk-Hongarije als de grooste Kroatische vijand. Zijn motto binnen de politiek was ‘Bog i Hrvat’ (God en de Kroaat). Bog verwijst naar zijn liefde voor het geloof en de hoge positie die de kerk volgens hem moest hebben. Hrvat verwijst naar de superieure Kroaat die beter dan de Servi??r is en afhankelijk moet worden.

Afbeelding 31 Ante Starcevic (1823-1896) ‘ Kroatische filosoof, politicus en schrijver
Ante Starcevic was net zoals zijn oom een tegenstander Vuk Stefanovic Karadzic en zijn geschriften. Hij had veel kritiek op zijn boek ‘Kovcezica za istoriju, jezik i obicaje Srba sva tri zakona’ uit het jaar 1849. In dit boek zegt Vuk Stefanovic Karadzic dat de Servi??rs een volk zijn met drie geloven, namelijk het orthodoxe, de islam en het rooms-katholieke geloof. Dit baseerde hij op hun levensstijl, gewoontes, moedertaal en de geschiedenis. Karadzic zei ook dat Kroaten geen nationale naam hebben als ze geen Servi??rs willen zijn. Zijn motto luidde: ”Srbi svi i svuda” (Servi??rs iedereen en overal). Deze stellingen bekritiseerde Ante Starcevic onder anderen en ze waren voor hem de aanleiding om de Kroatische taal te verdedigen en de Servische te bekritiseren. Rond 1850 leverde hij kritiek op het Servische nieuwsblad en de krant van Belgrado. Hierin stond dat de Kroaten de Servische taal hadden gestolen en dat het Kroatische volk ??berhaupt niet bestaat.
Een zeer bijzonder punt is dat Ante Starcevic altijd in het ‘ekavica’ schrijft. Dit is het dialect dat de Servi??rs vandaag de dag gebruiken. In Kroati?? spreken ze echter ‘jekavica’. Hij wilde dat er in Kroati?? ook in het ekavica werd geschreven en gesproken. Dit wilde hij alleen maar omdat Vuk Stefanovic Karadzic de jekavica zag als een standaarddialect voor de Servi??rs en Kroaten. Hij vond niet dat de Servi??rs en de Kroaten hetzelfde dialect konden spreken. De Kroatische taal moest verschillen van de Servische. Hieronder zie je nog een citaat van Ante Starcevic waarin hij de geschriften van het Servische volk bekritiseerd.
”Gdje su pisci, gdje su pisma toga naroda Srpskoga? Gdje je taj jezik? Pravo reku??i pisalo se s malom iznimkom: u Cirilici do jucer jezikom crkvenim, a gospodo Hrvat je prije imao i svoju crkvu i u njoj svoj jezik, nego li se za Srbe znalo”.
Vertaling: ”Waar zijn de auteurs, waar zijn de geschriften van het Servische volk? Waar is die taal? Eerlijk gezegd schreven ze met een klein aantal uitzonderingen: in het Cyrillisch, in de taal van de kerk. Maar mensen, de Kroaat had zijn kerk en zijn taal al voordat hij iets wist over de Servi??r”.
Vuk Stefanovic Karadzic
Vuk Stefanovic Karadzic (1786-1864) was een Servische taalhervormer. Hij wordt gezien als de grondlegger van de moderne Servische (Servo-Kroatische) taal. Tijdens de Ottomaanse bezetting nam hij deel aan de Servische opstanden en deze beschreef hij gedetailleerd in zijn boeken. Hij heeft veel invloed gehad op de verspreiding van het cyrillische alfabet. Dit alfabet heeft hij ook aangepast, aangezien hij er een aantal nieuwe letters aan toegevoegd heeft, die nu nog steeds gelden. Dat hij een nationalist was blijkt uit het feit dat hij meedeed aan Servische opstanden, maar ook uit het feit dat hij vond dat alle Slavische talen ontstaan waren vanuit het Servisch. Als het aan hem lag moesten alle landen Servisch spreken omdat dit volgens hem hun moedertaal is. Verder bekritiseerde hij andere Slavische talen en voornamelijk de Kroatische taal.
Het is onvoorstelbaar dat geleerden en bijvoorbeeld kerkinstellingen zoveel invloed kunnen hebben op een complete natie. Deze cruciale personen worden nu nog steeds gezien als grote volkshelden, en de kerk is voor zowel Kroati?? als Servi?? nog steeds de nationale steunpilaar. Door deze nationale identiteit voelen beide volken zich beter dan de andere en het gevolg hiervan is dat er conflicten ontstaan.

4 De directe aanleiding tot de oorlog
De Kroaten en Servi??rs hebben eigenlijk nooit in vrede naast elkaar kunnen leven. Tito probeerde het nationalisme te voorkomen en vrede te wekken bij Kroati?? en Servi??. Na de dood van Tito kon Kroati?? zijn onafhankelijkheidsstreven en nationalisme weer voortzetten. Servi?? kon het imperialistische idee van Groot-Servi?? weer openbaren, ook al hadden zij het grootste aantal privileges binnen het Joegoslavië van Tito. In dit hoofdstuk wil ik duidelijk maken wat de directe aanleiding was tot de oorlog. Had het nationalisme zijn hoogtepunt bereikt en wat was de doorslaggevende factor? Wat was voor de Servi??rs de druppel? Mijn werkstuk draait compleet om Servi?? en Kroati??, dus ik zal nu ook slechts deze twee landen bij de aanleiding betrekken.
4.1 Het uiteenvallen van Joegoslavië
Tijdens de regeringsperiode van Josip Broz Tito (die duurde van 1954-1980) was het redelijk stabiel in Joegoslavië. Er mocht geen sprake zijn van nationalisme en de verschillende volkeren moesten in ‘?n federatie met elkaar samenleven. De volkeren kwamen in aanraking met een nieuwe regeringsvorm, namelijk het communisme. Tito hield de verschillende volkeren als het ware bij elkaar. Het was redelijk stabiel, maar er waren nog steeds nationalistische groeperingen die hun idee??n probeerden te verspreiden. In 1970 tot 1971 speelde de Kroatische Lente zich af. Kroati?? eiste toen meer autonomie en een uitbreiding van de burgerrechten. Het waren studenten die begonnen waren met deze protesten en ze werden gesteund door vele parlementsleden. Tito accepteerde dit niet en veel opstandelingen werden gevangen genomen. Het grootste deel werd uiteindelijk vermoord. Het was een uiting van nationalisme en dit kon niet gebeuren in het communistische Joegoslavië. Je ziet dus dat er bijna geen sprake was van nationalisme en als het toch geprobeerd werd, werd er zo snel mogelijk een einde aan gemaakt.
In 1980, na de dood van Tito ging het mis in Joegoslavië. Dit kwam deels doordat het in deze tijd erg onrustig was in Oost-Europa. Het einde van het communisme was in zicht. De Sovjet-Unie begon uit elkaar te vallen. In het jaar 1989 vond de val van de Berlijnse muur plaats. In Roemeni?? kwam er een eind aan de dictatuur van Chauchesku, die op een gruwelijke manier vermoord werd. Er kwam ook een einde aan het land Tsjecho-Slowakije. Dit gebeurde echter op een vredige manier. Al deze gebeurtenissen binnen Oost-Europa hadden veel invloed op Joegoslavië.
Het nationalisme binnen de Joegoslavische federatie had vrij spel gekregen. Het begon allemaal bij de Kosovaren die meer status wilden binnen Joegoslavië. Ze wilden een onafhankelijke republiek Kosovo stichten. Kroati?? en Servi?? begonnen zich weer nationalistisch op te stellen. Er was wel een nieuw gevaar bijgekomen, namelijk: Slobodan Milosevic. Hij zette het imperialistische idee van Servi?? voort en hij wilde dat alle Servi??rs in Joegoslavië zich verenigden in een etnische Servische staat. Het probleem was dat Servi?? zich altijd al het meest superieur had gevoeld. Dit kwam eigenlijk ook door Tito, omdat hij Servi?? altijd voortrok. Hij deed dit om de rust in Joegoslavië te behouden. Tito was zelf al een Kroaat dus de Servi??rs konden het niet hebben als de Kroaten ook nog privileges kregen. Omdat Tito wist dat de Servi??rs hier niet tegen konden en zelf ook veel macht wilden, gaf hij ze altijd voorrang op een aantal zaken. Zo zou iedereen gelijk zijn en er zou geen onrust ontstaan. Een voorbeeld hiervan is dat Servi??rs meestal het hoofd waren van bekende bedrijven en fabrieken. Verder had Servi?? het in het leger, de geheime dienst en het federale ambtenarenapparaat in hoge mate voor het zeggen. Hoe dominanter Servi?? werd, des te minder andere naties deel wilden blijven uitmaken van Joegoslavië. Milosevic zette dit idee voort. Een voorbeeld hiervan is dat alle wapens tijdens de oorlog in handen waren van de Servi??rs. De Kroaten kwamen voornamelijk aan hun wapens door deze illegaal te kopen van de Servi??rs. Op den duur veranderde het Joegoslavische leger (JNA) in een Servisch leger en de functie van het leger werd: de vorming van ‘Groot-Servi’??. Dit leger was volledig onder controle van Slobodan Milosevic. In de jaren 80 was Milosevic al bezig met het organiseren van demonstraties in Servi??, waarmee hij aan wilde tonen dat hij de enige opvolger van Tito moet zijn.
Niet alleen nationalistische factoren speelden een rol bij het uiteenvallen van Joegoslavië na de dood van Tito, maar ook economische. Na de dood van Tito ging het erg slecht me de economie. Er was sprake van een economische crisis: de ‘Gospodarska kriza’. Deze crisis heeft ook sterk bijgedragen aan het uiteenvallen van Joegoslavië.
In 1990 zou Joegoslavië eigenlijk een land blijven met een eenpartijstelsel, maar deze eenheid was ver te zoeken. Er werden een aantal afspraken gemaakt over de regering binnen Joegoslavië. Ieder jaar zou er een andere leider moeten zijn uit een andere republiek. Toen Servi?? aan de beurt was probeerde Milosevic om in Montenegro, Vojvodina en Kosovo een Servische leider aan te stellen. Zijn doel was om hier de meeste stemmen binnen te krijgen voor zijn eigen partij. Milosevic wilde een gecentraliseerde federatie, met Servi?? als machthebber. Hij had een sterke ambitie om Tito’s plaats in te nemen. Kroati?? wilde juist een confederatie waarbij ze konden genieten van een grotere autonomie. Volgens de Kroaten en de Slovenen was het tijd om onafhankelijkheid te worden van Joegoslavië. De oorzaken hiervan zijn zowel van nationalistische aard als van economische.
4.2 Korte herhaling van alle economische en nationalistische oorzaken
Economische oorzaken: Tijdens het regime van Tito werd al het geld verdeeld in Belgrado. De bedoeling was dat de republieken waarmee het economisch goed ging (Kroati?? en Sloveni??), meer geld moesten spenderen aan republieken waar het minder goed mee ging. Als het gaat over deze economisch instabiele republieken, gaat het om Vojvodina en Kosovo. Servi?? speelde altijd de baas over Vojvodina en Kosovo. Het waren dan ook Servi??rs die de leiders waren van deze republieken (waar Servi?? zelf voor gezorgd had). Al het geld ging dus automatisch naar Servi??. Vojvodina en Kosovo kregen slecht de restjes van deze bedragen. Kroati?? en Sloveni?? waren dit helemaal zat. De mening van de Kroaten en Slovenen was ook dat de JNA niet meer hoefde te bestaan. Ze wilden de macht van het JNA ontnemen, door een betaald leger in te stellen. Dit was een doorn in het oog voor de Servi??rs, omdat de JNA een middel was om de grootste machthebber te zijn binnen Joegoslavië.
Nationalistische oorzaken: Tijdens het communistische regime onder Tito hadden de Kroaten geen recht op meningsuiting. Ze mocht 45 jaar geen woord uitbrengen over de massamoorden op het Kroatische volk door de Servi??rs en de communisten. Deze massamoorden waren ze zeker nog niet vergeten en ze waren het ook niet van plan om dit de Servi??rs te vergeven. Er was sprake van de ontwaking van het Kroatische nationale bewustzijn. Ze waren het zat om 45 jaar lang tweederangs burgers te zijn. De Kroaten en Slovenen wilden meer democratie binnen Joegoslavië. De Servi??rs gingen niet akkoord met al deze voorstellen van Kroati?? en Sloveni??. In 1991 verklaarden Kroati??, Sloveni?? en Macedoni?? zichzelf onafhankelijk en in 1992 deed Bosni?? en Hercegovina en hetzelfde. Nadat Sloveni?? zich onafhankelijk verklaarde begon hier de tiendaagse oorlog met Servi??. Na deze oorlog begon de oorlog in Kroati?? (1991-1995) en daarna die in Bosni?? en Hercegovina (1992-1995).
4.3 De invloed van Europa
Na de Tweede Wereldoorlog was dit de heftigste en bloedigste oorlog in Europa. Het vreemde is dat Europa niks deed. Ze grepen totaal niet in. Uiteindelijk stuurde Europa hulptroepen naar Kroati?? en Bosni??. Hun taak was slechts om ze te beschermen, dus ze mochten niet vechten tegen de Servi??rs. Dit was wel nodig, want het probleem was juist dat de Kroaten en de Bosni??rs niet voldoende wapens in hun bezit hadden. In deze bescherming zijn ze dus totaal niet geslaagd. Europa zelf zag dit allemaal gebeuren. De Europese landen wisten dat Servi?? veel sterker was en toch deden ze niks.
Ze begonnen pas in te grijpen toen ze dachten dat het conflict zich uit zou breiden tot andere landen van Europa. De ingreep vond dus plaats uit angst voor hun eigen land en niet ter bescherming van Kroati?? en Bosni??. Deze ingreep leverde weer niks op.
Uiteindelijk hebben de Amerikanen (onder Clinton) Belgrado gebombardeerd. Hiermee toonden ze de Servi??rs dat het genoeg was en dat het zo niet verder kon.

Conclusie
Aan de hand van mijn onderzoekvraag ben ik tot een conclusie gekomen. Mijn onderzoeksvraag was: ”Wat zijn de oorzaken van het ontstaan van de burgeroorlog in Joegoslavië en welke culturele en nationalistische factoren hebben hierbij een rol gespeeld”?
Verschillende conflicten tussen een aantal aparte volken, die in zekere zin van elkaar verschillen, hebben tot een uitbarsting gezorgd (de oorlog zelf). In het verleden waren er veel conflicten tussen de Kroaten en Servi??rs. Deze conflicten vonden plaats omdat beide landen sterk nationalistisch waren. Het probleem was echter dat Servi?? altijd heeft gestreefd naar ‘?n groot rijk en Kroati?? wilde juist altijd onafhankelijk zijn. Deze twee idealen botsten met elkaar. Verder is het ook zo dat beide naties zichzelf superieur vinden. Vandaar dat ze altijd vijanden van elkaar zijn geweest, omdat de ene natie zichzelf beter vond dan de andere, en andersom.
Ook is het zo dat de cultuur en religie van elkaar verschillen. Bij Servi?? is het zo dat ze ooit in het verleden bekeerd zijn tot het Oosters-orthodoxe geloof. In Kroati?? bestond altijd het Rooms-katholieke geloof. Voor beide naties betekent het geloof erg veel en hiermee identificeren ze zichzelf ook. De kerk werd ook altijd bij conflicten betrokken.
Uiteindelijk leefden de Servi??rs en de Kroaten samen binnen ‘?n federatie. Na de dood van Tito, ging alles mis. Het werd een grote chaos. Servi?? wilde de baas zijn van zo’n grote federatie en Kroati?? wilde juist onafhankelijk zijn. Kroati?? en Servi?? stonden nu zelf tegenover elkaar. In de Eerste en Tweede Wereldoorlog waren ze altijd geallieerden. Nu was er niemand meer. Tito was overleden en ze hadden vrij spel gekregen. Hierdoor ging het mis en zo ontstond er een zeer gewelddadige oorlog.
Op basis van mijn complete onderzoek en de vele gesprekken die ik gevoerd heb met mijn oom die ex-generaal van Bosni??-Herzegovina is, en met mijn ouders, vind ik dat d?? oorzaak van de burgeroorlog het nationalisme is. Als de Servi??rs en Kroaten niet zo nationalistisch waren geweest was het nooit tot oorlog gekomen.

Nawoord
Ik vond dit een ontzettend leuk en interessant onderzoek. Het leukste vind ik dat ik nu zo veel weet over de geschiedenis van het gebied waar ik vandaan kom. Ik dacht altijd dat de Kroaten en Servi??rs elkaar haten vanwege de oorlog zelf. Dus dat de Kroaten boos zijn vanwege de grote massamoorden. Eigenlijk wist ik helemaal niet zo goed wat nou echt de oorzaak van die hele oorlog was. Het blijkt dat er hartstikke veel gebeurd is voor de oorlog. Ik ben blij dat ik nu precies weet hoe die complete uitbarsting van haatgevoelens ontstaan is.
De gesprekken die ik met mijn ouders en andere familieleden heb gevoerd, waren erg interessant. Ze weten er allemaal erg veel over. Het leuke is wel dat ik nu zelfs dingen weet die zijzelf niet wisten. Tijdens mijn presentatie zal ik ze zeker nog wat bijleren!
Ik hoop dat u genoten hebt tijdens het lezen van mijn profielwerkstuk en dat ik zelfs u nog wat bijgebracht heb!

Bronnenlijst
Voor het beantwoorden van mijn deelvragen heb ik veel nuttige internetsites gebruikt. Hieronder volgt een selectie van de sites die ik allemaal gebruikt heb:
http://nl.wikipedia.org/wiki/Joegoslavische_Burgeroorlog
http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/oorlog/36247-de-oorlog-in-joegoslavie.html
http://www.servie.nu/serbian%20culture%20and%20society.htm
http://nl.wikipedia.org/wiki/Geschiedenis_van_Servi%C3%AB
http://www.doiserbia.nb.rs/img/doi/0353-5738/2005/0353-57380526065N.pdf
http://www.starisajt.nspm.rs/koment_2007/2007_radun2.htm
http://www.crwflags.com/fotw/flags/gr_byz.html
http://hr.wikipedia.org/wiki/Povijest_Srbije
http://sr.wikipedia.org/sr-el/%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%98%D0%B0_%D0%A1%D1%80%D0%B1%D0%B0
http://www.hic.hr/books/jugoistocna-europa/dizdar.htm#cetnicki%20zlocini

http://articles.latimes.com/1995-08-08/news/mn-32662_1_serb-refugees
http://books.google.hr/books?id=qmN95fFocsMC
http://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005456
http://www.posavski-vremeplov.com/zapisi-o-zemlji/podrijetlo/
http://bs.wikipedia.org/wiki/Dolazak_Hrvata
http://books.google.nl/books?id=4l63EI6gP9kC&pg=PA27&lpg=PA27&dq=ontstaan+kroatisch+nationalisme&source=bl&ots=tzyCHJ_Bpc&sig=-q6WtUhlZFzBXTiXop0RikQDtDc&hl=nl&sa=X&ei=auyoUNWGIsqJ0AWiiIFQ&ved=0CD0Q6AEwBQ#v=onepage&q=ontstaan%20kroatisch%20nationalisme&f=false
http://www.w8.nl/pavelic.htm
http://hr.wikipedia.org/wiki/Dragoljub_(Dra%C5%BEa)_Mihailovi%C4%87
http://www.moljac.hr/biografije/starcevic.htm
http://hr.wikipedia.org/wiki/Ante_Star%C4%8Devi%C4%87
http://www.army-chaplaincy.be/nl/studiecentrum/view.php?id=8
Ik heb ook een aantal boeken gebruikt die mij hebben geholpen bij mijn onderzoek. Hieronder volgt de reeks boeken.
De Ruiter, R., De vermoorde onschuld van Slobodan Milosevic, (Nederland 2006), blz 46-68
Detrez, R., De Balkan, van burenruzie tot burgeroorlog, (Antwerpen 1992), blz 115-141 en 227-235
Blommaert, S., Warme oorlog, koude vrede, (Leuven, 1998), blz 147-191
Anstadt, M., Servi?? en het Westen, (Amsterdam 1999), blz 73-89 en 141-150
Detrez, R., Servi??-Montenegro, (Amsterdam 2003), blz 32-39, 57, 59-63

Ik heb een film gekeken over het voormalige Joegoslavië en dit heeft mij erg geholpen om een beeld te schetsen van die tijd. Dit is de film die ik heb bekeken:
‘Smrt Jugoslavije’ (De dood van Joegoslavië) ‘ documentaire

Verder heb ik veel gehad aan mijn twee ooms, mijn ouders en mijn begeleider. Ze hebben me allemaal op weg geholpen. Mijn ouders en mijn ooms hebben mij veel verteld over eigen ervaringen en ze hebben alle kennis die zij bezitten over dit onderwerp met mij gedeeld.